در مورد محیط زیست تا کنون حرف بسیار زده شده است. اما آن‌چه که در این مبحث به آن پرداخته می‌شود، به سه بخش تقسیم شده است:

1- محیط زیست چیست؟ طبیعت چیست؟

تفاوت این دو واژه در دو نگرش نهفته است: يك نگرش اين است كه عنوان محيط زيست از دو كلمه محيط و زيست تركيب يافته است كه در فارسی به معنای جايگاه و محل زندگی است. اما امروزه مفاهيم گوناگون را از آن ارائه مي نمايند مثل آب و هوا، جنگل، كوه، حقوق حيوانات و پرندگان، راه‌ها‌ی جلوگيری از آلودگی هوا، راه‌ها‌ی مبارزه با عوامل مخرب طبيعت و ... محيط زيست در اصطلاح به كليه عوامل تهديد كننده يا بهبود بخش محيط زندگی اتلاق می شود. 

اما نگرش بعدی بيانگر اين است كه چيزی به نام محيط زیست وجود ندارد و اين واژه يك معنای نسبی به مفهوم پيرامون دارد، واژه درست همان طبیعت است، به عنوام بستری برای زیستن موجودات در کنار هم، و نه تنها محلی برای زیستن انسان. همان طور كه از مشتقات واژه با مراجعه به كتاب لغت پيدا است، اين واژه يك معنای نسبی به مفهوم پيرامون دارد يعني چيزی كه توسط پيرامون خود محاط شده است. موردی كه در اين جا مهم قلمداد می‌شود اين است كه بدانيم، منظور ما از محيط زيست كدام موجود است اين موضوع اهميت دارد زيرا آن چه وضعيت يك محل را برای زيست يك نوع موجود زنده بهبود می‌بخشد، ميیتواند محيط زيست يك موجود ديگر را تباه كند. حال در مجموع بايد گفت: طبیعت عبارت است از آن چه كه فرآيند زيستن را احاطه كرده، آن را در خود فرو گرفته و با آن در كنش متقابل قرار دارد.

با توجه به اين تعريف آيا می‌توان مرزهای مشخصی برای محيط زيست تعيين نمود آيا فرايند حيات بدون استفاده از هوا و خاك ميسر است آيا بدون بهره برداری منطقی از خاك، می توان مواد غذايی توليد نمود و امكان تغذيه سالم جمعيت رو به تزايد را فراهم ساخت؟

در تعاریف واژه محیط زیست، طبیعت مدیریت شده برای انسان معنا می‌شود.

اما با توجه به مصطلح بودن این واژه، در این نوشتار هر  جا که به واژه محیط زیست اشاره شده است، منظور همان طبیعت است که انسان هم در آن زندگی می‌کند.

2- جایگاه محیط زیست در قانون اساسی ایران چیست و متولی حفاظت محیط زیست در ایران چه سازمانی است؟

در اصل 50 قانون اساسی آمده است: "در جمهوری‏ اسلامی، حفاظت‏ محیط زیست‏ كه‏ نسل‏ امروز و نسل‌های‏ بعد باید در آن‏ حیات‏ اجتماعی‏ رو به‏ رشدی‏ داشته‏ باشند، وظیفه‏ عمومی‏ تلقی‏ می‏شود. از این‏ رو فعالیت‌های‏ اقتصادی‏ و غیر آن‏ كه‏ با آلودگی‏ محیط زیست‏ یا تخریب‏ غیر قابل‏ جبران‏ آن‏ ملازمه‏ پیدا كند، ممنوع‏ است." این موضوع به آن معنی است که در قانون اساسی ما پیش‌بینی لازم برای حفاظت محیط زیست انجام گرفته و خلا قانونی در این مورد وجود ندارد. اما اینکه این اصل چقدر در بهره برداری از منابع و برنامه ریزی در نظر گرفته شود، مبحث دیگری است.

تاریخچه سازمان محیط زیست به این صورت است که در سال 1335 دستگاهي مستقل به نام كانون شكار ايران، با هدف حفظ نسل شكار و نظارت بر اجرای مقررات مربوط به آن تشکیل شد. در زمان قاجار، قسمت‌هایی از طبیعت به عنوان قرق برای شکار پادشاهان در نظر می‌گرفتند تا در فصل شکار مورد استفاده قرار بگیرد. بسیاری از پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده قدیمی ما بازمانده همین قرق‌ها‌ هستند که هرچند دلیل حفاظت آنها، باز هم استفاده خاص قشر وابسته به حکومت بود، اما درآن زمان جلوی توسعه کشاورزی و یا استفاده چرای دام را گرفت.

در سال 1346 در پی تصويب قانون شكار و صيد، سازمان شكاربانی و نظارت بر صيد جايگزين كانون فوق شد. بر اساس قانون اخير، سازمان شكاربانی و نظارت بر صيد، مركب از وزيران كشاورزی، دارايی، ‌جنگ و شش نفر از اشخاص با‌صلاحيت بود. بر اساس ماده 6 قانون فوق، وظايف سازمان شكاربانی و نظارت بر صيد از محدوده نظارت و اجرای مقررات ناظر بر شكار فراتر رفته و امور تحقيقاتی و مطالعاتی مربوط به حيات‌وحش كشور، تكثير و پرورش حيوانات وحشی و حفاظت از زيستگاه آنها و تعيين مناطقی به عنوان پارك وحش و موزه‌های جانورشناسی را نيز در بر گرفت.

در سال 1350 نام سازمان شكاربانی و نظارت بر صيد به “سازمان حفاظت محيط زيست و نام شورای‌عالی شكاربانی و نظارت بر صيد به “شورای‌عالی حفاظت محيط زيست تبديل شد و امور زيست‌محيطی از جمله پيشگيری از اقدام‌های زيانبار برای تعادل و تناسب محيط زيست نيز به اختيارات قبلی آن افزوده شد. در سال 1353 پس از برپايی كنفرانس جهانی محيط زيست در استكهلم و با تصويب قانون حفاظت و بهسازی محيط زيست در 21 ماده، اين سازمان از اختيارات قانونی تازه‌ای برخوردار شد و از نظر تشكيلاتی نيز تا اندازه‌ای از ابعاد و كيفيت سازگار با ضرورت‌های برنامه‌های رشد و توسعه برخوردار شد.

اکنون اهداف سازمان محیط زیست به صورت زیر تعریف شده است:

• حفاظت از اكوسيستم‌ها‌ی طبيعی كشور و ترميم اثرات سوء گذشته در محيط زيست
• پيشگيری و ممانعت از تخريب و آلودگی محيط زيست
• نظارت مستمر بر بهره برداری از منابع محيط زيست  
• برخورد فعال با زمينه‌ها‌ی بحرانی محيط زيست شامل آلودگيهای بيش از ظرفيت قابل تحمل محيط
• تهيه و تدوين ضوابط و استانداردهای زيست محيطی در زمينه‌ها‌ی: هوا، منابع خاك، سرو صدا، مواد زائد و جامد، آفت كش‌ها و كودهای شيميائی پوشش گياهی، جانوران وحشی، آلودگی‌ها‌ی مواد نفتی، فلزات سنگين، سموم كشاورزي، فاضلاب انسانی و ... در محيط‌ها‌ي دريايي (آب ، رسوب ،‌ آبزيان )
• آموزش زيست محيطی تشكل‌ها‌ی غيردولتی و بهره گيری از كليه امكانات داخل كشور و در سطح بين المللی
• ارزيابی و نظارت به منظور حصول اطمينان از كاربرد و كارآئی ضوابط و استانداردهای زيست محيطی
• ارزش‌گذاری اقتصادی منابع طبيعی و هزينه‌ها‌ی زيست محيطی ناشی از توسعه

این بند آخر، چکیده و خلاصه هر آنچه که بر محیط زیست و طبیعت ایران می‌رود است. نگاه سودمحور به طبیعت و چنان بلایی بر سر آن آورده که گاهی هیچ آینده‌ای برای آن متصور نیست.

3- وضعیت طبیعت و محیط زیست ما چیست؟

محیط زیست و طبیعت ایران در وضعیت مناسبی قرار ندارد و به رغم وجود بستر قانونی مناسب برای محافظت، به دلیل نگاه کوتاه‌ مدت و سودجویانه به آن، آینده خوبی نیز برای آن پیش‌بینی نمی‌شود. از استفاده بیش از حد ظرفیت از منابع طبیعی مانند آنچه که در جنگل‌های شمال که به دلیل ساختار یگانه به فسیل زنده معروف هستند تا آلوده کردن شاهرگهای حیاتی رودخانه‌ها‌، از تخریب زیستگاه‌های طبیعی در دامنه‌ها‌ی سهند به بهانه استخراج معادن تا صادرات خاک کشاورزی دشت حاصلخیز مغان به کشورهای حوزه خلیج فارس به بهانه افزایش صادرات غیر نفتی، از طرح‌های بیشمار انتقال آب میان حوضه‌ای از سرشاخه‌ها‌ی کارون تا آلوده کردن خلیج نایبند با پسآب‌ها و زباله‌ها‌ی طرح‌های پتروشیمی، از خشک شدن ارومیه و پریشان و گاوخونی و‌ ها‌مون تا قاچاق پرندگان شکاری برای تفریح شیخ‌نشین‌های عرب، از فرسایش شدید خاک در اراضی شیبدار تحت کشت گندم برای خودکفایی تا احداث جاده از میان جنگل گلستان و ده‌ها‌ منطقه بکر دیگر، از آب آلوده رفسنجان و اهواز تا هوای مسموم تهران و اراک و اصفهان، از ریز گردهای مهمان از کشورهای همسایه تا قتل پلنگ و خرس و گرگ توسط مردم عادی، از حکم اعدام برای محیط بان دنا به دلیل حفاظت از محیط زیست تا حکم زندان برای فعالان زیست محیطی آذربایجان، هر جای این مملکت را که نگاه کنید، فاجعه‌ای در حال رخ دادن است. متاسفانه متولیان محیط زیست به دلایل مختلف ساختاری و سیاسی، حتی توان حفاظت از مناطقی که قانونا و رسما متولی آن هستند- مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست کشور از جمله پارک‌های ملی- را نیز ندارند. حال محیط زیست ما خراب است و کسی به فکر چاره اساسی برای آن نیست. مرثیه سرایانی بیش نیستیم...