دیروز، پنجشنبه ۲ ژوئن، ۱۶۹مین اجلاس سازمان کشورهای صادرکنندۀ نفت (اوپک) برگزار شد و بدون توافقی پیرامون سیاست قیمت و سیاست تولید، به کار خود خاتمه داد. یگانه مورد از توافق میان اعضای اوپک، انتخاب دبیرکل جدیدی برای این سازمان به اتفاق آرا بود. برگزاری اجلاس اوپک هیچ تغییری را در قیمت نفت در بازارهای جهانی موجب نشد. این واقعیت می تواند هم به وضع بی تأثیر اوپک و هم – درست برعکس – به وضع تأثیرگذار آن در بازار جهانی نفت تحلیل گردد.
عدم موفقیت اوپک در نیل به توافقی ناظر بر سیاستهای آن، غالباً با اختلاف بین ایران و عربستان سعودی بر سر سقف تولید روزانه اوپک و سهمیه تولید اعضای آن توضیح داده می شود. این اختلاف به واقع یک عامل توضیح دهندۀ وضعیت اوپک است. ایران و عربستان دو تا از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در اوپک اند و اختلاف میان این دو کشور طبعاً راه توافق در درون اوپک را دشوار می کند.
این اختلاف اما توضیح دهندۀ جامع وضع اوپک نیست. ممکن است ایران پس از بازیافتن بازار خارجی خود تا سطح پیش از تحریمهای مرتبط با پروندۀ هسته ای – که ابداً روشن نیست کی حاصل گردد و منتفی نیست دیگر هیچگاه حاصل نشود – سهمیه بندی را بپذیرد و عربستان سعودی هم که فعلاً عدم پذیرش سهمیه بندی توسط ایران را دستاویز فزونی تولید خود قرار داده است، پس از آن به توافق در این باره تن دهد. اما حتی اگر چنین شود، باز ابهام در بارۀ وضع اوپک و میزان اهمیت آن در بازار جهانی نفت برطرف نخواهد شد. این ادعا مبتنی بر تغییراتی است که از حدود یک دهه پیش به این سو اولاً در سهم اوپک در تولید جهانی و ثانیاً در سهم نفت در تأمین انرژی جهانی ایجاد شده است. در این یک دهه از سوئی سهم اوپک در تولید نفت و از سوی دیگر سهم نفت در تأمین انرژی در سطح جهانی، با نوساناتی، سیر نزولی پایداری داشته اند.
کاهش سهم اوپک در تأمین نفت، مقدمتاً ناشی از تولید نفت شیل است. بهبود تکنولوژی در روند عام تولید نفت و افزایش سرسام آور قیمت نفت در سالهای گذشته تا پیش از ۲۰۱۶، موجب سودآوری این نوع تولید و بنابراین عرض اندام رقیب قدری در برابر اوپک گردیدند. نزول قیمها به زیر ۵۰ دلار در هر بشکه و خاصه تا حدود ۲۵ دلار در اوایل سال جاری، تعداد قابل توجهی از تولیدکنندگان این نوع نفت را موقتاً از بازار راند. اما امروزه ما دقیقاً با یک وضعیت مرزی مواجهیم: سودآوری نفت شیل فعلاً مشروط به قیمتی حدود ۵۰ دلار در هر بشکه است، یعنی درست قیمت این روزها. بیژن زنگنه قیمت ۷۰ دلار در هر بشکه را قیمت مناسب نفت اعلام کرده است و این قیمتی است که باز به تولید نفت شیل تحرک خواهد بخشید و غول خفته را بیدار خواهد کرد.
