برنارد شاو، نویسنده ای ناآرام!

G.B. Shaw (1856-1950)

زمانیکه برنارد شاو، نویسنده اصلاحگرای سوسیالیست ایرلندی، درسن ۹۴ سالگی درگذشت، به دلیل نوشتن پنجاه نمایشنامه موفق و دریافت جایزه ادبیات نوبل، او یکی از میلیونرهای کشورش بود. شاو برخلاف ظاهر مهربان، فیلسوفانه و پدرانه اش، روشنفکر سخت کوش، مصلح ناآرامی بود که در طول عمر طولانی اش برای عدالت، آزادی و پیشرفت اجتمایی مبارزه کرده بود. با قدری طنز میتوان گفت، او بدین دلیل نویسنده ای خودمانی است، چون آنزمان، بدون رودرواسی، تعارف و ترس از برچسب خوردن، نوشت، که نویسنده باید رئالیست باشد تا ایده آلیست. درهنر، محتوا مهمتر از فرم است و وظیفه ادبیات، پرداختن به مسایل اجتمائی است. مخصوصا تا زمانیکه آن مسایل در جامعه وجود داشته باشند. شاو آینده بشر را در درازمدت سوسیالیستی میدید وانسان را از نظرتاریخی محکوم به ترقی و پیشرفت میدانست.
به نظراو تئاتر را باید به تریبون بحث و سخنرانی درباره تضادهای اجتمایی و جنایات حاکمان تبدیل کرد. او خود یکی از سخنرانان مهم میتینگ های اعتراضی پایان قرن ۱۹ اروپا در شهرهای انگلیس بود. به نقل از وی، شاو ۱۴ سال قبل از لنین آثار مارکس را مطالعه کرده بود و درهرگوشه از لندن در گردهمایی های کارگران، روشنفکران و بیکاران به تبلیغ و ترویج سوسیالیسم پرداخته بود. عکسهای او در حال سخنرانی و تظاهرات خیابانی آنزمان، انسان را بیاد سخنرانیهای لنین، گورکی، تروتسکی، لیبکنشت، روزا لوکزامبورگ، ایبسن و یا هاینریش بل و گونتر گراس می اندازد. به زبان مورخین اجتمایی چپ، شاو محصول اولین بحران اقتصادی – اجتمایی سرمایه داری در پایان قرن ۱۹ اروپا است.
اویکی ازاولین مبارزان جنبش سوسیالیستی زحمتکشان در انگلیس بود و میگفت،عده ای درحرف انقلابی ولی در عمل دیوانه و ناتوان هستند. سوسیالیسم مورد نظر او، اصلاحگرایانه، دمکرایتک و پارلمانی بود و نه مارکسیستی و یاانقلابی. او۲۸ ساله بود که وارد محفل سوسیالیستهای تخیلی موسوم به فابیان شد. قبل ازآن او روزنامه نگار و منتقد ادبی و فرهنگی بود. شاو بعدها مبلغ تئاتری شد که مسایل سیاسی واجتمایی را مطرح میکرد. او موضوعات انتقادی را وارد تئاتر انگلیس نمود و به تقلید از ایبسن، نمایشنامه های دیالوگی نوشت. شاو پایه گذار رئالیسم انتقادی در نمایشنامه نویسی انگلیس نیز هست. او را میتوان مهمترین نمایشنامه نویس انگلیس بعد از شکسپیر دانست. شاو یکی از چهره های نمایشنامه نویسی تئاتر جهانی است. برشت درباره اومیگوید، شاو در تمام عمر یک تروریست بود، ولی با کمک اسلحه طنز. شاو مینویسد، تاتر باید به کشف تضادهای جامعه بپردازد، تماشاچی را به تفکر اندازد و او را تشویق به دفاع از پیشرفت فرهنگ نماید، تمام ارزشها را باید با کمک عقل و خرد به محک آزمایش کشاند. ازجمله: اخلاق، عشق، ازدواج، الهیات، دمکراسی، ناسیونالیسم و سوسیالیسم را.
جرج برنارد شاو در سال ۱۸۵۶ در ایرلند بدنیا آمد و درسال ۱۹۵۰ درانگلیس درگذشت. پدرش مغازه داری از طبقه متوسط و مادرش معلم موسیقی بود. او از جوانی گیاهخوار شد. شاو ۱۴ ساله بود که به علت فقر ناگهانی خانوادگی، مدرسه را ترک کرد و در یک بنگاه ملکی مشغول به کار شد. او فن نویسندگی را بطور خود آموز یاد گرفت. شاو قبل از اینکه در ۲۴ سالگی به مطالعه مارکسیسم بپردازد، با نام مستعار در مطبوعات انگلیس نقدهای ادبی و فرهنگی می نوشت. او مارکس، واگنر، ایبسن، چخوف و دیکنز را از آموزگاران خود میدانست. استادان نمایشنامه نویسی او چخوف و ایبسن بودند. برخلاف مولیر، بکت و دورنمات، او آثاری خوشبینانه نوشت. برشت میگوید او به پاکسازی تئاتر قبلی سلطنتی انگلیس پرداخت، ئتاتری که باشگاهی برای مطرح کردن احساسات، لذتها، تنوع و سرگرمیهای رمانتیک بود. شاو غیر از خلاقیت ادبی، یک متفکر فلسفی و نظریه پرداز اجتمایی نیز هست. ادموند هوسرل می نویسد، برنارد شاو بیدارکننده وجدان اجتمایی انسانهای جامعه خود شد و توماس مان گفت که شاو خالق زبان خاص نمایشنامه نویسی خود است. شاو سعی میکند با کمک طنز و کمدی، مشکلات وکمبودهای اجتمایی رامطرح کند. او میگفت نویسنده باید بیگانگی مردم با هنر را برطرف نماید. شاو میخواست که با کمک نمایشنامه شهروندان را به آزمایش اصول اخلاقی سنتی خود دعوت کند و به تقلید از ایبسن و واگنر آرزو میکرد که هنر در خدمت زندگی باشد. او مدعی بود که گفتن حقیقت درجامعه خشن، طنزآمیزترین عمل و خنده آور ترین عکس العمل است. درباره طنزی خندیدن، نیازبه شهامت دارد و کشف طنز دریک موضوع و یا مسئله، جدیت می طلبد.
به نظر صاحبنظران، شاو با آثارش بعضی ازصفتهای بورژوازی جامعه سرمایه داری در دوره امپریالیسم را مطرح نمود. او به سنتهای فرهنگ سلطنتی جامعه و کلیشه های دروغین آن مشکوک شد. شاو کوشید درفرهنگ غرب همچون هومر، سقراط و مسیح با کمک نطق و سخنرانی، مردم را به تفکر دعوت نماید. برنارد شاو غیر از فعالیتهای روزنامه نگاری، نقد ادبی و سخنرانیهای سیاسی، درجوانی پنج رمان نوشت که هیچکدام خواننده لازم را نیافت. مهمترین آثار او نمایشنامه هایش هستند. مشهورترین آنها : قهرمانان، کاندیدا، سزار و کلئوپاترا، شغل خانم وارن، شیر و خانم آنده، پیگمالیون، خانه های آقای سارتور، بچه شیطان، جزیره دیگران، پزشک درسر دوراهی، سزار آمریکا، زن میلیونر، اینهمه پول، مرد سرنوشت، حیله گر، جزیره اتفاقات غیرمترقبه، سیاست برای همه، انسان و انسان برتر هستند. شاو میگفت باید به انتقاد از طبقه متوسط نیز پرداخت، طبقه ای که همچون مگس و زالو ازمحله های فقیرنشین، خود را تغذیه میکند. بعد از نوشتن نمایشنامه، انسان و انسان برتر، او سالها رهبر و سنبل جنبش روشنفکران جوان انگلیس شد. بنظر منتقدین ادبی، مهمترین اثر برنارد شاو، نمایشنامه یوهانه مقدس است. نمایشنامه شغل خانم وارن تاسال ۱۹۲۴ در انگلیس ممنوع بود. او در آثارش به موضوعات تابو شده آنزمان از جمله روسپیگری در جامعه فقرزده نیز پرداخت.