استراتژی و تاکتیک کارآ و یا درست بطور کلی و خارج از زمان و نیروی بکاربرنده آن وجود ندارد. سیاستی که در یک مقطع می تواند در تعادل نیروهای جامعه موثر باشد، در شرایط دیگر می تواند تاثیرات مخرب بر جای گذارد.
سیاست پیشنهادی آقای نگهدار نمی تواند سیاست اپوزیسیون سکولار ایران باشد. بکارگیری سیاستی که پیشبرد آن توسط اصلاح طلبان درون نظام قابل درک و در مجموع میتواند مثبت باشد، برای نیروهای اپوزیسیون تنها ارائه یک پیشنهاد غیرعملی و بی ضرر نیست. تاکید بر این سیاست توسط نیروهای اپوزیسیون در پیشبرد وظیفه اصلی این نیروها خلل وارد کرده و امکان تقویت نیروی منتقد و مخالف شرایط حاکم بر کشور را تضعیف می کند. ارائه چنین سیاستی در صورت تداوم به قطب بندی درونی نیروهای اپوزیسیون میانجامد و اپوزیسیون را در پیشبرد وظایف خود ناتوانتر می سازد.
***
نوشته اخیر آقای نگهدار و انتقادات مطرح شده به ایشان انگیزهای شد برای پرداختن به یکی از مسائل به نظر من پراهمیت متدیک نیروهای اپوزیسیون ایران. نگهدار در مطلبی که دو هفته پیش تحت عنوان “آقای خامنهای! فردوستها از شما آریامهر میسازند” منتشر کرد، در راستای پیشبرد سیاستی که چندماه پیش تحت عنوان استراتژی تغییر رفتار رهبری و ضرورت مبارزه برای آشتی ملی مطرح کرد،آقای خامنهای را خطاب قرار داده و تغییر رفتار وی را خواستار شد. آن بخش از منتقدین نوشته ایشان که به بحث و نقد این سیاست پرداختند عمدتا بر شرایط کنونی و سیاست رهبری در دوسال اخیر تاکید نموده و ناممکن بودن این سیاست را مدلل کردند.
این نوشته با توجه به مباحث مطرح شده بررسی تمایزات موضع گیری سیاسی نیروها در مقام اپوزیسیون و پوزیسیون را در مرکز توجه قرار دارد و هدف مرکزی آن بررسی احکام مطرح شده در نوشته آقای نگهدار و منقتدین و یا ارائه تحلیل از شرایط کنونی کشور و موضعگیریهای ولی فقیه و سایر مسئولین کشور نیست و به این امر تنها در حد لزوم برای روشن شدن بحث اول اشاراتی خواهد داشت.
در کشورهای غربی رابطه اتخاذ سیاست با موقعیت و وظایف نیروها امری حل شده است. کمتر کسی است که در تفاوت وظایف یک حزب سیاسی با یک سندیکا یا سازمان حقوق بشری تردید داشته باشد. کمتر کسی است که بر تمایز برخورد یک شخصیت در موضع یک سیاستمدار با یک هنرمند واقف نباشد. تفاوت مواضع و وظایف احزاب سیاسی در قبال یک امر واحد آنگاه که در مسئولیتند با زمانی که در موضع اپوزیسیونند، بارها مورد بحث قرار گرفته و امری پذیرفته شده است. ولی در کشور ما این تمایزات دراغلب موارد با بیتوجهی مواجه می شود
کم نشنیدهایم که چون در ایران احزاب وجود ندارند، پس نشریات یا کانون نویسندگان یا تشکلهای دانشجویی می توانند وظیفه احزاب را انجام دهند یا چون تشکلهای کارگری ضعیفند پس تشکلهای دانشجویی وظیفه دارند که شکلدهی این تشکلها را برعهده گیرند. با وجود آنکه سی سال است که هر تجربهای در تداخل وظایف تشکلها با شکست مواجه شده و هم به تشکلهای مزبور و هم به حزبیت صدمه زده ولی کماکان این بحث موضوعیت خود را از دست نداده.
با وجود آنکه سالهاست بخش بزرگ فعالان سیاسی اجتماعی کشور در تئوری، بر تمایز این فعالیتها تاکید دارند ولی کماکان احزاب هر زمان که امکان مییابند میکوشند تشکلهای دمکراتیک و یا حقوق بشری را به زائده پیشبرد سیاستهای خود بدل سازند یا این تشکلها تلاش میکنند وظایف احزاب سیاسی را عهده دار گردند.
اگر تمایز وظایف احزاب سیاسی و تشکلهای دمکراتیک و حقوق بشری حداقل در تئوری امری پذیرفته شده است، تمایز وظایف و موضع گیری احزاب و یا شخصیتهای سیاسی بر اساس موقعیت و پایگاه اجتماعیشان کمتر مورد بحث قرار گرفته. از درستی یا کارآیی این یا آن تاکتیک و استراتژی بطور کلی و عام سخن گفته می شود و کمتر به این امر که این تاکتیک یا استراتژی توسط کدام نیرو و در کدام شرایط می تواند به کار گرفته شود، توجه می شود.
استراتژی و تاکتیک کارآ و یا درست بطور کلی و خارج از زمان و نیروی بکاربرنده آن وجود ندارد. سیاستی که در یک مقطع می تواند در تعادل نیروهای جامعه موثر باشد، در شرایط دیگر می تواند تاثیرات مخرب بر جای گذارد. تردید در مشارکت در اعتراض دانشجویان در شانزده تیرماه سال ۱۳۷۷ خطا و دعوت دانشجویان به ادامه تظاهرات و کشاندن آن به خیابانها در روز هجدهم تیرماه اشتباهی بزرگ بود.
جنبش سبز از مجموعهای از نیروها تشکیل شده است. نیروهایی با اعتقادات، تاریخ و پایههای اجتماعی متفاوت. توان این جنبش در مقاومت در برابر سرکوب گسترده و فشارهای سیاسی اعمال شده در یکسال و نیم اخیر به دلیل این گستردگی و گوناگونی ممکن گردیده. هر یک از نیروهای شکلدهنده این جنبش بدلیل تاریخ و پایههای اجتماعی خود از امکانات معینی برخوردار بوده و فرهنگ معینی را در مبارزه سیاسی تعقیب می کنند. این تصور که این مجموعه نیروها باید روشهای واحد و یا سیاست مشابهای را پیش برند هم غیرممکن است و هم نتیجه عملی آن محروم کردن این جنبش از این یا آن نیرو خواهد بود. توانایی جریانهای شکل دهنده این جنبش نه در یکسانسازی روشها و سیاستهای نیروهای آن بلکه در حفظ همسویی آنان در گوناگونیشان است.
برای روشن شدن منظورم مثالی میزنم. در حوالی انتخابات مجلس ششم آقای بهزاد نبوی سخنرانی داشت برای دانشجویان دفتر تحکیم وحدت. ایشان در سخنان خود که تیتر همه روزنامهها شد، از دانشجویان خواست که شلوغ نکنند. اصلاحات در حال پیشروی است و آنها دارند در بالا خوب کار می کنند. می توان پذیرفت که این سخنان که بگونههای مختلف در همان روزها توسط آقای خاتمی و دیگر رهبران دوم خرداد مطرح شد، از سر مسئولیت و براساس ارزیابی معینی از شرایط کشور بود. ولی آنچه در این گفتهها مورد توجه قرار نمیگرفت، تمایز حرکت جوانان و دانشجویان با سیاستمداران کارکشته است. من در آنزمان در مطلبی نوشتم این ایده در صورت تداوم خیلی سریع به قطع رابطه جنبش اصلاحات و حرکت دانشجویان میانجامد و انجامید. تلقی ذکر شده بخصوص پس از دوران سیاست عقب نشینی فعال یکی از عوامل دوری و بیاعتمادی رهبران و فعالان جنبش دانشجویی به رهبران دوم خرداد بود. جوان و دانشجو آنگاه که به عرصه مبارزه اجتماعی پا میگذارد با شور و حرارت وارد عمل میشود. یک کادر رهبری اصلاحات، یک نماینده مجلس و یا یک وزیر باید دهها پارامتر را مورد محاسبه قرار دهد. باید یک جا سازش کند و جای دیگر سرسختی نشان دهد. باید یکجا مبهم و جای دیگر صریح سخن گوید. باید با سرسختترین دشمنان و سرکوبگران جنبش پای میز مذاکره رفته، احساسات خود را مهار کرده و با خونسردی صحبت کند. این انتظار که دانشجویان در عرصه سیاست فعال بمانند ولی همچون نمایدگان مجلس مبارزه سیاسی کرده و یا از الزامات مبارزه آنان تبعیت کنند یا بعبارت دیگر شلوغ نکنند انتظاری نابجاست. نتیجه آن می شود که چند سال بعد نمایندگان مجلس به رادیکالترین اقدام ممکن دست زده و در صحن مجلس تحصن می کنند و دانشجویانی که بخاطر بستن روزنامه سلام، هجده تیر را آفریدند، نظارهگر میمانند. روش سیاسی واحدی که هم نمایندگان مجلس را در برگیرد و هم دانشجویان را وجود ندارد. هم آنهایی که از رییس جمهور می خواستند مثل دانشجویان حرف بزند دچار خطا بودند و هم آنانیکه از دانشجویان می خواستند از الزامات رییس جمهور تبعیت کنند.
آقای نگهدار مینویسد که تغییر سیاست رهبری و همراهی او با آشتی ملی از الزامات یک تحول مسالمت آمیز است و در پاسخ گفته می شود که حوادث دو سال اخیر و مواضع ولی فقیه نشان داد که چنین امری ممکن نیست.
در صحبت منتقدین یک عنصر واقعبینانه وجود دارد. متاسفانه هیچ نشانهای از تغییر در سیاست های رژیم در دو سال اخیر وجود ندارد و در تعادل نیروی کنونی امکان اعمال فشار در این راستا ضعیف است. خواست تغییر رفتار رهبری با شرایط امروز خوانا نیست
. در عین حال دهها تجربه تاریخی نشان داده که سیاستگذاری بر اساس پیش بینی رفتار مسئولین یک کشور در آینده و در واکنش به تعادل نیرویی که در یک جامعه شکل نگرفته نادرست است. نمی توان واکنش نیروها را به شرایطی که وجود ندارد پیش بینی کرد. گفتن اینکه تغییر رفتار نیروهای حاکم ناممکن است همانقدر نادرست است که گفته شود تنها راه تحول مسالمت آمیز تغییر رفتار رهبری است. در روسیه و مجارستان مسئولان حزب مواضع و نظرات خود را تغییر دادند و در همسایه آنان آلمان شرقی اریش هونکر رهبر حزب بر مواضع خود پابرجا ماند وپس از کنارگذاشته شدن او توسط دیگر رهبران حزب، راه تحول گشوده شد و در همسایه دیگر آنان رومانی رهبری بر مواضع خود سرسختی نشان داد و توسط بخشی از ارتش و نیروهای حاکم با همراهی مردم کنار گذاشته شد.
در آنجا که تغییر در مواضع رهبران رخ داده، این دگرگونیها همواره در رابطه متقابل مابین مسئولین و نیروی اجتماعی حامی آنان و در تاثیر پذیری از ناتوانی اداره کشور و یا افکار عمومی و یا جنبش اعتراضی و …پدید آمده است. چنین تغییری محصول منطق سیاستمداران و قانع شدن مسئولین نیست. برای نیروهایی که از کشور رانده شده و در صف اپوزیسیون نظام اسلامی قرار دارند، چه امکانی برای برقراری ارتباط با پایههای مستقیم اجتماعی رژیم و تاثیرگذاری بر آنان وجود دارد؟
آقای رفسنجانی در شش سال و به خصوص دو سال اخیر در راستای تغییر سیاستهای حاکم بر کشور کوشیده است. او در نگرانیهای سایر مسئولین نظام شریک است و آنان زبان مشترک و تاریخ و علائق یکسانی دارند. تمام زندگی سیاسی او با تلاش برای اقتدار و موفقیت رژیم اسلامی گره خورده است و طبیعی است که استراتژی و هدف او تغییر نظر سایر مسئولان رژیم و در پیش گرفتن سیاستی باشد که بتواند به تقویت و ثبات رژیم منجر شود. طبیعی است که تمام تلاش وی بر متقاعد کردن رهبر، روحانیون، نمایندگان مجلس خبرگان و سایر مسئولان رژیم باشد. . شکل گیری و توان جنبش سبز، و نتایج مخرب سیاست خارجی رژیم از نظر وی دلیلی است بر صحت نظرات وی در مواجهه و بحث با سایر مسئولان. آقایان خاتمی و کروبی در تمامی سالهای اخیر برای تاثیرگذاری بر سیاست های نیروهای حاکم کوشیدند. هر چند آنان هم اکنون مسئولیت مستقیمی در اداره کشور بر عهده ندارند ولی هنوز باتکا تاریخ و اشتراکات نظری و فرهنگی از امکانات معینی در مورد خطاب قرار دادن آنان و نیروهای اجتماعیشان برخوردارند.
آنان در سالهای اخیر در تلاشهایشان ناموفق بوده اند و اگر همین روند ادامه یابد، دیر نیست که آقای رفسنجانی مجبور شود مسئولیتهای خود بعنوان رییس مجلس خبرگان و مجمع تشخیص مصلحت را واگذار نماید. آقای خاتمی امروز مسئولیتی در اداره کشور ندارد و آقایان موسوی و کروبی و رهبران حزب مشارکت و مجاهدین انقلاب اسلامی یا در زندانند و یا در خطر دستگیری. ولی تلاشهای آنان در طرح مشکلات بی ثمر نبوده و هرگاه تغییر تعادل نیرو در جامعه ایران و یا ناتوانی رهبران رژیم در عملی کردن سیاستهایشان شرایط جدیدی پدید آورد که بخش بزرگتری از پایههای اجتماعی رژیم را به نادرستی سیاستهای مسئولان متقاعد سازد، قطعا آنهایی که در درون رژیم خواهان تغییراتند، حرفهای بیشتری برای گفتن خواهند داشت و اثر بخشی فعالیت هایشان افزایش خواهد یافت.
قضاوت در مورد اعمال نیروهای درون نظام و وابسته یا متمایل به جنبش سبز نمی تواند زیر سوال بردن تلاش آنان برای تغییر سیاست کنونی حاکم برجامعه باشد بلکه باید بر نتایج عملی سیاست آنان و پیشنهاداتی متمرکز گردد که هر یک از آنان ارائه می دهند.
در این سو، ما با احزاب و شخصیتهایی در اپوزیسیون مواجهیم که از کشور رانده شدهاند. امکان فعالیت قانونی سیاسی از آنان سلب شده. و بدلایل تاریخی هیچگونه همپوشی مابین نیروهای اجتماعی آنان و مدافعان نیروهای حاکم وجود ندارد. نیروهای اجتماعی رژیم با تفسیر معینی از گفتهها و نوشتههای ما از کانال روزنامه کیهان و برنامه هویت و حداکثر تفسیر این یا آن پیش نماز نمازجمعه اطلاع می یابند. آنان از دعوت این نیروها به وفاق ملی مطلع نمیشوند و یا اگر هم بشنوند به آن توجهی نمیکنند که بتوانند از آن تاثیر پذیرند. طرح استراتژی تغییر رفتار رهبری توسط چنین اپوزیسیونی در شرایط کنونی بی معناست.
اپوزیسیون مثل هر نیروی اجتماعی دیگر در وحله اول می تواند بر نیروهای اجتماعی خود و جریانهایی که بدلایل تاریخی و یا سیاسی نزدیکی و هم صدایی بین آنان بوجود آمده تاثیر گذارد. اپوزیسیون وظیفه دارد که بر سیاستهایی که آنرا نادرست می داند انگشت گذارده و نیروی اجتماعی منتقد و یا مخالف را تقویت کند. این حیطه مسئولیت و وظیفه اپوزیسیون است و نه عرصهای که هیچ نقشی در آن نمی تواند داشته باشد. امروز تاثیر گذاری این نیرو بر شرایط و تعادل نیروهای سیاسی اجتماعی در ایران از طریق تداوم جنبش سبز امکان پذیر است. تداوم، گسترش و قدرت گیری این جنبش است که می تواند سایر نیروهای اجتماعی را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
تعیین سیاست و استراتژی توسط جریانها و شخصیتهای سیاسی اپوزیسیون در اولین قدم، ارائه راهکار برای تقویت و تداوم جنبش است. اگر از نظر آقای نگهدار و یا هر شخصیت دیگر اپوزیسیون، امروز تلاش برای تغییر رفتار رهبری و یا آشتی ملی حائز اهمیت سیاسی است و باید مورد توجه قرار گیرد، باید توضیح داده شود که جنبش اعتراضی امروز باید چه اقدامی در این راستا انجام دهد. این امر از طریق استدلال و قانع کردن مسئولین عملی نیست. باید توضیح داد که جنبش سبز چه کاری باید می کرد یا بکند که راه را برای تغییر سیاستهای حاکم بر کشور مسدود نکند یا بگشاید. آیا جز این است که این جنبش نشانهای از یک فرهنگ نوین در مبارزه سیاسی کشور ما است. آیا جز اینست که این جنبش با خواست مشارکت در حیات سیاسی، اهمیت رای و انتخابات به میدان آمد. آیا جز اینست که این جنبش با تاکید بر ضرورت مشارکت همه نیروهای سیاسی و داوری صندوق رای شکل گرفت و تداوم یافت. این جنبش باید چه می کرد یا کدام شعار را تعقیب می کرد که راه را برای تحولات مسالمت آمیز بگشاید. این واقعیتها و سیمای این جنبش مورد تایید همه ماست. در چنین حالتی وظیفه اپوزیسیون تاکید بر راهکارهایی است که بتواند به تقویت و تداوم جنبش یاری دهد
سیاست پیشنهادی آقای نگهدار نمی تواند سیاست اپوزیسیون سکولار ایران باشد. بکارگیری سیاستی که پیشبرد آن توسط اصلاح طلبان درون نظام قابل درک و در مجموع میتواند مثبت باشد، برای نیروهای اپوزیسیون تنها ارائه یک پیشنهاد غیرعملی و بی ضرر نیست. تاکید بر این سیاست توسط نیروهای اپوزیسیون در پیشبرد وظیفه اصلی این نیروها خلل وارد کرده و امکان تقویت نیروی منتقد و مخالف شرایط حاکم بر کشور را تضعیف می کند. ارائه چنین سیاستی در صورت تداوم به قطب بندی درونی نیروهای اپوزیسیون میانجامد و اپوزیسیون را در پیشبرد وظایف خود ناتوانتر می سازد.
