«جنبشهای اجتماعی ایران»، نوشته بهرام رحمانی، نام کتابی ست که به تازگی از سوی «انتشارات ارزان» در استکهلم منتشر شده است.
این کتاب چهارصدوپنجاه صفحه ای، از وقایع مشروطیت آغاز می کند و مسائل گوناگون جنبشها و شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جامعه ایران را تا دوره کنونی به بررسی می کشد. در این رابطه، تمرکز اصلی کتاب بر شرایط تاریخی ایران پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ شمسی است.
معرفی و نقد این کتاب روز سه شنبه سوم دسامبر ۲۰۱۱، در «آ.ب.اف» مرکزی شهر استکهلم برگزار شد.
در این نشست که سوفیا کریمی مجری آن بود، ابتدا نعمت مدیر «انتشارات ارزان» توضیحاتی درباره انتشار این کتاب داد و در باره شرایط و وضعیت نشر در خارج کشور صحبت کرد. سپس نقد کتبی علی حصوری قرائت شد و پس از آن عباس سماکار و بهروز خباز معرفی و نقد خود را در بارۀ این کتاب بیان کردند. در پایان بهرام رحمانی سخن گفت.
شرکت کنندگان در نشست نیز در مورد مسائل مطرح شده سخن گفتند و پرسشهای خود را از ناشر، نویسنده و سخنرانان مطرح کردند که به آنان پاسخ داده شد.
این اثر که یازدهمین کتاب بهرام رحمانی است شش فصل دارد و با مقدمه ای از عباس سماکار منتشر شده است.
مقدمه عباس سماکار
انتشار کتاب «جنبشهای اجتماعی در ایران» نوشته بهرام رحمانی، یک کار ارزشمند در زمینه آشنائی همگانی با زمینه های زیربنایی- روبنائی این جنبشها و تحولات انقلابی در سده کنونی در ایران است.
تاکنون کتابهای بسیاری در بیان و بازگشائی فراگردهای انقلابی و شرایط تاریخی جامعه منتشر شده که بیشتر آنها بررسی خود را سنتاً از تحولات اقتصادی-اجتماعی و نظری-سیاسی دوران مبارزات مشروطیت آغاز کرده و تا آستانه انقلاب ۱۳۵۷ پیش آمده اند. در این میان کم نیستند نویسندگانی که زمینه های بررسی خود را بر اسناد تازه و روشن و بینشی نو بنا گذاشته اند که راهنمای شناخت و تحقیقات تازه دیگری می توانند باشند. اما بیشتر این آثار، بررسی تحولات پس از انقلاب بهمن را کم دارند و آنچه را در سی سال گذشته در جامعه ما رواج داشته است به دلایل گوناگون مورد بررسی قرار نداده اند.
البته بررسی فراگرد مبارزات و شرایط تاریخی تحولات جامعه ما در دوران سلطه جمهوری اسلامی، بارها و بارها به شکل جداگانه و در ابعاد وسیع، به شکل کوتاه و بلند صورت گرفته که هر کدام ارزش تحقیقاتی خود را دارند؛ اما این بررسیها، تاکنون کمتر به شکل پیوسته و در یک مجموعه و روند تاریخی صورت پذیرفته است.
نگاهی به آثار نویسندگانی مانند خسرو شاکری و یروند ابراهمیان، که کتابهای با ارزشی در زمینه فراهم آوردن اسناد تاریخی برای بررسی جنبشهای اجتماعی در ایران منتشر کرده اند، نیز نشان می دهد که در این زمینه کمبود وجود دارد. کتابهای با ارزشی مانند «ایران بین دو انقلاب» و «پیشینه های اقتصادی-اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دمکراسی» و غیره از این دو نویسنده نیز جدا از ارزشگذاری بر نگرش و گرایش خاص آنان، موضوع را در محدوده های پیش از انقلاب ۱۳۵۷ محدود کرده و همان جاها مانده اند. در حالی که منطقاً روند چنین بررسیهائی می طلبد به تحولات کنونی جامعه گذر کنند و به ویژه آنچه را که اکنون صورت می گیرد و بررسی و نقد آن می تواند مبارزات جاری طبقاتی و عمومی را راهگشا باشد مورد توجه قرار دهند.
مسلماً بررسیهای پراکنده ای که تاکنون در زمینه تحولات سی سال گذشته در ایران منتشر شده، کمک مؤثری به شناخت تاریخی جامعه ما به شمار می آید؛ اما اهمیت پرداختن به تحولات این سی سال در پیوند و در فراگرد پیشینه های ساختاری جامعه ما، زمینه مناسبی برای مقایسه و درک انکشاف کنونی طبقاتی این مبارزات ست.
سیر بررسی تاریخی این جنبشها تا امروز در یک مجموعه، میتواند ذهنیت خواننده را همواره در ارتباط با زمینه های تاریخی تحولات کنونی نگه دارد و سبب درک بهتر فراگردهای امروز شود.
از این رو کتاب «جنبشهای اجتماعی در ایران» نوشته بهرام رحمانی ارزش ویژه ای در این زمینه پیدا می کند. این کتاب پس از بررسی پیشینه های تاریخی تحولات کنونی، به بررسیهای بسیار پرباری در زمینه مبارزات و جنبشهای اجتماعی امروز ایران می پردازد که جمع شدن همه آنها در یک کتاب، نما و چشم انداز روشنی از فراگرد این تحولات می سازد.
حتی نگاهی به عنوان فصلها و بخشهای گوناگون مطالب این کتاب که در زیر نمونه آن را آورده ام، این چشم انداز را برای خواننده می گشاید و او را به خواندن بخشهای گوناگون آن فرامی خواند.
این عنوانها چنین اند:
فصل دوم
فراز و نشیبهای جنبش کارگری ایران
– مقدمه
– دوره اول مبارزه طبقه کارگر از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۶۰
– دوره دوم از سال ۱۳۶۰ تا سال ۱۳۷۰
– مبارزه برای قانون کار
– دوره سوم از سال ۱۳۷۰ تا دوم خرداد سال ۱۳۷۶
– دوره چهارم از دوم خرداد سال ۱۳۷۶ تاکنون
– نمونه هایی از اعتصابات و اعتراضات کارگری و اخراج سازیها در سال ۱۳۷۸
– نمونه هایی از تهدید و زندانی کردن فعالین کارگری
– سیاستهای حکومت اسلامی و تاثیر مخرب آن در زندگی کارگران
– پرداخت ۱۵۰ میلیارد تومان تسهیلات به بسیجیان در سال ۸۷
– تعیین حداقل دستمزد کارگران برای سال ۱۳۸۳
– کاهش ۶۷ درصدی نرخ رشد سرمایه گذاری صنعتی
– ورشستگی صنایع ایران
– دلایل تعطیلی کارخانه ها و بیکاری کارگران آنها
– ارگانهای پلیسی حکومت اسلامی در درون طبقه کارگر ایران
– تشکلهای مختلف کارگری
– طبقه کارگر و مطبوعات و رسانه های همگانی
– جمعبندی
– منابع
فصل سوم
موقعیت زنان کارگر در حاکمیت سی ساله جمهوری اسلامی
– مقدمه
– وضعیت عمومی زنان کارگر
– خانواده و زنان خانه دار
– بیکاری زنان
– مسله حجاب و ادامه سرکوب سیستماتیک زنان
– زنان مستمری بگیر
– تعدد زوجات
– قانون حمایت از خانواده
– مرخصی دوارن بارداری و پس از آن
– قانون مجازات اسلامی
– آسیبها و بحرانهای اجتماعی زنان
– ازدواج سنین کودکی
– تشکلهای زنان
– جمعبندی
– منابع
فصل چهارم
کودکان
– مقدمه
– کودکان کار، و ساماندهی کودکان کار
– ۱۰۰ هزار کارگر کوچک در معرض ابتلا به بیماری هپاتیت ب
– سوء استفاده جنسی از کودکان کار
– ۹۰ درصد کودکان کار ایرانی بیسوادند
– کودک آزاری در محیط آموزشی
– فرار از خانه
– کودکان افغانی در ایران، محرومتر از همه
– جمعبندی
– منابع
فصل پنجم
جنبش دانشجویی
– مقدمه
– نگاهی اجمالی به جنبش دانشجویی ایران در دوران حکومت پهلوی
– ۱۶ آذر، روز دانشجو
– انقلاب فرهنگی
– قتلهای زنجیره ای و واقعه ۱۸ تیر
– سهیمه بندی جنسیتی در دانشگاه ها
– طرح بومی-استانی سازی دانشگاه ها
– جمعبندی
فصل ششم
تحلیلی بر اعتراضات سال ۱۳۸۸ مردم ایران
– مقدمه
– تفاوتهای انتخابات حکومت اسلامی با انتخابات در کشورهای دیگر
– نگاهی اجمالی به رویدادهای سال ۱۳۸۸
– نتایج انتخابات
– ادامه واگذاری صنایع و کارخانه های کشور به سپاه و بسیج
– ورشکستگی صنایع در اثر عدم سرمایه گذاری خارجی و داخلی
– خوشه بندی مرکز آمار ایران و آمارهای بانک مرکزی
– مرزهای خط فقر تا کجاست؟
– ماهیت طبقاتی حرکت سبز اسلامی
– نقش روشنفکران
– جمعبندی
در واقع کتاب «جنبشهای اجتماعی در ایران» یک کار تحقیقی و سخت کوشانه است که نه تنها برای فعالین سیاسی و اجتماعی سند مهمی به شمار می آید، بلکه برای محقیقن و دانشجویان نیز اسناد با ارزشی را فراهم آورده است؛ به ویژه آن که پرداختن به موقعیت جنبشهای اجتماعی در بطن تلاطمات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه ما و نشان دادن اشکال مبارزه این جنبشها از منظر جامعه شناسی و سیاسی و اجتماعی کار مهم و ارزنده ای است.
