این جستار تلاشی است در جهت بازاندیشی این روند تاریخی. در واقع نگاه دوبارهای است به تجربههای شخصی خودم و به محتوا و روشهای مبارزۀ جریانهای سیاسی اپوزیسیون و پیامدهای ناشی از آن. اینکه کاربرد این روشها چه دستاوردها و چه از دستدادنهایی داشته است؟ و نیز مقوله آزادی و حقوق مدنی (به ویژه حقوق مدنی زنان) در میان جریانهای سیاسی در دورههای متفاوت چه جایگاهی داشته است؟