ایران کە سالهاست عضو ناظر سازمان شانگهای است و بە نظر می رسد با آمدن ابراهیم رئیسی خیز جدی برای تبدیل کردن آن بە عضو دائمی برداشتەاست، نتوانست در نشست این سازمان موقعیت خود را ارتقاء دادە و از مواهب عضویت رسمی در این سازمان منطقەای فیض ببرد. علت هم واضح است. کشورهای عضو سازمان شانگهای کماکان با آمریکا دارای روابط اقتصادی و بازرگانی خوب و گستردە هستند و نمی خواهند کە بە علت حضور جمهوری اسلامی خود را در مخمصە قرار دهند.
مواضع پراگماتیستی دولت سیزدهم و خامنەای در این گونە موارد بە معنای آن پراگماتیسم سیاسی نیست کە دولت روحانی و یا فردی مانند رفسنجانی بدنبال آن بود. پراگماتیسم رفسنجانی یا روحانی یک استراتژی بود در حالیکە پراگماتیسم دولت سیزدهم یا خامنەای شگرد یا تاکتیک است. بە همین جهت راندن فلسفە وجودی اصلاح طلبان بە امر فقط تنظیم رابطە با ابراهیم رئیسی، یک استراتژی از قبل شکست خوردەاست.
جمهوری اسلامی کە با پدید آمدن بحران افغانستان دم از ایجاد دولت فراگیر با حضور همە جریانات سیاسی و اقوام افغانی می زند، اما خود نە تنها سر سوزنی بە این اصول اعلام شدە در طی سالیان در رابطە داخل کشور پایبند نیست، بلکە کماکان با زبان زور و سرکوب با مخالفان سیاسی خود و اقوام و ملیت های ایرانی سخن می گوید و هر روز با تنگتر کردن دایرە خودی ها دگراندیشان درونی را نیز تحمل نکردە و بە بیرون از حاکمیت پرتاب می کند. در این رابطە اعلام گام دوم انقلاب توسط خامنەای چیزی نیست بجز عمل کردن بر ضد ترم 'دولت فراگیر'ی کە صدای نکرە آن توسط مدعیان حاکم، گوش ایرانیان و جهان را کر کردەاست. مدعیان مسلمانی کە وجود یک مسجد سنی را در تهران تحمل نمی کنند، خود را ناجی مصائب و مشکلات جهانی اعلام می کنند!
و این چنین قالب ذهنی ما (قبلە عالم و...) در گسترە زمانی بیشتری بە بازتکثیر خود می پرداخت زیرا کە در یک کنش روانی عجیب، هر سە زمان گذشتە و حال و آیندە دوبارە در یک رابطە کاملا جدید با مختصات رئالیستی ـ جادوئی خود را می یافتند کە در آن انسان جامعە ما در یک معنای پروستی چنان در گذشتە غرق می شد کە برای پیداکردن جزئی ترین جزئیات سالهای از دست رفتە، حاضر بود نور چشمان خود را برای پیداکردن دوبارە یک سوزن زنگ زدە در پستوی خاطرات برای همیشە از دست بدهد، تنها بە شرطی کە حضور ابدی قبلە عالم در قالب ذهنی اش، آسیبی نبیند.
چینی ها فراموش کردەاند کە هم عدم موضع گیری، خود نوعی موضع گیریست و هم استقبال آنها از تشکیل دولت موقت طالبان و اهدای کمک ٣١ میلیون دلاری باز بنوعی دخالت در امور داخلی افغانستان، اما این بار بە نفع طالبها و بە ضرر مردم. پس ایدە عدم دخالت، در جهان درهم تنیدە کنونی ما نوعی توهم است و در عمل بە نفع نیروهای ارتجاعی. چینی ها باید بدانند کە درست بعلت ادعای کمونیستی خود، بیشتر از هر نگرش سیاسی ـ فکری دیگر در قبال سرنوشت جوامع دیگر مسئولیت دارند، هر چند نە الزاما در معنای دخالت نظامی آن. با این عمل، متاسفانە نگرش اقتدارگرایانە چینی ها از کمونیسم کە ریشە در دسپوتیسم شرقی دارد و نە در دمکراتیسم بورژوائی، بمثابە ضربە دیگریست بە این ایدە رهائی بخش.
از طرف دیگر، پیشرفت گفتمان اقتدارگرائی تاثیرات معین و مخربی بر جنبش دمکراسی خواهی در منطقە خواهد گذاشت. بە بیانی دیگر، در رقابت میان اقتدارگرایان کمتر جائی برای دمکراسی خواهان باقی خواهدماند و اپوزیسیونی در تقابل با دولت مستقر بیشتر رشد خواهدکرد کە از همان گفتمان مسلط، حال در بیانی دیگر، پیروی کند.
اما از طرف دیگر، اوضاع افغانستان نمی تواند بە آسانی بە سوی ثبات پیش برود. طالبان اگر دولتی فراگیر با حضور فعال سایر نیروهای سیاسی تشکیل ندهد، بی گمان در آیندە قادر بە تامین مشروعیت داخلی و بین المللی قدرت سیاسی خود نخواهد شد. و همین برای ایران سرچشمە دردسر خواهدبود. پس با این حساب آیا می توان گفت کە افغانستان در استراتژی دولت سیزدهم خواهد توانست جایگاە ویژەای، در جهت منافع اقتصادی، طوری کە بتواند در درازمدت بە ایران جهت مقابلە با تحریمهای آمریکا کمک جدی کند، برای خود دست و پا کند؟
اصلاح طلبان، یا حداقل بخشی از آنان، امکان گرویدن بە فاز اصلاح طلبی جامعە محور را دارند و هم اکنون طیفی از آنان در این عرصە فعال اند. اما باید نشست و دید کە آنان در چە حدودی از توانائی پیشبرد کار در این زمینە برخوردارند. تحرکات اجتماعی مطالبە محور، از جملە می تواند یکی از شاخصهای پیشروی آنان باشد. در غیر این صورت آنان در بطن اجتماع هم بتدریج کم رنگ و کم رنگتر خواهند شد.
باید سخنان بایدن را بمثابە رئیس جمهور قدرتمندترین کشور جهان جدی گرفت. اقراری کە نشان می دهد در جهان درهم تنیدە ما دیگر نمی توان با ابزار خشن کلاسیکی بە حل معضلات جهانی رفت و جنگ با خود تنها ادامە جنگ و تداوم بحران را بهمراە دارد و در نهایت نمی تواند بە اهدافی دست یابد کە از قبل کشورها در پی آن بودند.
خوشبختانە آن شب، شب ماە چهاردە است. بە آن خیرە می شوم. از چشم بە تخیل نقل مکان می کنم. باز صورتکی نمی بینم. و ناگهان بر حماقت خودم می خندم. نە اینکە قبل از تخیل باید صورتی چیزی وجود داشتەباشد! و فهمیدم تخیل یعنی درهم آمیزی دو چیز واقعی در یک رابطە غیر واقعی. و فکر کنم انقلاب یعنی این.
اما فرقی کە دوران کنونی ما با دهە نود میلادی دارد این است کە اولا ما با برآمد یک قدرت جهانی دیگر مانند چین روبرو هستیم و نە در دوران فروپاشی یک قدرت جهانی رقیب، و دوما اینکە استراتژی نئولیبرالیستی در مقابل چین کارائی ندارد زیرا این کشور خود بە پراکتیزە کردن بخشی از آن همت گماردەاست. پس کار آمریکا شاق تر است.
ایران کە خشنود از از سرگیری دوبارە روابط اقتصادی و تجاری خود با افغانستان بعد از تنشهای اخیر است، بە امکانات ژئوپولیتیک و جغرافی خود چشم دوختە است کە خود را در وجود مرز طولانی با این کشور، وجود بندر چاه بهار کە یگانە امکان ارتباط دریائی افغانستان با جهان از طریق آبهای آزاد است و نیز مسیر راە آهن خواف ـ هرات باز می یابند.
نوع برخورد خامنەای و فرماندە سپاە بە امر کرونا و واکسنهای خارجی کە کشور را بە فاجعەای تمام قد رهمنون شد، بخوبی نوع نگاە پیش برندگان گام دوم انقلاب در رابطە با پیوند میان جهان بینی انقلابی آقایان و علم را نشان می دهد. همە چیز حاکی از آن است کە آنان اساسا علم را پس زدەاند، و این پس زدگی در دولت سیزدهم بە اوج خود رسیدەاست.
در شرایط کنونی کە جهان از لحاظ آرایش قدرت در سطح جهانی پوست می اندازد، بهرحال نباید بمانند قدیم منتظر ایفاء نقش توسط سازمان ملل متحد بود؛ اما غیبت دخالت نظامی، در کوتاە مدت، منجر بە تقویت استفادە از اهرمهای اقتصادی و سیاسی خواهدشد، و البتە با این تاکید کە همزمان منجر بە همگرای ها و نزدیکی های بیشتر هم حتی در میان کشورهای متعارض خواهدشد. از یاد نبریم کە اروپا در این مورد استراتژی متفاوت تری نسبت بە ایالات متحدە دارد و بر خلاف این کشور معتقد بە بالا بردن فتیلە تعارض با چین نیست.
سالهاست جنبش حق طلبانە کردها در کردستان عراق از عشیرەگری و طایفەگرائی در رنج است و با حضور و تقویت موقعیت خانوادەهای بارزانی و طالبانی بر دو جریان مهم حزب دمکرات و اتحادیە میهنی، هم ایجاد حزب بە معنای مدرن و دمکراتیک آن بە سنگ خورد؛ و هم این خانوادەها برای تداوم تسلط خود بر اقلیم کردستان، از رانت، ایجاد نیروی ویژە امنیتی و نظامی مختص بخود، تسلط حزبی بر شریانهای اقتصادی و مالی، و نیز تطمیع مردم استفادە می کنند. روندی کە در آن بە بیگانگی مردم از قدرت سیاسی در کردستان عراق منجر شدە و لطمات جبران ناپذیری بە جنبش حق طلبانە کردها وارد کردەاست.
اما وجود این فاصلە بە معنای کوتاەبودن آن نیست. با توجە بە مسیر طی شدە در جمهوری اسلامی و اعلام گام دوم انقلاب کە برخورد انقلابی را در رابطە با جهان و وضعیت داخلی می طلبد، جو بطورکلی مستعد تشدید تندروی در حاکمیت جمهوری اسلامی است. هیچ تضمینی در این مورد وجود ندارد کە کم کم جناح و یا نگاە مشهور بە حجتیە، مالک کل ساختار نشود، هرچند کە منطقا امکان این دگردیسی وجود ندارد.
و درست در اینجا هم همان منش برخورد طالبانی تکرار می شود. اگر 'محمد مهدی حاج محمدی' رئیس زندانها واقعا از عدم تکرار می گوید، باید بداند و البتە می داند کە از جملە راەهای کنترل زندانها و نظارت بر آن امکان دسترسی سازمانهای حقوق بشر داخلی و بین المللی بر آنهاست؛ تنها راە آن، وجود آزادی بیان و حق تشکل در داخل کشور برای آحاد و جریانات مختلف سیاسی ـ فکریست. واقعیت این است کە حاج محمدی با دورزدن تمهیداتی کە وجود آنان اند کە رخت بربستن شکنجە و ضرب وشتم را از زندانها تضمین می کنند، نعل وارونە زدە و گوشت را کماکان در قفس گرگ بە امان خدا رها می کند!
بە این ترتیب مدعی جدیدی در منطقە با مختصات جدید شکل خواهدگرفت کە جنگ ایدئولوژیکی میان نحلەهای اسلامی در منطقە را شدت بیشتری خواهد بخشید. ایران نیز بەشیوە اتوماتیکی پایش بە این ماجرا کشیدە خواهد شد، و علیرغم همە ارتباطات گوناگونی کە با امارات اسلامی طالبان خواهد داشت، اما باید مرتب بر سر حدود و ثغور ایدئولوژی خود با آن در کشمکش باشد. و این چنین اسلامی ها بار دیگر در ابعادی متفاوت و البتە بە نوعی تکراری، دوبارە باعث رنجش همان یگانە خدایشان از خودشان خواهند شد.
علاوە بر سلاح نقد، میان سلاح نقد و نقد مسلح، فضائی هست (بنام نقد تودەای) کە باید دیدە شود. مقدم گرامی بنابر منش اصلاح طلبی خود لازم نیست بە نقد مسلح برسد، اما باید بە همان معنای واقعی سلاح نقد پایبند باشد و فراتر از آن، فضائی را کە میان سلاح نقد و نقد مسلح هست را هم ببیند کە همانا تودەای کردن نظریە برای تغییر مسالمت آمیز از طریق ایجاد نقد تودەای است. اصلاح طلبان تا زمانی کە از درک اولیە و پیشا 'سلاح نقد' رهائی نیابند، نمی توانند حتی بر حاکمیت تاثیراتی را کە خود خواهان آنند داشتەباشند.
تراژدی فرار اشرف غنی بوضوح بار دیگر این مسئلە را نشان می دهد کە رهبران وارداتی ـ صادراتی نە تنها ریشە در آب و خاک ندارند، بلکە بگاە خطرات زودتر از هر کسی دیگری صحنە را ترک می کنند. بهترین نمونە در این مورد محمد رضا شاە، آخرین شاە سلسلە پهلویست کە در دو مقطع تاریخی قبل از کودتای سال ٣٢ و پیروزی انقلاب بهمن، گریەکنان کشور را ترک کرد و نتوانست تا بە آخر بحران موجود در کشور خود را مدیریت کند. رهبرانی کە نمی مانند، یا عرضە ماندن ندارند؛ سرانجام علیرغم همە کمکهای خارجی، در روند تحولات اجتماعی ـ سیاسی می بازند و صحنە را بە رقبا و دشمنان خود تسلیم خواهند کرد.
