آنارشیست های روس به مدت ۵ سال یعنی بین سالهای ۱۹۲۲-۱۹۱۷ در دو منطقه از شوروی به بحث و مبارزه با بلشویکها برای دفاع از آزادی پرداختند؛ در جنوب شوروی در کشور اوکرائین در منطقه‌ای به وسعت کشور ایرلند با جمعیتی حدود هفت میلیون، و در شمال شوروی در روی جزیره کرونشتاین در سی کیلومتری پتروگراد سابق و لنین گراد بعدی با جمعیتی حدود ۳۰۰۰۰ نفر که غالب آنان اعضای نیروی دریایی پیشین و جدید بودند.
کروپتکین، یکی از تئوریسین های آنارشیسم می نویسد هیچ ادبیاتی مانند ادبیات قرن ۱۹ روس مبلغ مبارزه مسلحانه نبوده. در رمان “پدران و پسران” تورگنیف نیهلیسم مثبت آن مشوق آناریشسم سیاسی است. و در رمان “غولهای” داستایوسکی بجای نیهلیسم منکر خدا، یک اخلاق ماتریالیستی تبلیغ می گردد. چکامه های پوشکین از جمله شعر “خنجر” او دستهای هزاران جوان مبارز را مسلح نمود.
هرتسن در انجمن و شوراهای روستایی هسته سوسیالیسم نوع روسی را می دید. فولین، آنارشیستی فعال با اسم آلمانی تبار آیشباوم بعدها خالق کتاب ۳ جلدی “انقلاب ناشناس” را ، آنارشیستها تئوریسین شوراها در انقلاب ۱۹۰۵ میدیدند . بلشویکها این کشف را به تروتسکی در سال ۱۹۱۷ نسبت می دادند. فولین می گفت هر قدرت سیاسی مثل گاو جنگی شاخدار، روزی به مردم و اطرافیان خود شاخ حواهد زد.
سنت مارکسیستی از آغاز، آنارشیسم را نوعی اتوپی خرده بورژوایی می نامید و بلشویکها آنرا بیماری کودکی انقلاب بشمار می آوردند، و فکر می کردند که جنبش خرده بورژوایی آنارشیستی در طی زمان به مرگ طبیعی محکوم است.
آنارشیستها خواهان اداره قدرت بسبک شورایی کمون پاریس بودند، و بلشویکها از طریق حزب کمونیست قصد تمرکز قدرت در دولت را داشتند. بعضی از آنارشیستها حتی تا سال ۱۹۱۸ بلشویکها را مارکسیست و سوسیالیست یعنی برادر طبقاتی خطاب می کردند.
کروپتکین اهمیت انقلاب روس را به اندازه اهمیت انقلاب انگلیس بین سالهای ۱۶۴۸-۱۶۳۹ و انقلاب فرانسه بین سالهای ۱۷۹۴-۱۷۸۹ می دانست. او می گفت که انقلاب روس ادامه انقلاب انگلیس و فرانسه در اروپا بوده است.
اما گلدمن، یکی از زنان نظریه پرداز آنارشیسم، می گفت که لنین آماده است تا انقلاب را قربانی نجات روسیه نماید، گرچه خلق روس ذاتا آنارشیست است و بشر تاکنون نتوانسته اصل بهتری از آزادی آنارشیستی را کشف کند. آنارشیست دیگری استالین را فرزند خلف لنین و تروتسکی نامید. لنین یکبار گفته بود که از دزدها باید دزدی کرد. گروه دیگری از آنارشیستها امروزه مدعی هستند که نه بلشویسم بلکه مارکسیسم ناتوانی خود را در شوروی نشان داد.
در نظر آنارشیستها هر نوع قدرت سیاسی یا دیکتاتوری، موجب منفعل شدن انسان می شود چون هر دولتی ذاتا ایستا و سازمانگرا، و هر انقلابی ذاتا پویا و جاری است. حزب کمونیست بلشویکها خود را آوانگارد پرولتاریا و سکاندار قدرت سیاسی در دولت می دانست.
رهبر آنارشیستهای کشور اوکرائین در جنوب روسیه آنزمان، ناسترو- ماخنو ۱۹۳۵-۱۸۸۹ نام داشت. او در ۱۹ سالگی به جرم ترور سیاسی در روسیه تزاری ابتدا به اعدام و سپس به حبس ابد محکوم شده بود و حین انقلاب اکتبر از زندان آزاد شد ولی در سال ۱۹۲۱ بر اثر شکست آنارشیستهای اوکرائین به فرانسه پناهده شد و در سال ۱۹۳۵ بر اثر عواقب زخمهای جنگ و زندان درگذشت.
ماخنو در سال ۱۹۱۸ با لنین دیدار و گفتگو کرد و بقول تروتسکی، لنین حاضر شد منطقه ای از کشور اوکرائین را در اختیار آنارشیستها بگذارد تا آنان سوسیالیسم آنارشیستی خود را تجربه کنند، ولی این وعده عملی نشد و سرانجام بلشویکها به سرکوب متحدان سابق خود یعنی آنارشیستها پرداختند.
در طول ۴ سال جنگ داخلی تعداد اعضای آنارشیستها درا وکرائین به ۳۰۰۰۰ نفر رسیده بود. اوکرائین در زبان روسی یعنی کشوری در حاشیه و مرز. جنبش ماخنو یک جنبش دهقانی بود.
جنبش دیگر شوروی بعد از انقلاب اکتبر، جنبش آنارشیستی جزیره کرونشتات در شمال، خواهان انقلاب شورایی در مقابل سوسیالیسم دولتی بلشویکها بود. آنها می گفتند که دیکتاتوری بورژوایی جای خود را به دیکتاتوری پرولتاریا و آوانگارد آن یعنی حزب کمونیست داده است.
آنارشیستها به انتقاد از کمونیستهای غرب پرداختند که در باره رفتار بلشویکها سکوت نمودند. در نظر آنارشیستها انقلاب آینه روزهای آینده خواهد بود، یعنی کودکی که در حال مرد شدن مبارزه می کرد.
در زمان جنگ داخلی لنین از کمونیسم نظامی می گفت. او در کتاب “دولت و انقلاب” از یک طرف از قدرت شوراها می گفت و از طرف دیگر از کاپیتالیسم دولتی بسبک آلمان ویلهلمی در زمان جنگ جهانی اول.
در نظر آنارشیستها دولت مرکزگرای بلشویکها موجب نابودی نظام شوراها شد. لنین یکبار آزادی را رویا و خیال بورژوایی نامیده بود، او گرچه در کنگره شوراها در سال ۱۹۱۸ گفته بود که ایده آنارشیستی اکنون شکل زنده بخود می گیرد.
در نظر آنارشیستها جنگ اتوریته ترین واقعه ای است که انسان را منفعل کرده و موجب حذف آزادی و شکوفایی آن می شود. در انقلاب ۱۹۰۵ روسیه ، هشتاد درصد جمعیت در روستاها زندگی می کردند. آنارشیستها اهمیت انقلاب ۱۹۰۵ را کمتر از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ نمی دانستند. آنها بلشویکها را متهم به جعل ثبت دو انقلاب روس نمودند و جنبش خود را انقلاب سوم بحساب می آ وردند.
