نتایج بدست آمده ازانتخابات قزاقستان، به اندازه کافی گویا هستند. هرچند از نگاه یک نفر اروپایی این ارقام دارای خصلتی آسیایی هستندو به سختی می توان رقم ۹۱درصد آرا را باور نمود؛ اما فرقی نمی کند چه در قزاقستان و چه در گرجستان، که در آن گویا نتیجه تقریبن مشابهی بدست آمده بود. ارقامی اینچنین، بویژه حکایت از آن دارند که گروه های ناراضی موجود در جامعه، تا حدّ قابل توجّهی، خیلی راحت از شرکت در انتخابات خودداری کرده اند؛ و این نمی تواند همیشه مثبت باشد، ضمن آن که نمی تواند همواره نشانگر درجه بالایی از ثبات ارزیابی گردد.
روشن است که پیروزی نظربایف، مستقل ازهر نوع مدل انتخابات، چه از نوع لیبرال آن و چه ازنوعی که در قزاقستان شاهدش بودیم، از قبل تصمیم گرفته شده بود. هیچ گونه تحقیقات جامعه شناسانه ای که نشان دهند ۵۰ درصد جامعه رای شان را به نظربایف نمی دهند، صورت نپذیرفته بود. همه می دانستند که نظربایف پیروز خواهد شد. مسئله اما این بود که این انتخابات و این پیروزی، پاسخگویی به چه مسائلی را در دستور دارند. دستورکار این انتخابات، از خارج تعیین شده بود.
همان گونه که می دانید، سال ٢٠٠۵ به نام انقلابات اجتناب ناپذیر نام گذاری شده بود؛ این امرتبدیل به معیار سنجشی شده بود که بر اساس آن کشورهای اتحاد شوروی سابق مورد ارزیابی قرار می گرفتند؛ هر جا که قرار بود انتخاباتی صورت بگیرند، اینچنین اظهار نظر می شد: “عجب!! شما هنوز انقلاب نداشته اید؟ الان خواهید داشت.” مشوقین بی مسئولیت این انقلابات، منجمله در غرب، مانند محافل محافظه کار در آمریکا، کسانی بودند که اصولن با ایده انقلاب به معنای واقعی آن، هیچ گونه همدلی و علاقه ای نداشته اند. به همین دلیل دفاع آنان از انقلاب در این و یا آن کشور، چیزی غیر از ریاکاری سیاسی، نیست.
انقلاب در خاور، درکلیّت آن، سه ویژگی داشت؛ نخست: حیات سیاسی تا بدان حد ابتدایی بود که اپوزیسیون اجباری به ارائه هیچ برنامه ای نداشت. به اپوزیسیون این امکان داده شده بود که قدرت را بدست بگیرد، و تنها پس از آن اعلام کند که برنامه عملش چیست. دومین ویژگی نادیده گرفتن مشروعیت قانونی قدرت بود. از این زاویه این مهم نبود که با چه روشی کسب قدرت صورت می گیرد؛ مهم آن بود که این قدرت در ادامه یا به واسطه برخی سازمان های بین المللی و یا حتی بی واسطه، توسط دولت های غربی به رسمیّت شناخته شود. ما، هم در گرجستان و هم در اکرایین شاهد این مسئله بودیم، و کاملن روشن بود که مشروعیت ملی و مشروعیت نهاد ها، ارزش خود را از دست می دهند، و یگانه معیار ارزش، قضاوت کشورهای خارجی می شود.
و اما سومین ویژگی دوشقه شدن کشور و ملّت است. آن چه که در اکرایین شاهدش بودیم و تاکنون نیز ادامه دارد. بدان معنا که آن بخش از کشور که از حکومت موجود پشتیبانی می کند از نظر معنوی بی اعتبار می شود. روسیه مخالفت خود را با چنین مدلی اعلام نمود. و این مخالفت دلایل زیادی داشت؛ اولا با نگاهی پراگماتیک به مسئله، هیچ کشوری در جهان دلش نمی خواهد که درنزدیکی مرزهایش، انقلابی صورت بگیرد؛ و هیچ کشوری نیست که از بروز بی ثباتی دراشکال گوناگون، درکشور همسایه اش بر علیه نظم موجود، استقبال نماید. این همواره ناخوشایند و خطرناک بوده است. به همین دلیل روسیه از نیروهای مخالف با انقلاب حمایت نمود. درعمل و در همه موارد، این نیروها کسانی بودند که با حکومت موجود، درپیوند قرارداشتند.
در اینجا باید به یک نکته نیزکه تنها به قزاقستان مربوط می شود، توجّه نمود: اپوزیسیون قزاقستان هیچ سیاستی در قبال روسیه اتخاذ نکرد، و این امر نمی توانست از چشم های ما پنهان بماند. در این زمینه آگاهانه هیچ گونه پیشنهادی طرح نگردید؛ در چنین مواردی، طبیعی و به صلاح اپوزیسیون قزاقستان است که مورد خطاب مستقیم قرار نگیرد؛ نکته مهم دیگر آن که، اپوزیسیون قزاقستان هیچ سیاستی در قبال شهروندان روسی زبان کشور اتخاذ ننمود. به همین دلیل، تقریبن اکثریت شهروندان روسی زبان به نظربایف رای دادند.
یک مورد دیگر وجود دارد که من می خواهم در اینجا به آن بپردازم؛ همه انتخاباتی که در طول سال جاری انجام شدند همراه بودند با جنگ مابین ناظرین انتخابات و جنگ بین ارزیابی این ناظرین از نتایج انتخابات.
چنین چیزی در گذشته وجود نداشت، و این البته هرچند پدیده مثبتی نیست، ولی اجتناب ناپذیر است. هنگامی که نهادی، مانند سازمان همکاری و امنیت اروپا و ناظرینش، تبدیل می شوند به ابزار تایید و یا عدم تایید مشروعیت قانونی یک حکومت، این نهاد و ناظرینش تبدیل مشوند به بازیگران سیاسی و اعتماد با آنان بمثابه یک نهاد مستقل از بین می رود. این به این دلیل خوب نیست، که انتخابات های ما همگی نیازمند به کامل شدن و بهتر شدن هستند، ولی آن چه که ما دقیقن نمی خواهیم، ساقط نمودن نهادهای انتخاباتی موجود است. به همین دلیل بود که فعالیّت دو گروه ناظرین انتخابات، یکی از اتحاد کشورهای مستقل(اس- ان- گ) و دیگری گروه ناظرین مستقل، شدّت پیدا نمود. در ضمن درانتخابات هم قزاقستان وهم آذربایجان، تعداد بسیار زیادی ناظر حضور داشتند که نیروی سوم را نمایندگی می کردند و نه اس- ان- گ و نه سازمان همکاری و امنیت اروپا را نمایندگی نمی کردند. همین نیروی سوم از نتایج هر دو انتخابات ابراز خرسندی نمودند.
نتیجه این شد که”سال انقلابات”، حتی در قرقیزستان نیزعلی رغم آغاز موفقش، آنگونه که برخی دلشان می خواست، به ثمر ننشست. در حال حاضر همین قرقیزستان هم در وضعیت موازنه شکننده قرار دارد. قدرت در این کشورفقیر نگون بخت که به شدّت نیازمند به کمک است، نقطه اتکاء همین توازن شکننده اش را بردیدارها و توافق های بین افراد طایفه ها، قرار داده است؛ و این نتیجه انقلاب در آسیای مرکزی است. در ازبکستان، با خشونت از پیشرفت قضایا با سناریوی شبیه به قرقیزستان، جلوگیری نمودند. انقلاب های دیگر در تداوم حرکت خود، فقط عقب نشینی داشتند. در تمامی نیمه دوم سال جاری ما شاهد از هم پاشیده شدن ائتلاف های انقلابی در تفلیس و کیف و شکست سناریو های انقلابی در باکو و آستانه (پایتخت جدید قزاقستان- مترجم)، بودیم. در قزاقستان، اپوزیسیون تحلیل از لحظه را اینچنین فرمولبندی نمود:” برای تحقق انقلاب ما نیازمند به بسیج بین ۶۰ الی ٧۰ هزار نفر در خیابان های آستانه هستیم.” پیداست که خودشان هم به عملی نبودن این امر واقف گشته اند.
از طرف دیگر باید توجه نمود که شکست مدل های انقلابی کسب مشروعیت، درکشورهای محدوده شوروی سابق، راه را بر عنصری دیگر و چه بسا از نظر پتانسیل خطر ناک تر، می گشاید. این عنصر”عملکرد اپوزسیون اداری” است. این اپوزسیونی است در درون دستگاه حکومتی، جزو دستگاه اداری حکومت، که از یک طرف در ارتباط با بوروکراسی، و از جانب دیگر در ارتباط با الیگارشی های با سرمایه های کلان در تجارت، قرار دارد. در بسیاری از این کشورها هر دو این ها در یک چهره حضوردارند، یعنی این که شخص هم کادر دستگاه دولتی است و هم کلان سرمایه دار. و این اشخاص در هر لحظه تصمیم می گیرند که باید به حکومت موجود وفادار ماند و یا بالعکس. اینان تا مدتی در سایه می مانند، اما پای به خیابان گذاشتن همین ها در کیف بود که پیروزی گروه یوشنکو را تامین نمود. تا این لحظه، در روسیه و در قزاقستان، اینان در سایه قرار دارند.
در آذربایجان همان گونه که مطلع هستید، بخشی از اینان قبل از انتخابات مورد ضربه قرار گرفته و متلاشی شدند. این کادر اداری که “اپوزیسیون خاکستری” و مدل خاکستری انقلاب است، خیلی هم خطرناک است وبا فاسدترین شیوه ها عمل می کند. برای نمونه، شیوه تخلّف سازی؛ به این ترتیب که یا فراهم نمودن شرایط برای تخلّف و یا تخلّف به عمد و آگاهانه، که تاثیر خود را درنتایج انتخابات می گذارند، این امکان را فراهم می کنند که در صورت نیاز، پس از گذشت یک سال و یا حتی دو سال، مشروعیت انتخابات را بزیرعلامت سئوال ببرند. این قبیل کارها معمولا با کمک کارمندان احمقی صورت می پذیرند که همیشه آماده یاری رساندن به حکومت موجود و کسب نتایج بهتردر انتخابات هستند. این یک استراتژی خطرناک است که باید دو چشمی مراقبش بود. من فکر می کنم که این کار تا حدی در قزاقستان اتجام پذیرفت و دلیل عدم انطباق همه پرسی در خارج از حوزه های رای گیری با نتایج اعلام شده انتخابات، می تواند در همین رابطه باشد.
اما توجه به خود اصل مشروعیت و این که رهبر قزاقستان تاکید نمود که از اصول دمکراتیک شکل گیری حکومت های قانونی عقب نشینی نخواهد نمود، در مقیاس بزرگ، درسنّت گذاری احترام به دمکراسی در آسیای مرکزی، تاثیرش بمراتب بیشتراز خود نتایج رسمی انتخابات است. می توان گفت که در آسیای مرکزی یک بلوک نیرومند ایجاد شده است که در سایه آن، دیگرمشروعیت حکومت های موجود، وابسته به سازمان های بین المللی نبوده و قادر به ایستادگی در برابر فشار از خارج هستند.
