شعر که می‌خواند گاهی بغض گلویش می‌شکست، اشکی گوشه چشمش می‌درخشید و به واژه‌ها جان می‌داد. حرف که می‌زد با جدیت تمام ناگهان طنز نغزی می‌گفت و حضار را به خنده می‌انداخت. بغض و طنازی ناگهانی شاعری که اغلب سیاه می‌پوشید و ریش‌های بلند سفید داشت، خاطره جمعی ما ایرانیان از «امیر هوشنگ ابتهاج»، متخلص به «سایه» است. شاعری که در جوانی تصنیف «ایران ای سرای امید» را برای وطنش سرود اما در ۹۵ سالگی دور از وطن درگذشت.
امیرهوشنگ ابتهاج با نام هنری”ه. الف.سایه”،غزلسرا و پژوهشگر ادبی، از نخستین رهروان شعر نیمایی، از بنیانگذاران کانون نویسندگان ایران، مدیر برنامه گلهای رادیو ایران و خالق شعر”ارغوان” و ترانه “توای پری کجایی” درگذشت. ابتهاج در۶ اسفند ۱۳۰۶ در خانواده ای مرفه و دانشور در شهر رشت بدنیا آمد. سالها پیش از تولد هوشنگ، پدربزرگش میرزا ابراهیم‌خان ابتهاج الملک به تحریک ملایان قشری حامی روس، توسط یکی از اسلامگرایان تندرو با داس کشته شده‌بود.
ابتهاج دبستان را در رشت گذراند؛ اما پدرش که از پزشکان مشهور رشت بود بر آن شد تا پسرش را برای تحصیلات دبیرستان به تهران بفرستد. ورود ابتهاج به تهران همزمان است با تحولات اجتماعی سیاسی بزرگ ایران پس از جنگ دوم جهانی. به گفته منتقدان، تهران آن دوران تحت تاثیر آزادیهای سیاسی و حضور پررنگ اروپاییان در حال پوست اندازی بود و فرهنگ کافه نشینی روشنفکران و محافل ادبی رایج شده بود. ابتهاج به محافل ادبی هنری پیوست و نخستین دفتر شعر خود را به نام “نخستین نغمه ها” در قالب و مضمون شعر کلاسیک فارسی در سال ۱۳۲۵ منتشر کرد. او سپس مجموعه شعر”سراب” را در قالب شناخته شده “چهارپاره” منتشر کرد و بعد تر مجموعه غزل‌های “سیاه مشق” را که نشان از شیفتگی درونی وی به غزلسرایی داشت منتشر نمود.آشنایی او با نیما یوشیج، به گرایش او به سبک شعر نیمایی موثر افتاد و مجموعه شعرهای اجتماعی «چند برگ از یلدا» را منتشر کرد. اما او نیز همچون شهریار به ساختار و اسلوب شعر نیمایی وفادار نماند و بار دیگر به غزل سرایی بازگشت.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان”نوار کاستی” از غزلیات او را منتشر کرد و در همین ارتباط از او برای شعرخوانی در جشن هنر شیراز دعوت به عمل آمد. شعرخوانی او در ۱۳۴۶ در نخستین دوره جشن هنر شیراز در حافظیه مورد استقبال بسیار قرارگرفت. در همین سال با شماری از نویسندگان و شاعران ایران برای تاسیس کانون نویسندگان ایران همکاری کرد.در سال ۱۳۵۰ به همکاری با برنامه گلهای رادیو ایران دعوت شد و تا سال ۱۳۵۷ که مدیریت این برنامه را برعهده داشت موفق به جذب شماری از هنرمندان برجسته حوزه موسیقی برای همکاری با این برنامه شد. ابتهاج در جریان سرکوب های مخالفان سیاسی در سال ۱۳۶۲، دستگیر و روانه زندان اوین شد. او شعر بلند ارغوان را در سلولهای اوین سرود و به حافظه سپرد تا پس از آزادی آن را بنویسد. شعری که به گفته منتقدان روایتی تلخ از تاریخ مبارزه برای آزادی و عدالت در ایران است.
چهارشنبه ۱۹ مرداد ماه ۱۴۰۱- ۱۰ آگوست ۲۰۲۲
