ماری-لوییزا فریک، استاد فلسفه اخلاق در اتریش، به تازگی کتابی با عنوان “جدال متمدنانه” منتشر کرده و تنش و جدل را عنصرهای جدایی‌ناپذیر دموکراسی دانسته است. او بر تفکر و رواداری تأکید می‌کند. گفت‌وگوی دویچه وله با نویسنده.
خانم فریک که ۳۴ ساله است و در دانشگاه شهر اینسبروک اتریش تدریس می‌کند، “وحدت کلمه” به هر قیمت را در نظام‌های دیکتاتوری سراغ می‌گیرد و کثرت‌گرایی را نشانه دموکراسی می‌داند.
اسکندر آبادی با پرفسور فریک درباره کتاب او به گفتگو نشسته است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
دویچه وله: خط قرمز شما برای پرهیز از گفتگو و جدل کجاست؟
فریک: پرسش سختی است. بی‌شک منظور شما بحث‌های خصوصی نیست. من برای جدل‌های عمومی و فرهنگی آماده‌ام با هر مخاطبی که آداب بحث و گفتگو را رعایت کند به تبادل نظر بنشینم. به ویژه که من به عنوان یک فیلسوف به نیروی استدلال اعتماد کامل دارم. اگر شما از نظر و باور مشخصی برخوردار باشید، بی‌گمان می‌توانید دیدگاه‌های مخالف را تحمل کنید و به چالش بکشید.
شما از قرار به سرشت نیک انسان‌ها باور دارید، زیرا در اثر خود هیچ‌کجا از مغالطه و مغالطه‌گران نام نمی‌برید. چگونه می‌شود در عین جدال متمدنانه با مغالطه و مغالطه‌گران مبارزه کرد؟
علم اخلاق هرگز درباره سرشت و نهاد انسان‌ها پیش‌داوری نمی‌کند و آن‌ها را از پیش به غیر متمدن و مغالطه‌گر و این‌ها وابسته نمی‌داند. علم اخلاق می‌کوشد خط مشی‌ها و دستور العمل‌هایی را پیشنهاد کند که با تکیه بر آن‌ها ما بتوانیم از خود رفتار نیک و کردار درست نشان دهیم. البته که این ادعا در واقعیت کم‌تر به نتیجه می‌رسد اما درست به همین علت باید همواره بر سنجه‌های اخلاقی و موارد آن تأکید کرد و آن‌ها را به یاد آورد.
شما در مقدمه کتابتان اشاره می‌کنید که جدال واقعی تنها به صورت رودررو ممکن و موثر است. یعنی در جهان مجازی نمی‌شود متمدنانه بحث و جدل کرد؟
البته که می‌شود. ولی ما می‌بینیم که روندها و فرایندهای دیجیتال، گروه‌های بسته همگونی پدید آورده‌اند که در آن‌ها افراد هم‌نظر، در عمل درها را به روی دیدگاه‌های دیگر می‌بندند. اگر ما خود را محدود و مسدود به گروه‌های مشخصی کنیم و پیوسته تک‌نظری را در فضاهای بسته تکرار کنیم، چه در جهان مجازی چه واقعی، پژواک دیدگاه‌های گروه خودمان باشیم، کثرت‌گرایی تا اندازه‌ای از میان می‌رود یا پنهان می‌شود.
انتظار شما از تبادل و تقابل نظر چیست؟
اینکه انسان‌ها حتا وقتی از نقطه نظرهای دیگران جا می‌خورند، شتابزده درها را نبندند و صحنه را ترک نکنند بلکه بکوشند به گفتگو ادامه دهند و حتا گامی به سوی شخص مخالف بردارند و خلاصه درجه رواداری خود را بالاتر ببرند. ما نباید تا کلمه‌ای گفته شد که به نظر ما ناهنجار و ناجور است، گفتگو را قطع نکنیم.
شما در اثر خود جدال مخالفان را با رقابت‌های ورزشی مقایسه می‌کنید که در آن‌ها مخالفان یکدیگر را به زمین می‌زنند یا در شطرنج به اصطلاح مات می‌کنند، اما پس از رقابت با مخالف خود آشتی‌جویانه به رابطه ادامه می‌دهند. اما آیا جدال سیاسی با ورزش قیاس‌پذیر است؟
من از پیوند دموکراتیک میان همه مخالفان گفته‌ام. جدال در شرایط دموکراتیک جدا از هرگونه قهر و خونریزی انجام می‌گیرد. ما در شرایط دموکراتیک انسان‌های برابری هستیم که با برابرهای خود متمدنانه و آشتی‌جویانه جدال می‌کنیم. درحالیکه در شرایط غیر دموکراتیک پیروزها پس از هر جنگ و جدال کشتگان را می‌شمارند، دموکرات‌ها پس از هر جدال و مبارزه، رأی‌ها را برمی‌شمارند تا نتیجه بگیرند. قیاس با ورزش فقط در این مورد درست است که در اینجا هم ما پس از جدال برمی‌خیزیم و خود را برای تماس و تصمیم بعدی آماده می‌کنیم.
از خواننده کتابتان چه انتظاری دارید؟ اثر شما چه ارمغانی برای او دارد؟
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، امیدوارم که خوانندگان با این کتاب تعمق بیشتری درباره بحث و جدل کنند و دیدگاه‌های من انگیزه‌ای برای دستاوردهای نظری و بازگو کردن آن‌ها باشد و اینکه چه خط و مشی‌هایی می‌شود برای جدل سیاسی تعیین کرد. من به عنوان کارشناس فلسفه اخلاق نمی‌خواهم جهت سیاسی بدهم یا طرز بحث کردن را بیاموزم، بلکه می‌خواهم تفکر و تعمق را تشویق کنم. شاید این حرف کمی پیش پا افتاده یا حتا مبتذل به نظر بیاید، ولی این مسائل حتا برای فیلسوفان هم همواره پرسش‌های پیچیده‌ای در پی داشته است. من در این کتاب تعریف‌هایی از دموکراسی، حقوق بشر و مانند این‌ها عرضه کرده‌ام درحالیکه ما روزانه بی آمادگی ذهنی از دموکراسی و حقوق صحبت می‌کنیم بی‌آنکه درباره‌شان تعمق کرده باشیم.
آیا از وضعیت موجود آلمان و اتریش در رابطه با دموکراسی و جدال متمدنانه راضی هستید؟
بی‌گمان دلیل نوشتن این کتاب این بوده که کاملا راضی نبوده‌ام. نه اینکه بگویم دموکراسی در حال فرود و افول است. من مثل برخی همکارانم آنقدر بدبین نیستم. اما ما می‌بینیم که در بعضی از مسائل بسیار بحث‌انگیز، بحث و گفتگو و جدل آسان انجام نمی‌پذیرد. به این خاطر من کوشیده‌ام در این کتاب توضیح دهم این نارسایی‌ها از کجاها ناشی می‌شود و چگونه می‌شود آن‌ها را تا اندازه‌ای خنثی کرد.
معیار شما برای پذیرش مخاطب جدال چیست؟ با چه کسی می‌شود جدل کرد با چه کسی خیر؟
فریک: من با تکیه بر دیدگاه‌های شانتال موفه، استاد فلسفه در انگلیس و بلژیک، میان دشمنی و مخالفت فرق گذاشته‌ام. مخالفت زمانی است که هر دو طرف دعوا به پیوند دموکراتیک باور داشته باشند و به یکدیگر احترام بگذارند و اعمال قهر نکنند و دشمنی زمانی است که اجبار و زور در میان باشد؛ یعنی هنگامی که دیدگاهی مثلا از سوی حکومتی مانند حکومت ایران به صورت قهرآمیز یا با زور به مردم آن کشور تحمیل شود. دشمنی چیزی نیست که لزوما شخص، خود آن را اختیار کرده باشد و چه بسا به زور او را مجبور به اعمال آن کرده باشند.
اطلاعات کتاب به زبان آلمانی:
Marie-Luisa Frick: „Zivilisiert streiten; Zur Ethik der politischen Gegnerschaft”; RECLAMS UNIVERSAL-BIBLIOTHEK 2017.
