پیام دکتر محسن رنانی: جناب بنی طبا و دوستان عزیز مرکز پژوهشهای مجلس
سلام بر شما
من به حکم دوره ای حضور در آن مرکز، نوعی بستگی عاطفی و عِرق سازمانی به آن مرکز دارم؛ بنابراین واقعا دلم می خواهد کمک کنم اما آنچه شما اکنون از من انتظار دارید کاری عبث است هم برای شما و هم برای من. پیش نویسی که تیم اقای قالیباف برای برنامه هفتم نوشته است را دیده ام. دوباره تمام خوبیهای عالم را در این پیش نویس خواسته اند بدون توجه به امکانات بالفعل و نیز وضعیت بحرانی کشور. این یعنی شکست. دولت هم که دارد کار خودش را می کند و برنامه اش را می نویسد. نمی دانم مرکز پژوهشها در این وسط قرار است چه کند؟ آیا می خواهد سند دیگری بنویسد؟ که بی معنی است؛ چون سند هر برنامه را باید مجری (دولت) بنویسد. قاعدتا شما باید روی سند ارایه شده به مجلس کار کنید؛ بنابراین الان فقط می توانید نظرات افراد را به صورت کلی در مورد مسائل کشور جمع کنید تا در زمان بررسی برنامه از آن نظرات استفاده کنید و نه بیشتر.
اما نظرات من:
من نظراتم در ۹ مقاله که درباره برنامه ریزی در ایران، که قبلا برای شما ارسال کرده ام، بیان کرده ام. اما چون اصرار بود که پیشنهادهای مشخصی برای برنامه هفتم بدهم لازم دیدم توضیحات زیر را عرض کنم: اصوال برنامه توسعه سندی است برای “ارتقاء جامعه از یک وضعیت تعادلی سطح پایین به یک وضعیت تعالی سطح بالاتر”. بنابراین برنامه فقط در شرایطی معنی می دهد که وضعیت عمومیِ اقتصادی و اجتماعی و سیاسی پایدار است و چشمانداز باثباتی در برابر کشور است و افق آینده، اطمینان بخش و امید بخش است.وقتی هیچ چیز در کشور سرجایش نیست وبی ثباتی در همه حوزه ها موج می زند و چشم انداز باثباتی در برابر کشور نیست و حکومت هم هیچ قصد افق گشایی ندارد، و وقتی تقریبا می توان پیش بینی کرد که ما در ماههای آینده، هم با اعتراضات سیاسی و اجتماعی جدید روبه رو هستیم و هم با درهمریزیهای شدید اقتصادی، در چنین شرایطی برنامه توسعه نوشتن چه مفهومی دارد؟
الان اگر نهادی مثل مرکز پژوهشها می خواهد کاری برای کشور بکند باید سند خروج از بحران، سند تثبیت شرایط عمومی کشور، سند افق گشایی و سند تحول یا چیزی نظیر این ها را بنویسد. مگر می شود وقتی به احتمال خیلی زیاد تا عید دلار از سقف ۰۵ هزار تومان عبور می کند( اگر بیشتر نشود) و درآمدهای کشور تکلیفش روشن نیست و سایه جنگ اوکراین روز به روز به ما نزدیک تر میشود و پرونده برجام تقریبا بسته شده است و خروج سرمایه از کشور شتاب گرفته است و …. آنگاه برای کشور برنامه توسعه تدوین شود که مثال در سال آینده چند درصد تولیدات کشاورزی بالا برود یا چند درصد تولید خودرو افزایش یابد؟ لطفا سلام مرا به عزیزان بالا دستی در مرکز برسانید و بگویید اگر می خواهید خدمتی به ایران بکنید سندی منتشر کنید که در آن به نظام سیاسی اعلام کنید که تا تحقق برخی شرایط ( آن شرایط را فهرست کنید) امکان برنامه ریزی در ایران منتفی است و بگویید در چنین شرایطی، تدوین و تصویب برنامه یک »آیین صوری و تشریفاتی بوروکراتیک« است که هیچ اثر واقعی بر کشور ندارد و برعکس بخش زیادی از انرژی و منابع کشور را در مسیرهای مختلف و احتماال غیرضروری هدر می دهد.
اگر شما می توانید اثری بگذارید، سندی بنویسید و توصیه کنید که دولت یک تنفس دو ساله به برنامه بدهد و برای این دو سال، حل و فصل چند بحران اصلی کشور را در اولویت اول خود قرار دهد و بقیه حوزهها را بگذارد به روال کنونی پیش برود. خلاصه الان فصل برنامه ریزی نیست و اگر بهترین برنامه ها و توصیه ها و تبصره ها و سیاست ها هم تصویب شود نه شرایط کشور اجازه می دهد، نه منابع مالی پایدار است، نه مجری (دولت) انسجام فکری و سازمانی کافی برای تحقق آنها را دارد. ما اکنون به برنامه هایی برای “عادی سازی”، ” با ثبات سازی”، “امید آفرینی”، “اعتماد بخشی”، “انسجام بخشی”، “همشنوی”، “عقلانی سازی حکمرانی”، “افق گشایی” و … نیاز داریم. بدون این ها، برنامه توسعه معنی نمی دهد و قطعا شکست می خورد و شکست برنامه های قبلی هم به همین علت بوده است. در یک کلام: امروز سرمایه اجتماعی حکومت در پایین ترین وضعیت چهل سال گذشته است، و بدون سرمایه اجتماعی، برنامه ها حتما شکست میخورد. چون برنامه باید “باور پذیر” باشد و وقتی سرمایه اجتماعی پایین است، عدم باوری پذیری برنامه ها، خودش عامل شکست برنامه می شود. حتی نیازی به تحریم و جهش دلار هم ندارد.
پس تدوین پیش نویس یا حتی اصلاح سند برنامه را رها کنید و بروید سراغ تدوین “سند ترمیم”. بدون ترمیم، هرگونه بارگذاری جدید، به هر اسمی، بر روی این ساختار فقط فروپاشی آن را تسریع می کند. این مساله را به مقامات ما تفهیم کنید که حتی تذکر شفاهی برای حجاب هم یک بارگذاری جدید است، راه اندازی جهاد تبیین هم یک بارگذاری است، برگزاری یک همایش هم یک بارگذاری جدید است. حاال شما می خواهید سند برنامه را ببرید مجلس تا چند صد نماینده هم در رقابت با هم، هر کدام یک بارگذاری جدید روی این سیستم انجام بدهند؟ این یعنی به سخره گرفتن برنامه ریزی توسعه.
این سیستم باید برای مدتی هر گونه بارگذاری جدید را متوقف کند و به یک سوال پاسخ دهد: آیا اصوال این سیستم فرایندهای تصمیم سازی اش، “عقلانی” است؟ (نه هوشمندانه چون هوش پاسخهای مکانیکی دارد برای حل مسائل یک نظام اجتماعی زنده، به پاسخهای ارگانیکی نیاز داریم و پاسخ های ارگانیک نیاز به عقلانیت دارد نه هوش). سیستم باید اول از خودش تست عقلانیت بگیرد. عین تست های روانشناختی که از افراد می گیرند. اگر درجه انسجام و مهارت لازم برای ” تصمیم سازی عقلانی” در سیستم نباشد، هرتصمیمی بگیرد و هر برنامه ای بریزد ولو بهترین برنامه ها، چون در یک فرایند غیر عقلانی تصویب و اجرا خواهد شد ماحصلش شکست و خسارت است. ( دقت کنید این جا منظور از عقلانیت، “عقلانیت سازمانی” است که با عقلانیت فردی متفاوت است.) وقتی یک آدم تبش بالا است و هذیان می گوید به او نمی گویند بیا بنشین تا برایت برنامه مطالعاتی برای کنکور بریزم. اول مشکل تب و هذیانش را حل می کنند.
الان نظام بروکراسی به مرحله تولید انبوه هذیان وارد شده است. نگاه کنید یک نماینده خبرگان می گوید ما داریم “قانون جهان” را می نویسیم. نماینده مجلس می گوید باید حساب بانکی بی حجابها را مسدود کرد ( این فرد نمی داند که این کار یعنی باز کردن یک جبهه جنگ جدید که در آن مخالفان و معترضان دست بالا را خواهند داشت، چون به راحتی می توانند پروژه تحریم نظام بانکی را کلید بزنند)؛ دیگری می گوید آقا چرا به جای اعدام معترضان، دست و پا قطع نمی کنید؟ آن وزیر هم به خارجی ها می گوید ما هیچ کس را در اعتراضات نکشته ایم و همه کشته های اعتراضات توسط گروههای معاند ترور شده اند. این نمیفهمد که این به معنی اعلام شکست حکومت است که گروههای مخالفت در وسط شهرهایش ۵۵۰ نفر را بکشند و حکومت ناتوان از جلوگیری از آنها باشد؟
شما حال در چنین فضایی می خواهید برنامه بنویسید. آقاجان برنامه بنویسید و بگویید چگونه دهان آدم هایی که در این سیستم تریبون دارند اما مسئولیت نمی پذیرند را ببندید. آنچه الان می بینیم این است که ارتباطات معنی دار نهادی که اطلاعات و هوش را در یک سازمان
یا نظام به “عقلانیت” تبدیل می کنند در این نظام از بین رفته است. کافی است نگاه کنید ببینید در مورد حجاب چه افراد و دستگاههایی حرف زده اند و ادعا و تکذیب و تهدید و برائت و …. کرده اند و چقدر این حرفها مخالف و خنثی کننده هم یا مشوب کننده فضا بوده است. این یعنی این آدم ها اگر خیلی هم باهوش هستند از دل روابطشان عقلانیتی برای سیاست گذاری در حوزه حجاب بیرون نمی آید. حال کل نظام سیاسی در همه حوزه ها به همین مصیبت گرفتار است. بنابراین برنامه بنویسد برای “پایان هذیان گویی” نظام اداری و سیاستگذاری ایران.
ببخشید طولانی شد واندکی عصبی نوشتم. اما حضرت کینز فرموده است: مگر نه آن که واژگان مظهر تهاجم علم علیه جهل اند؟ پس بگذار اندکی خشن باشند. ببخشید بیش از این نه وقت نه انرژی و نه انگیزه ای برای گفتگو درباره برنامه هفتم را ندارم.انشاءالله مرا معاف دارید. ضمنا ارسال عین این نوشته برای هر مقامی و حتی انتشار عمومی آن هم بلامانع است برای شما آروزی موفقیت دارم. سرشار باشید.
محسن رنانی / ۵ دی ماه ۱۴۰۱
