بخش اول
آیا با وجود منابع سرشار نفت و گاز در ایران، استفاده از انرژی هسته ای به صرفه خواهد بود؟
واقعیت این است که هنوز انرژی فسیلی بعنوان راحتترین و بصرفه ترین نوع،همچنان در صدر انرژیهای بکار رفته محسوب میشود. اما از این واقعیت نمیتوان به نفی استفاده از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای برای ایران رسید. محدودیت انرژی فسیلی و نگرانیهای زیست محیطی، فکرکردن به منابع جایگزین و دیگر انواع انرژی را تقویت کرده است. هم اکنون انرژی فسیلی با حدود ۵۵ تا ۶۰ درصد کل انرژی مصرفی جهان را به خود اختصاص داده است، تولید انرژی الکتریکی به وسیله سد با حدود ۲۵ درصد و نیروگاههای هسته ای با ۱۸ درصد در مقامهای دوم و سوم هستند. اما این آمار در آینده میتواند تغییر کند که با مراحل تکامل تکنولوژی انرژی هسته ای و بوجود آمدن ضریب اطمینان های لازم از نظر فنی و سیاسی جهت کنترل تاثیرات زیست محیطی و نگرانی های ناشی از آن، گرایش به سمت آن فزونی یافته، بطوری که کشورهایی مانند کره جنوبی، هند، پاکستان، برزیل، آرژانتین و اروپای شرقی، مراحل پیشرفته ای در دستیابی و تسلط بر این تکنولوژی را پشت سر گذاشته اند.
ایران نیز از جمله کشورهاییست که تحقیق در این زمینه را از مدتها پیش آغاز کرده و کمتر از دو دهه بخش عمده ای از دانش بکارگیری انرژی هسته ای را پشت سر گذاشته است.شرایط ایران از نظر تامین انرژی با توجه به ذخائر فراوان نفت و گاز به عنوان یکی از کشورهای انگشت شمار جهان و همچنین شرایط مساعد طبیعی برای ایجاد سد و توربینهای آبی، نه سرمایه گذاری درحد لزوم بلکه سرمایه گذاری در ابعاد وسیع را سئوال برانگیز میکند. همچنین موضع گیری برخی از مسئولین رسمی و غیر رسمی نظام مبنی بر داشتن سلاح اتمی توسط اسرائیل و موجه دادن داشتن آن و پنهانکاریها و تاخیراندازیها در بازدید آژانس بین المللی انرژی اتمی، همگی بیانگر مشکوک بودن نیات واقعی جمهوری اسلامیست.
در حال حاضر مشکل آژانس و کشورهای جهان با جمهوری اسلامی بر غنی سازی اورانیوم در داخل ایران متمرکز شده است.این حساسیت از چه بابت است؟
فعالیتهای هسته ای ایران را میتوان در سه شکل متصور شد.ابتدا تولید انرژی الکتریکی توسط انرژی اتمی، دوم تولید اورانیوم غنی شده به عنوان سوخت اولیه راکتورها و یا مصارف صنعتی و پزشکی، سوم تولید سلاح اتمی.
نیروگاههای اتمی بوشهر، اهواز، نطنز و اراک، با طرح تولید انرژی الکتریکی از این نیروگاهها طرح ریزی شده و برای ادامه کار خود، احتیاج به اورانیوم داشته که این منظور با غنی کردن سنگ اورانیوم تا عیار حدود ۳ درصد از اورانیوم ۲۳۵ تامین میگردد.
پس از نفت و یا کلاً سوخت های فسیلی تامین سوخت راکتورها در آینده ای نه چندان دور،مهمترین دغدغه کشورهای صنعتی خواهد بود.وجود منابع غنی اورانیوم در ایران که در حال حاضر تنها یکی از این معادن در ساغند نزدیک کاشان بهره برداری میشود. دستیابی به امکانات غنی سازی با خرید سانتریفوژها از واسطه های پاکستانی، شرایط ورود ایران به بازار جهانی را فراهم کرده است. غنی سازی تا حدود ۳۰ درصد در حد استاندارد در صورتی که شبهه تولید سلاح هسته ای وجود نداشت، میتوانست با نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی،صورت گیرد.اما با توجه به موضع گیری برخی از افراد در نظام و فعالیتهای سپاه پاسداران بخصوص در مرکز تحقیقات نظامی و موشکی پارچین، واقع در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران، گمان جهانیان به حرکت ایران در جهت تولید سلاح هسته ای افزایش یافته است.
برای تولید سلاح اتمی به اورانیومی با غنای حدود ۹۰ درصد نیاز خواهد بود. برای این منظور از باقی مانده سوخت حاصل از واکنش در راکتور نیز میتوان استفاده کرد که نوع راکتور نیز در آن دخیل خواهد بود که مبحثی جداگانه است و در بحث امروز ما نمیگنجد.
دلیل عمده در برخورد با فعالیتهای هسته ای جمهوری اسلامی، تنها داشتن و یا قادر بودن به ساخت سلاح هسته ای نیست بلکه عمدتاً وضعیت سیاسی منطقه و ایران میباشد.همانطور که میدانیم برخی از کشورهای منطقه مانند هند و پاکستان خود به داشتن سلاح هسته ای معترف هستند و مجهز بودن اسرائیل به سلاح هسته ای برای جهانیان روشن است. در مورد ایران، وجود مراکز چندگانه قدرت و تصمیم گیری در نظام و عدم وجود یک مرکز واحد تصمیم گیری که مسئول و پاسخگو باشد، حمایت جمهوری اسلامی از نیروهای تند رو منطقه، وضعیت نابسامان حقوق بشر در ایران، تلاش برای حذف رقبای سیاسی و ایدئولوژیک، بی اعتنایی به قوانین بین الملل و نقض معاهده ان ت پ، میتواند از دلایل تقابل جهانی برای دستیابی ایران به سلاح هسته ای باشد.
آیا انرژی هسته ای در بخش صلح آمیز آن به مرحله ای رسیده است که از نظر ایمنی قابل اطمینان باشد و فاجعه چرنوبیل تکرار نشود؟
در این مورد تنها میشود گفت که تکنولوژی هسته ای نسبت به دهه گذشته به مانند علوم دیگر تکامل قابل توجه ای داشته و ضریب اطمینان بالا رفته است. قبل از اینکه به مورد خاص ایران برسیم، توضیحاتی لازم است.
انرژی حاصل از نیروگاه هسته ای عمدتاً بصورت انرژی الکتریکی و گاهً بصورت حرارتی صنعتی بوده، با انجام واکنش در راکتور توسط مواد اولیه اورانیوم ۲۳۵ و پلوتونیوم ۲۳۹ با غنای ۳ تا ۲۰ درصد که بستگی به نوع راکتور دارد تولید میشود. در راکتوری که از اورانیوم طبیعی یا غنی شده استفاده میکند، حرارت تولید شده و به صورت تصاعدی افزایش میابد.
برای کاهش حرارت و کنترل واکنشی در این نوع راکتوروهمچنین به منظور بازیافت انرژی، ازسیالی در قلب راکتور استفاده میشود که این سیال عمدتاً آب سبک یا آب سنگین و گرافیت است. در راکتورهایی که اورانیوم با غنای تقریبی ۱۵ تا ۲۰ درصد همراه با پلوتونیوم به عنوان سوخت بکار میرود، از سیال سدیم وپتاسیم یا گازاستفاده میشود.گروه اول بنام راکتورهای حرارتی و گروه دوم بنام راکتور واکنش سریع معروف هستند.در این دسته با بمباران نوترونیک پلوتونیوم، واکنش کنترل میشود. راکتورهای واکنش سریع بعلت احتمال آتش سوزی و خطر انفجار سدیم و پتاسیم با آب و هوا کمتر متداول است ولی به علت بهره وری بالا نسبت به دیگر راکتورها و همینطور بازیافت سوختی حدود ۴۰ برابر راکتور حرارتی، جایگاه مطمئنی را در آینده خواهند داشت.این راکتورها در حال حاضر بیشتر در کشورهای صنعتی پیشرفته متداول است. سوخت این نوع راکتورها از تبدیل اورانیوم غنی شده۲۳۵ و پلوتونیوم۲۳۹ میباشد. نیروگاه بوشهر از نوع راکتور حرارتی با خنک کننده آب سبک میباشد.
نیروگاه چرنوبیل از کدام نوع بود و دلیل استفاده از آب سنگین،مسئله ایمنی است؟
نیروگاه چرنوبیل از نوع حرارتی با خنک کننده آب سبک و گرافیت بود.
علت کاربری آب سنگین در برخی راکتورها به جای آب سبک، عدم نوترون گیری توسط آن که باعث بازیافت سوخت بهتر و عدم آلودگی دستگاهها و محیط بدلیل عدم جذب مواد رادیواکتیو میباشد.
رشد استفاده ازتکنولوژی هسته ای برای تولید انرژی،پس از دهه ۱۹۷۰ قابل ملاحظه بود، ولی از اواسط دهه ۸۰ و اوائل دهه ۹۰ دچار رکود شد و از ۱۹ درصد به ۱۵ درصد از کل انرژی تولید شده الکتریکی در سطح جهان تنزل کرد. ناگفته نماند که پس از این رکود، منحنی نمودار استفاده از این نوع انرژی دوباره سیر صعودی را نشان میدهد.علت رکود نسبی دهه قبل میتواند به دلایل مختلفی از جمله پایین بودن قیمت نفت، پایین تر بودن رشد تقاضای انرژی نسبت به پیش بینی های قبلی، عدم پذیرش عمومی و نگرانیهای حاصل از حوادث چرنوبیل و تی ام ای نسبت داد.
علت گرایش دوباره کشورها به استفاده از این تکنولوژی را میتوان تاثیر سوختهای فسیلی بر محیط زیست و محدودیتهای بوجود آمده برای استفاده از آن، کاهش این ذخایر و پیدا شدن قابلیت رقابت انرژی هسته ای و فسیلی در درازمدت، استفاده از انرژی اتمی را افزایش داده است. در همین راستا بوجود آمدن تشکلها و معاهدات بین المللی جهت کنترل و نظارت بر نحوه صلح آمیز استفاده از انرژی هسته ای، بکارگیری این تکنولوژی را به یک بخش مسلم از فعالیتهای علمی و عملی اکثر کشورها تبدیل کرده است.
پس ایران نیز میتواند خود را محق برای ادامه تحقیقات و استفاده ازانرژی هسته ای بداند؟
در صورت اجرای قوانینی که ایران بدانها متعهد است، بله. ولی همانطور که توضیح داده شد، مشکلات به دلیل عدم اطمینان به قولها وعدم رعایت قوانین بین المللی توسط حکومت ایران است. حکومت ایران با نادیده گرفتن معاهدات بین المللی و بخصوص سیاستهای اخیر دولت احمدی نژاد، با کشاندن پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل، عملاً کشور را از یک حق مسلم محروم میسازد. با رفتن پرونده ایران به شورای امنیت، محکومیت ایران در نقض معاهده منع گسترش سلاح اتمی قطعی به نظر میرسد، که در این صورت ایران موظف به توقف کامل فعالیتهای هسته ای خواهد شد.
اگر ایران به این محرومیت تن ندهد چه؟
اگر ایران در مهلت مقرر به این امر گردن ننهد، مجازاتهای دیگری در نظر گرفته خواهد شد که میتواند کشور را در شرایط بسیار بدی قرار دهد. تحریم اقتصادی و یا در صورت بدتر شدن شرایط حمله نظامی را میتوان در نظر داشت.
