ناظم حکمت تداعی نام پنج روشنفکر ایرانی
مطالعه بیوگرافی ناظم حکمت راد، شاعر و مبارز ترک خواننده را به پرسشهای آشنایی وامی دارد؛ از جمله اینکه چرا تاکنون غالب آثار او به زبان فارسی ترجمه نشده اند؟ آیا می توان اورا یک توده ای ترک دانست؟ چرا ترکیه به این شاعر جهانوطن پاسپورت نداد و از او سلب ملیت نمود؟ زندگی پر فراز و نشیب ناظم حکمت مارا بیاد جامعه، جنبش چپ، سوسیال دمکراسی، کمونیسم و تاریخ صد ساله اخیر ایران و ترکیه می اندازد.
ناظم حکمت، شاعر انقلابی نوگرا و آوانگارد، نمایشنامه نویس، سوسیالیست و آزادیخواه جهانوطن ترک، در سال ١٩٠٢میلادی در مقدونیه عثمانی بدنیا آمد و درسال ١٩۶٣در سن ۶١ سالگی در تبعید در مسکو درگذشت. پدرش پزشک و از اشراف ترکهای عثمانی و مادرش لهستانی تبار بود.
ناظم حکمت همچون نیما یوشیج، پدر شعر نو در ترکیه، و همچون صمد بهرنگی کوشید تا در میان نسل جوان و روستاها به روشنگری بپردازد. او همچون بیژن جزنی یکی از زندانیان سیاسی مقاوم زندانهای مخوف ترکیه بین سالهای ١٩۵٠-١٩٣٨، و همچون بزرگ علوی نماینده ادبیات مدرن بخشی از رنجبران جامعه ترکیه بود. وی همچون تقی ارانی و بعضی سوسیالیستهای دیگر آنزمان، بارها ساختمانهای نرم و گرم مسکو و برلین را ترک نمود تا برای ادامه مبارزه به وطن بازگردد و خطر زندان و شکنجه و اسارت را تجربه کرد، و همچون خسرو روزبه به سرپیچی از اطاعت کورکورانه در ارتش ضدمردمی کشور خود پرداخت.
ناظم حکمت از ١۶ سالگی دوره ملوانی وناخدایی را در نیروی دریایی ترکیه دیده بود ولی هیچگاه در ارتش خدمت نکرد. زندگی او میان مبارزه، زندان، زنان و عشق گذشت. او بیش از ۴٠ سال مبارزه ادبی فرهنگی سیاسی نمود، بیش از ١۵ سال را در زندانهای آسیایی ترکیه گذراند، و بیش از پنج بار با زنان ترک و اروپایی ازدواج نمود.
حزب کمونیست ترکیه از سال ١٩٢٢ ممنوع گردید و چند رهبر آن بقتل رسیدند. ناظم حکمت بعد از آشنایی با کمونیسم، به شوروی گریخت و در دانشگاه “زحمتکشان خاورمیانه” در مسکو به تحصیل پرداخت. نخستین بار در سال ١٩٢٨ حین بازگشت به وطن در مرز دستگیر شد. در سال ١٩٣٨ بار دیگر به اتهام پخش اشعارش میان ملوانان نیروی دریایی ترکیه دستگیر و به ٢٨ سال زندان محکوم گردید که در سال ١٩۵١ به دلیل اعتراضات جهانی و اعتصاب غذای وی، از زندان ازاد گردید و بار دیگر به شوروی گریخت و در آنجا پناهنده سیاسی شد. در شوروی از او به عنوان قهرمان خلقها و زندانهای مرگ آور آسیا ،استقبال گردید، و به عنوان قدردانی به او اجازه داده شد تا ٢۴ ساعت در کنار جنازه لنین نگهبانی دهد!
سرانجام آثار او در ترکیه از سال ١٩٧٢ ممنوع شدند. ناظم حکمت در آخرین لحظات پیش از مرگ برای خود و پسر خردسالش از کشور لهستان تقاضای شهروندی و گذرنامه نمود . بعد از مرگ در سال ١٩۶٣ میلادی، او را در قبرستان مشاهیر تاریخ، در مسکو به خاک سپردند.
ناظم حکمت راد در غالب آثارش به دفاع از صلح، عدالت، پیشرفت اجتماعی، تحولات انقلابی، و حقوق انسانی پرداخت. وی در دهه بیست قرن گذشته با مکاتب و جنبش ادبی اکسپرسیونیسم و دادائیسم روس آشنا شد. اشعار وی تحت تاثیر شاعران فوتوریست و سمبولیست روس بودند. او تحت تاثیر مایاکوفسکی موجب نوگرایی در شعر و نمایش نامه نویسی ترکیه شد.
از جمله مجموعه اشعار او – تلگرافهای ترکی، در تابش نور قلب ام، سفر بدون بازگشت، مجموعه اشعار، هوا مانند سرب سنگین است، یوسف در سرزمین مصر، و افکاری پیرامون هراکلیت در مسکو هستند. شعر حماسی او کتاب “شیخ بدرالدین، مبارز و عدالتخواه” است.
ناظم حکمت بعد از اینکه ترکیه را بدلیل خطر احتمال ترور و دستگیری، به قصد فرار به شوروی ترک کرد، با مایاکوفسکی و دیگر فوتوریستها آشنا شد و دو نمایشنامه خود یعنی ” ٢ ژانویه” و اهرام را منتشر نمود . نخستین نمایشنامه او ” کرسی ” در سال ١٩٢٠ منتشر شد . او بین سالهای ١٩٣١-١٩٢٩ نمایشنامه های اسکلت سر و دو کتاب شهر لال و “٨٣۵ جمله ” را منتشر نمود. در سال ١٩۵٩ نمایشنامه “شمشیر دوموکلس” و “همه فراموش ام کردند” منتشر گردید. در سال ١٩۶٣ رمان اتوبیوگرافیک “آدم رمانتیک” او به پایان رساند.
از دیگر آثار او – نمایشنامه فراموش شده , نامه هایی به تارانتا بانو، و خون سکوت می کند، هستند. بعد از سال١٩٣٢ دو کتاب “چرا بدریه خودکشی کرد؟” و “تلگراف شبانه” و نمایشنامه “خانه مرده” منتشر شدند. قبل از ترک ترکیه، کتابهای حماسه جنگ آزادی بخش، کتاب پنج جلدی چهرههای انسان، نمایشنامه افسانه عشق و ترجمه کتاب جنگ و صلح تولستوی، از او منتشر شدند. کتاب افسانه های عشق او تحت تاثیر ادبیات فارسی نوشته شده.
