چاپ ۱۹ بهمن ۱۳۹۴
اصل کتاب ۲۱۳ صفحه است که عمدتا به تاریخ گذشته می پردازد سپس ضمائم، در ۱۰۰ صفحه که ناظر بر دیدگاه نویسنده در مورد “وحدت بزرگ چپ” است. کل کتاب۳۱۳ صفحه.
ارزیابی سراسری تفکر چپ در چهل و پنج سال گذشته کار ساده ای نیست. این ارزیابی عمدتا از آنهائی بر می آید که خود در این پروسه نقش موثری داشتند. بدین عبارت کار بهزاد کریمی بسیار مهم و مفید است. در هنگام مطالعه کتاب احساس می کردم که نویسنده می خواهد بی طرفانه قضاوت کند. هر چند این کار بسیار مشکلی است. این نکته در مقدمه کتاب مورد اشاره قرار گرفته و خودش می نویسد “پرداختن به تاریخ نمی تواند از موقعیت تاریخی پردازنده بدان تجرید شود” (ص ۱۱)
این کتاب از وقایع- از احوال برون – شروع می کند و البته بعد از آن به نتیجه گیری می نشیند.
یک مشکل ما دیدن واقعیت است. واقعیت، به همان شکل که هست. این موضوع ما را به سئوال قدیمی تفاوت واقعیت و حقیقت می رساند. چیزی در خارج از ما عینیت دارد ولی ” هر کسی از ظن خود شد یار من”. هر کدام از ما از عینک ایده ئولوژیک خودمان بدان می نگریم.
یک جاذبه این کتاب برای من متد برخورد است. نویسنده از واقعیات شروع میکند. هنوز هم برای خواننده کتاب جای تردید باقی میماند ولی در زندگی واقعی، نه زندگی ایده ئال، این نزدیکترین و بهترین روش برخورد است. زمانی که با واقعیات موجود شروع می کنیم امکان برداشت دقیقتر از نوشته مان بالا می رود. ما به این گونه نوشته ها احتیاج داریم. نیازمندیم که سیر تفکری کادرهای مهم چپ را بدانیم. اگر کادرهای برجسته جنبش همت کنند و اینگونه نوشته های روشن کننده در اختیار ما بگذارند ما فرصت و آمادگی بیشتر و بهتری برای راه پر سنگلاخ جلویمان خواهیم داشت.
در حین مطالعه کتاب، بسیاری از وقایع سی و چند سال گذشته در جلوی چشمانم رژه میرفتند. به یاد آوردم بارها و بارها، “بکنم؟نکنم؟ چه کنم؟ ” گذشته را. راستش را بگویم هنوز هم، حتی با امتیاز بزرگ نگاه به گذشته، در بسیاری موارد همان بکنم نکنم چه کنم برایم باقی مانده است. نکته بر سر اینست که در عرصه سیاسی ما همیشه با واقعیاتی روبرو هستیم که در درون خود تضاد دارند. هر کار ما به نوبه خود هم جنبه های مثبت و هم جنبه های منفی خواهد داشت. “هیچ کاری نکردن “خودش یک کار است. مخصوصا زمانی که موضوع بحث، سازمان بزرگی باشد، آنچنان که سازمان فدائیان بود.
پیچ گاههای فراوانی خواهند بود که طی آنها، درک ما از “واقعیت” روشن نخواهد بود وباز هم باید سیاست ریخت و برنامه ای در اختیار خیل هواداران گذاشت. از درد و رنح سالهای گذشته به این رسیده ام که باید در همه شرائط با خودمان و هوادارانمان صادق بمانیم. باید ابهامات برنامه مان را اعتراف کنیم. ممکن است این برخورد در کوتاه مدت مشکل باشد ولی در دراز مدت مسلما راحتتر و بهتر خواهد بود.
در این “معرفی کتاب” من در ابتدا به دو مطلب می پردازم که با اطلاعات مشخص خودم، متفاوت از آن هستند که در کتاب آمده و سپس به سه محور مهم کتاب اشاره می کنم. کتاب به همین سه محور خلاصه نمی شود ولی این موضوعات برای شخص من مهمتر بودند. فکر می کنم هر کنشگر سیاسی از زاویه دید خود، می تواند زمینه های مهمتر را تعیین کند ولی به هر حال از مطالعه این کتاب فایده فراوان خواهد برد.
-در قسمت “بیرون از ایران” اشاره ای به”جریانی برخاسته از جنبش چپ جبهه ملی فعال در کنفدراسیون به محوریت حسن ماسالی” (ص ۶۹) می شود که مربوط به گروهی است که ناشر باختر امروز بودند و بیشتربه نام ستاره شناخته می شوند. حسن ماسالی در این گروه جای داشت ولی مسلما محوریت این گروه را نداشت. محوریت و رهبری سیاسی گروه با مرد مبارز و فرهیخته ای بود. متاسفانه امکان تماس با ایشان برایم وجود نداشت و به همین دلیل از ذکر نام خود داری می کنم.
-در قسمتی که به انشعابات می پردازد برخوردی به انشعاب ۱۶ آذر دارد. (صفحە های ۱۳۹-۱۳۴). کتاب به نکاتی که مهم و اساسی بودند می پردازد ولی از دید من، فکر می کنم نوع ترکیب مطالب در این کتاب نمی تواند واقعیت را برساند. ما در یک کلیت ” بلحاظ سیاسی و صف آرایی کلان سیاسی در جامعه” (ص ۱۳۷) در همان جائی بودیم که “اکثریت” قرار داشت ولی تاکید ما بر نفی “راه رشد غیر سرمایه داری” (و بنابراین برخورد ما به حاکمیت) و تاکید فراوان ما به استقلال از شوروی مسائل مهم و حیاتی ای بودند. از دید من مهمترین نگرانی من مربوط به رابطه سازمان با حزب توده بود. باورنکردنی بود ولی جلوی چشمان ما، حزب توده تدریجا سازمان را در بر می گرفت و هر روزه به نفوذی غیر دموکراتیک تر دست می یافت. من این پروسه راغیر قابل بازگشت می دیدم و با توجه به تهمتها و اخراجهای غیر دموکراتیک می گفتم قبل از آنکه دیر شود باید هر چه را که می توانیم نجات بدهیم. انشعاب ۱۶ آذر در ۱۳۶۰ بود ولی ظن من در مورد سطح نفوذ حزب در سازمان زیاد از واقعیت دور نبود تا بدانجا که در بررسی وقایع سالها ۱۳۶۶- ۱۳۶۳، این کتاب به درجه وابستگی و عمق نفوذ حزب در سازمان اشاره می کند و مثلا اشاره می کند به “چسبیدن و هم پیوندی روزافزون و هر چه بیشتر رهبری حزب توده با بخشی از رهبری سازمان نزدیک شدن دم افزای ناراضی های این حزب به “جناح چپ” سازمان” (ص۱۹۹).
به هر حال این نگرانی، تحلیل رفتن سازمان در حزب توده، اتفاق نیافتاد. ولی در شرایط شال ۱۳۶۰ این کابوس چندان بعید به نظرم نمی رسید.
در هر صورت گذشته ها گذشته اند ولی درس مهمی که از آن انشعاب ( و شاید دیگر انشعابات) می توان گرفت، ضرورت حیاتی حفظ دموکراسی در درون یک سازمان سیاسی است. اگر محیط دموکراتیک درون سازمانی وجود می داشت شاید آن انشعابات به وقوع نمی پیوستند و یا لااقل حاوی این درجه از ضربت به مهمترین سازمان چپ ایران نبودند.
فضای دموکراتیک درون سازمانی شرط سلامت هر حرکت سیاسی است. این درس بزرگ ما از اشتباهات گذشته مان می باشد.
سه محور:
برخورد فدائیان با مبارزه مسلحانه .
قابل انتظارم بود که در این کتاب از زوایای مختلفی، از تئوریک گرفته تا استراتژِی و تاکتیک و بالاخره عملی، مقوله مبارزه مسلحانه به بحث گذاشته شود. ولی تدریجا در درون سازمان، سئوالات گوناگونی هم شکل می گیرند. ” سئوالات مدام رو به تعمیق و جدیت بیشتر پیرامون مثمر افتادن یا نیافتادن مبارزه مسلحانه در موضوع رابطه پیشاهنگ با خلق، و در ادامه حتی خطا و مضر بودن این مبارزه برای نضج جنبش توده ای مطرح بوده است”(ص ۷۵). ولی اوج برخورد کتاب به مبارزه مسلحانه جائی است که می گوید ” چریک فدائی خلق از آغاز تظاهرات یک ساله منجر به ۲۲ بهمن و بر بستر این حرکات میلیونی در عمق ذهن و وجدان خود با این حقیقت گزنده مواجه بودکه نه تنها فاعلیت در انقلاب با اوی ” پیشاهنگ انقلابی” نیست، بلکه خود وی با حد اکثر فعال بودنش در انقلاب، فقط جزیی است از آن و در نهایت سربازی از قیام به وقوع پیوسته” (ص ۱۰۰).
در طی مطالعه من با جزئیاتی کم دانسته در مورد پروسه تحول سازمان آشنا شدم. پروسه ای که در نهایت منجر به تبدیل نام سازمان از “چریکهای فدائی خلق” به “سازمان فدائیان خلق ایران” شد.
سوسیالیسم
سازمان فدائیان خلق به سوسیالیسم اعتقاد داشت. این سازمان به مارکسیسم و لنینیسم باور داشت ولی تحولات جهانی از یک طرف واز طرف دیگر حضور بسیاری از کادرهای سازمان در شوروی آن روزها، باعث سئوالاتی میشد که در فضای گلاسنوست و پرسترویکا رشد کردند.
نویسنده کتاب در این فرایند به نتیجه گیریهای جدیدی می رسد تا جائی که می گوید ” باور قدرگرائی در طول تاریخ سوسیالیسم، عموما به درد توجیه موجودیت آن چیزی خورده است که نام سوسیالیسم بر خود داشته و توجیه برگشت نا پذیر جلوه دادن آن نظامی که به نام انسان، عملا او را بنده ساخت” (صص ۲۶۲-۲۶۱)
او سیاست و در ک سیاسی را به گونه ای عملی و مستقل از ایده آلها می نگرد و می گوید “آرمان محض همان محض است و همان محض هم باقی میماند” (ص ۲۶۷).
همان جا یاداور می شوم آنچه که اومی نویسد ” پاسخهائی مبتنی بر تجارب خودم” (ص۲۵۹) می باشند.
برای من مهم است که نویسنده کتاب از تجارب ( در کنار مطالعه) شخصی خود می نویسد.
در همان حال، روشن است که نویسنده به ارزشهای سوسیالیستی باور دارد. نگاه او به سوسیالیسم در این جمله نظرم را جلب کرد: “سوسیالیسم، فرزند دموکراسی است که بر بستر دموکراسی و تعمیق آن رشد خواهد کرد و یک یک ارزشهای خود را که در مسیر تکامل جامعه سر بر می آورند، از طریق اکثریت آگاه جامعه خواهد ساخت.” ( ص۲۶۶)
آینده، چه باید کرد
صد صفحه آخر که به صورت ضمائم پنج گانه آمده اند، درک نویسنده و چشم انداز او را از حرکت آینده کنشگران روشن می کنند. در این قسمت بسیاری نکات قابل بحث وجود دارند ولی می خواهم در این “معرفی کتاب” تنها به یک تم که به نظرم محوری می آید اشاره کنم.
زمانی که به انقلاب ۵۷ اشاره می شود ما با این درک آشنا می شویم که ” سازمان در فردای انقلاب، در متکامل ترین بخش گفتمانی خود،در عین شادمانی از رفتن دیکتاتور مطلق العنان، متحیر بود از اینکه در فرجام آن انرژی هفت ساله فوق فداکارانه ای که مصروف نفی دیکتاتور کرده بود، اکنون از نظر اثباتی چیز چندان قابل اتکا و امید بخشی برای مواجهه با وضع تازه در دست ندارد” (ص ۱۰۱)
همین موضوع دغدغه نویسنده در مقوله تشکل یابی است. او به دنبال حرکتی است که بگوید چه جامعه ای را طلب می کند، حرکتی که فقط به نفی نمی پردازد بلکه تصویری از آینده ارائه می دهد.
” اما چپی که فقط افشاگری می کند و از ارایه طرح بدیل باز بماند، نه به نیرو تبدیل می شود و نه که نیروی خود را نیروی برنامه ای بار می آورد.” (ص ۲۸۹)
-زمانی که شروع به نوشتن این سطور کردم می خواستم یک “معرفی کتاب” تهیه کنم. ولی کوشش برای این هدف در واقع مرا به مرور گذشته ام گرفتار کرد. حدس می زنم هم نسلهای من با خواندن این کتاب دچار همین مسئله شوند. امیدم بر اینست که جوانترها هم از خواندن این کتاب بهره بگیرند. هم از اینکه با گذشته آشنا می شوند و هم با دغدغه های امروز ین .
امیدوارم که در یکی دو ماه آینده این کتاب را بصورت اینترنتی داشته باشیم و در آن زمان من مسلما لینک مر بوطه را در اختیار دو ستانم خواهم گذاشت.
مجید سیادت
۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۵
