قاضی و یارانش در حزب دمکرات کردستان باورمند به حل مسئله ملی کرد در چارچوب ایران بود

سوال: از نظر شما زمینه های شکلگیری جمهوری کردستان (مهاباد) و برآمد قاضی محمد بعنوان رهبر آن چی بوده است؟

پاسخ:  زمینه های شکل گیری جمهوری کردستان به احساس نقض حقوق و پایمال کردن حقوق ملی ملت کرد از سوی حکومتهای ایران برمیگردد. ملت کرد بیش از یک قرن است که در راستای کسب حقوق خود تلاش مینماید و خیزشهای قابل توجهی را از جمله قیام شیخ عبیدالله و سمکو شکاک و … برپا نموده که متأسفانه با سرکوبهای شدید و تهاجم نظامی و دسیسه های دیگر سرکوب شده اند. فرزندان ملت کرد با کسب تجارب از این قیامها و خیزشها که بیشتر از سوی شیخ و شخصیتهای ملی با برنامه های حق طلبانه اما با رهبری فردی و برنامه غیر شفاف سیاسی صورت گرفتند، تصمیم گرفتند سازمان سیاسی با رهبری جمعی و برنامه ای متضمن حقوق ملی و آزادیهای خود شکل دهند. در راستای همین فکر روشنفکران کرد در ۲۵ مردادماه ۱۳۲۱ خورشیدی سازمان ژ.ک(تجدید حیات کرد) را با رهبری جمعی و برنامه ای سیاسی که متضمن حقوق ملی کرد بود تآسیس نمودند.

قاضی محمد بعنوان یک شخصیت متدین، متنفذ و با افکاری ترقی خواهانه که در اداره امور مهاباد نقش بسزایی در مناصب مختلف داشت مورد توجه سازمان تازه تآسیس ژ.ک بود. این سازمان با توجه به شخصیت قاضی محمد ، وی را دعوت به قبول عضویت نمود و قاضی محمد با استقبال تمام این امر را پذیرفت.

این سازمان در مدت ۳ سال فعالیت توانست نفوذ خود را در کردستان ایران گسترش دهد و به ارتقاء سطح آگاهی مردم و آشنایی با حقوق ملت کرد نقش بسزایی ایفا نماید. در جریان جنگ جهانی دوم علی رغم اعلام بیطرفی ایران از سوی شوروی و انگلیس اشغال و با کاسته شدن قدرت مرکزی و تحولاتی که در جهان در راستای دمکراسی شکل می گرفت قاضی محمد را بر آن داشت تا از موقعیت بخشی از کردستان که هم از نیروهای اشغالگر و هم نیروهای دولت مرکزی خالی بود زمینه ی جمهوری کردستان را فراهم سازد. اما در عین حال از نفوذ و خواست ملی کرد در سازمان “ژ.ک” مطمئن بود لیکن برنامه سیاسی آن را چندان مترقی نمی دید که پاسخگوی زمان باشد. این بود که بر پایه های تشکیلاتی “ژ.ک” اما با برنامه ای دمکراتیک تر و شفافتر در ۲۵ مرداد ماه ۱۳۲۴ یعنی سه سال بعد از تآسیس کومه له ژ.ک حزب دمکرات کردستان را تآسیس نمود.این حزب سریعاً توانست با حمایت همه جانبه ی مردم آن بخش از کردستان در دوم بهمن ماه ۱۳۲۴ جمهوری کردستان را اعلام نماید. شورویها ابتدا با چنین اقدامی مخالفت می کردند ولی وقتی در مقابل عمل انجام شده قرار گرفتند درصدد ایجاد رابطه با آن برآمدند.

این جمهوری تنها ۱۱ ماه عمر کرد و با حمله نظامی دولت مرکزی و حامیان بین المللی اش ساقط گردید.

جمهوری کردستان دمکراتیک بود، حکومتی منطقه ای در شکل جمهوری در داخل یک کشور پادشاهی بود که دارای همه جنبه های دمکراتیک بود. در طول عمر جمهوری کردستان تنها یک مورد قتل روی داد که خارج از اراده حکومت جمهوری کردستان بود و دیگر قتلی روی نداد. در جمهوری کردستان زندانی سیاسی وجود نداشت. آزادیهای دمکراتیک تأمین شده بود. جمهوری کردستان برای اولین بار موجب شد که ملت کرد آزادی و حقوق ملی خود را در آغوش کشد، زبان کردی در امر آموزش و پرورش و ادارات رسمی گردد. اتحادیه های زنان و جوانان شگل گیرند، جوانان به خارج جهت ادامه تحصیل روانه گردند. دست آوردهای جمهوری کردستان علیرغم عمر کوتاهش بسیاراند که در این موجز مجال پرداختی به همه آنها نیست.

سوال: قاضی محمد بعنوان یک روحانی کرد، که تا به آخر هم بر سر اعتقادات خود باقی ماند، چگونه توانست رابطه دوستانه و تفاهم آمیزی را با اتحاد شوروی برقرار بکند و از شرایط بین المللی آن زمان به نفع تشکیل جمهوری مهاباد بهره برداری بکند.؟

پاسخ: قاضی محمد میدانست که شوروی به دنبال منافع خود در ایران است و رابطه با جمهوری کردستان صرفاً جنبه فشار بر دولت مرکزی جهت کسب امتیاز میباشد، لیکن با شوروی رابطه برقرار نمود اما هرگز به حمایت شوروی از مطالبات دمکراتیک و ملی ملت کرد اطمینان نداشت.

جمهوری کردستان روابط حسنه ای با حکومت ملی آذربایجان در زمینه های مختلف برقرار نمود چون زمینه شکل گیری جمهوری کردستان خواست خود ملت کرد بود. بعد از پایان عمر این جمهوری حزب پایه گزار جمهوری کردستان، حزب دمکرات کردستان علیرغم اینکه پیشوا قاضی محمد و شماری از رهبران حزب و جمهوری بدار آویخته و یا اعدام شدند و یا روانه زندان گردیدند، توانست در مقاطع مختلف علیرغم سرکوب مداوم، خود را سازمان داده و رهبرانی چون دکتر قاسملو، دکتر شرفکندی و بسیاری دیگر را در آغوش خود پرورده نماید و مبارزات ملی – دمکراتیک ملت کرد در کردستان ایران را ادامه دهند. مبارزه ای که ترور رهبران و شهادت هزاران تن از اعضای حزب با همه سنگینی و تلخی آن نتوانست خللی در اراده ملت کرد برای ادامه مبارزه بوجود آورد، مبارزه ای که هنوز هم در اشکال منطقی و مدنی آن ادامه دارد.

سوال: از نظر شما دلایل ماندن قاضی محمد و یارانش در ایران بعد از شکست جنبش کردستان چی بود؟

پاسخ:  قاضی محمد با درایت سیاسی و آگاهی که از وضع جهان و منطقه داشت و بویژه سیاستهای دول بزرگ و غالب در جنگ دوم جهانی را ارزیابی می کرد و نیز از وضع اجتماعی و ساختار فئودالی که در کردستان موجود بود اطلاع کافی داشت و مهمتر از همه با وفاداری که نسبت به مردم کردستان داشت تصمیم گرفت بماند و همه مسئولیت را خود بر عهده بگیرد(که از نظر رژیم دیکتاتوری شاه جرم بحساب میآمدند) از مجازات بدنه و عناصر رده متوسط حزب و کشتار مردم کردستان به گونه ای که در منطقه تحت حاکمیت حکومت ملی آذربایجان صورت گرفت به آن شدت در کردستان جلوگیری نماید.

سوال: نگاه قاضی محمد و یارانش نسبت به حل مسئله ملی-قومی در ایران چگونه بود؟

 پاسخ:  قاضی و یارانش در حزب دمکرات کردستان باورمند به حل مسئله ملی کرد در چارچوب ایران بود و این در مصاحبه های این رهبر مشهود است لیکن رژیم دیکتاتوری شاه که وجود حکومتهای دمکراتیک منطقه ای در نظام دیکتاتوری خود را برنمی تافت این جمهوری و بانیان و دست اندرکاران آنرا با اتهامات گوناگون متهم، اعدام، زندانی و آواره نمود.

سوال: همانطور که میدانید، از حضور و فعالیت احزاب و سازمانهای کردی در کردستان ایران نزدیک به ۷۰ سال میگذرد. دلایل و علل و عوامل ماندگاری جنبش کردستان و احزاب کردی علیرغم شکست و نابودی جمهوری مهاباد در چی بوده است؟

 پاسخ: مهمترین دلیل ماندگاری حزب دمکرات کردستان در ۷۰ سال گذشته و احزاب دیگر کرد در مقاطع دیگر، علیرغم سرکوبها، ویرانگری ای رژیمها، اعدام و زندانی مبارزان کرد در حقانیت و روائی خواستهایشان و اداره ملت کرد در کردستان ایران جهت مبارزه تا تحقق خواستهایشان نهفته است خواستی که امروزه علیرغم خشونتها و تشدید سرکوب از سوی جمهوری اسلامی بیش از گذشته از دمکراتیک بودن و روایی برخوردار است و ملت کرد هم بلحاظ ساختار اجتماعی و ارتقاء سطح آگاهی طریق پیشرفت را پیموده است.

سوال: رمز پایداری جنبش ملی کرد در همه این سالها را در چه می دانید؟

پاسخ: رمز ماندگاری جنبش ملی کرد از دمکراتیک بودن خواستهای جنبش و اراده مستحکم احاد ملت کرد جهت رفع ستم، تبعیض و نیل به حقوق دمکراتیک و ملی اش نهفته است، همانطور که اشاره رفت.

سوال: در سالهای اخیر تحولات زیادی در جامعه کردستان ایران صورت گرفته است. جنبشهایی مانند زنان، جوانان و همچنین نهادهای مدنی و مطبوعات و رسانه هایی نسبتا گسترده ایی در کردستان ایران شکل گرفته و فعالیت گسترده ایی دارند. گفتمان این جنبشها و نهادها تفاوتهایی با احزاب و جنبشهای تاریخی کردستان دارد. شما این تفاوتها را در چی میدانید؟

 پاسخ: خوشبختانه شکل گیری نهادها، NGOها، اتحادیه های زنان، جوانان، دانشجویان در کردستان در سالهای اخیر گستردگی زیادی بخود دیده است و این تشکلها نه تنها بلحاظ دفاع از حقوق دمکراتیک و حقوق ملی ملت کرد تضاد یا حتی تفاوت چندانی با سیاست و برنامه های سیاسی احزاب کردستان ندارند بلکه از حمایت حزب دمکرات و دیگر احزاب سیاسی کرد نیز برخوردارند و در واقع بخش مؤثری در مبارزه برای تحقیق خواستهائی هستند که در برنامه ی سیاسی احزاب مندرج هستند.

 سوال: تغییر و تحولات سالهای اخیر در مناطق کردنشین در کشورهای همسایه ایران را چگونه ارزیابی میکنید؟ تاثیر این تغییر و تحولات بر کردستان ایران را چگونه ارزیابی میکنید؟

 پاسخ:  تحولات اخیر در مناطق کردنشین کشورهای همسایه گرچه بجز عراق در دیگر کشورها به تامین حقوق کرد در آن کشورهها نیانجامیده است لیکن نفس ادامه مبارزه کرد در ترکیه، سوریه و ایران که از سوی ملت کرد در همه کشورهها علیه دیکتاتوری و نقض حقوق ملی در جریان است خود نوید این را میدهد که در تحولات پیش رو کردها بتوانند به بخشی از خواستهاد اساسیشان دست یابند. طبیعی است تامین حقوق ملی کرد در هر بخش از کردستان بر دیگر بخشهای کردنشین در دیگر کشورها تاثیرگذار و مشوق برای ادامه مبارزه آنها خواهد بود.

دی ۱۳۹۱ شمسی