تاریخچه حرفه پرستاری همزمان با حرفه پزشکی آغاز میشود و وجود پرستاران همواره از ضروریات بهداشت و درمان بوده است. در عهد باستان زنانی را که قابله بوده و یا به نوزادان شیر میداده اند و یا از بیماران مراقبت میکردند بعنوان پرستار می نامیدند. در معابد مصر باستان زنان خدمتگذاری بوده اند که در معالجه و مراقبت از بیماران با پزشکان همکاری میکرده اند.
در هند باستان نیز خدمتگذارنی بوده اند که وظیفه مراقبت از بیماران را بعهده داشته اند، بقراط حکیم به پزشکان توصیه میکرده است که یکی از شاگردان را بعنوان مسئول مراقبت از بیماران برگزینند تا توصیه آنان در مورد بیماران را بطور صحیح و مهربانانه و بدون خشونت اجرا کنند. در قرون وسطی در اروپا راهبان مسیحی پرستاری و عیادت از بیماران را بعنوان بخشی از وظایف مذهبی خود پذیرفته بودند.
در سال ۸۰۵ میلادی اولین بیمارستان جهان اسلام در زمان هارون الرشید در بغداد ساخته شده که پزشکان و پرستاران بمداوای بیماران میپرداختند.
آموزش نوین پرستاری اولین بار در انگلستان و آلمان در قرن ۱۸ آغاز شد بندریج در اروپا و دیگر کشورهای جهان گسترش یافت. بنیانگذار پرستاری نوین را می توان فلورانس نایتینگل انگلیسی نامید که به بانوی چراغ بدست شهرت دارد، فلورانس نایتینگل چون شبها با چراغ به عیادت و مداوای بیماران میپرداخت از اینرو به بانوی چراغ بدست شهرت یافت، بانوی چراغ بدست در سال ۱۸۵۳ در جنگ ترکیه با روسیه بیاری مجروحان ترکیه شتافت و با ابتکار خود برای جلوگیری از میگساری سربازان آنان را به مطالعه و بازیهای سالم تشویق میکرد. این بانوی فداکار خود بارها به بیماریهای مسری مانند حصبه و مالاریا مبتلا شد اما هیچگاه وظیفه خود را ترک نکرد.
اولین مدرسه پرستاری در ایران در سال ۱۲۹۴ در ارومیه تأسیس شد که فقط چهار پرستار فارغ التحصیل داشت. درسال ۱۲۹۵ مدرسه پرستاری در تبریز آغاز بکار کرد و در سال ۱۳۰۷ در همدان و رشت و در سال ۱۳۱۱ در شهرهای کرمانشاه، شیراز و آبادان نیز مدارس پرستاری تأسیس شد.
اولین مدرسه پرستاری شبانه روزی در سال ۱۳۱۵ افتتاح شد که ریاست آنرا دکتر جهانشاه صالح بعهده داشت.
بزرگترین و مشهورترین آموزشگاههای پرستاری، آموزشگاه رضا شاه کبیر نام داشت که در سال ۱۳۲۷ توسط شیر و خورشید سرخ تاسیس شد و آموزشگاه اشرف پهلوی که در سال ۱۳۳۸ بوسیله سازمان خدمات اجتماعی آغار بکار کرد. اولین دوره لیسانس پرستاری در سال ۱۳۴۴ بنام انستیتوی عالی پرستاری فیروزگر بوسیله وزارت بهداری ایجاد گردید که در سال ۱۳۵۴ دوره فوق لیسانس نیز به آن افروده گردید. اولین انجمن پرستاران در سال ۱۳۳۱ تشکیل گردید و از سال ۱۳۵۷ روز تولد زینب دختر امام اول شیعیان بنام روز پرستار نامگذاری شد. اما در دیگر کشورها روز ۱۲ ماه مای برابر با ۲۲ اردیبهشت بعنوان روز پرستار نامیده میشود.
وظایف و خدمات حرفه پرستاری بسیار گسترده است و دارای تخصص های گوناگون می باشد و پرستاران با توجه به تخصص خود در بخش های گوناگونی بخدمت اشتفال دارند مانند بخش های اتاق عمل، سوانح و سوختگی، مراقبتهای ویژه، قلب، مفز و اعصاب، ارتوپدی، کودکان، زنان و زایمان، گوش و حلق وبینی، چشم و اعصاب و روان هستند و همچنین دارای تقسیم بندیها و درجاتی بر اساس میزان تحصیلات و تخصص هستند که عبارتند از کمک بهیار، بهیار، پرستار و مترون.
منشور پرستاری دارای ۵ اصل است که عبارتند از
۱- اشاعه سلامت؛
۲- پیشگیری از بیماریها؛
۳ – بازسازی و حفظ سلامت؛
۴- کاهش دردها.
۵ حراست از زندگی و کرامت انسان،
اما وظایف این منشور در صورتی می تواند بطور کامل و صحیح اجرا شود که مدیریت بهداشت و درمان جامعه از یک برنامه ریزی علمی و صحیح برخوردار باشد و تمامی مردم از امکانات بهداشتی و درمانی جامعه بطور یکسان بهره مند شوند و پرستاران، این قشر زحمتکش و فداکار نیز به نسبت وظایف سنگین و حساس خود از شرایط مادی مطلوبی برخوردار باشند.
پرستاران که بیشترین ارتباط را در میان کادرهای درمانی با بیماران دارند و نقش ضروری و مهمی را در درمان و بهبودی بیماران بعهده دارند و با وجود اینکه خود تسکین دهنده آلام و دردهای بیماران هستند اما مشکلات آنان از سوی مسئولین نادیده گرفته میشود و به حرفه انسانی و پر مسئولیت آنان ارج گذاشته نمیشود.
از مشکلات حرفه پرستاری میتوان موارد زیر اشاره کرد:
۱- حرفه پرستاری بر خلاف دیگر کارمندان و کارکنان بخش دولتی و خصوصی ساعات کار معین و مشخصی ندارند زیرا بیماران در تمام ساعات شبانه روزی به مراقبت نیاز دارند از اینرو کار پرستاران به شکل نوبتی و شیفتی میباشد و تغییر ساعات کار مشکلاتی را برای برنامه ریزی های زندگی خصوصی آنان ایجاد میکند.
۲- میزان حقوق دریافتی پرستاران با میزان کار سنگین و مسئولیت حساس آنان هماهنگ و معادل نیست بطوریکه حقوق پرستاران در ایران در مقایسه با همکاران خود در اروپا و امریکا به نسبت هزینه های زنده گی یک سوم میباشد و در امارات خلیج فارس حقوق پرستاران تا ۱۰ برابر حقوق پرستاران در ایران میباشد.
۳ – پرستاران افزون بر دقت های لازم در مورد مراقبت و درمان بیماران، وظایف سنگین جسمی مانند جابجائی بیماران را نیز بعهده دارند و چون در ساعت کار باید سر پا باشند از اینرو دچار خستگی مفرط میشوند
۴ – بیماران چون در شرایط جسمی نامساعدی بسر میبرند و اغلب دچار درد هستند و یا از نظر روحی شرایط مناسبی ندارند از اینرو زود رنج و پرتوقع هستند و پرستاران با بردباری و شکیبائی این نوع برخوردها را تحمل میکنند.
۵ – تبعیض بسیار زیادی در کار درمانی وجود دارد بطوریکه درآمد پزشکان بین ۵۰ تا ۳۰۰ برابر پرستاران است.
۶ – کادر درمانی ایران ۸۰ هزار پرستار کمبود دارد در ایران برای هر ۱۲ تخت یک پرستار وجود دارد درحالیکه در اروپا و امریکا برای هر ۳ تخت یک پرستار وجود دارد با توجه به کمبود پرستار، پرستاران ناچارند چند برابر توان خود کار کنند تا خلا ناشی از کمبود پرستار را پر کنند
۷ – پرستاران همواره در معرض ابتلا به بیماریهای مسری و خطرناکی مانند هپاتیت و ایدز هستند.
۸ – پرستارانی که در بخش های روانی کار می کنند نیز دشواری های خاص خود را دارند زیرا بیماران برای درمان و انجام کارهای ضروری خود هیچگونه همکاری با پرستاران نمی کنند که خود بر مشکلات کار پرستاری می افزاید.
۹ – از دیگر مشکلات پرستاران فشارها و کنترل حراست بیمارستانها برای رعایت حجاب است، پرستاران که همواره با دستان خود کار می کنند و مرتباً باید دستان خود را ضدعفونی کنند، نمی توانند در حین کار مراقب حجاب خود باشند و از اینرو مورد مواخذه حراست قرار میگیرند.
بر طبق نظرسنجی از پرستاران 97 درصد به دلایل ذکر شده از شغل خود ناراضی اند و از اینرو سالیانه ۷۰۰ پرستار از ایران مهاجرت میکنند و راهی آمریکا، کانادا، استرالیا، اروپا و شیخ نشین های خلیج فارس میشوند، و طبق گفته وزیر بهداری وضعیت پرستاران در ترکیه و مصر از ایران بهتر است.
پرستاران چندین بار بهمراه معلمان فرهنگ پرور برای کسب مطالبات خود تظاهراتی در مقابل مجلس برپا کرده اند اما تا اکنون مسئولین نظام اعتنائی به خواسته های عادلانه این دو قشر خدمتگذار نداشته اند. قشر خدمتگذار و فداکار پرستار که بخش بزرگی از وظیفه درمان و سلامتی مردم را بعهده دارد اگر مشکلات آنان همچنان ادامه داشته باشد و به خواسته های آنان رسیدگی نشود در آینده شاهد مهاجرت عده بیشتری از پرستاران خواهیم بود.
یداله بلدی
