حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل
وسیله ای است برای زورگویی و گسترش بی عدالتی در جهان
با آگاهی بخشی، برای لغو حق وتو کوشا باشیم.
پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد – فرانسه، چین، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده – دارای حق وتو هستند. حق وتو به این معناست که اگر یکی از کشورها به پیشنهاد قطعنامه رای منفی دهد، قطعنامه بدون توجه به اینکه چه تعداد از اعضای باقی مانده به این پیشنهاد رای می دهند، تصویب نخواهد شد.
از سال ۱۹۴۶، این کشورها ۲۸۸ بار از حق وتو استفاده کرده اند. تا کنون اتحاد جماهیر شوروی از بیشترین حق وتو استفاده کرده است. این کشور در طول جنگ سرد، ۱۱۹ بار از حق وتو استفاده کرد. از زمان انحلال اتحاد جماهیر شوروی، استفاده از حق وتو توسط روسیه که جانشین اتحاد جماهیر شوروی است نسبت به دوران پیشین به شدت کاهش یافته است. این کشور از سال ۱۹۹۱ تا بحال، ۲۲ بار وتو کرده است. در سال‌های اخیر، روسیه از حق وتوی خود در مسائل مربوط به گرجستان، زیمبابوه، برمه، قبرس، سوریه و اوکراین استفاده کرده است.
ایالات متحده برای اولین بار در سال ۱۹۷۰ از حق وتو استفاده کرد. با این حال، از آن زمان تاکنون، استفاده از وتو توسط آمریکا همواره رو به افزایش بوده است. ۴۶ مورد از ۸۴ وتوی ایالات متحده برای حمایت از اسرائیل با مسدود کردن پیشنهادهایی که اسرائیل را مورد انتقاد قرار می‌دهند مورد استفاده قرار گرفته است.
در میان اعضای دائم شورای امنیت، چین کمترین بار از حق وتواستفاده کرده است. از سال ۲۰۰۵ تا بحال این کشور تنها ۱۳ بار و همیشه همراه با روسیه، قطعنامه های مربوط به برمه، زیمبابوه و سوریه را وتو کرده است.
بریتانیا از سال ۱۹۸۹ از حق وتوی خود استفاده نکرده است، آخرین بار زمانی بود که همراه فرانسه و ایالات متحده قطعنامه یی را که از تهاجم نظامی ایالات متحده به پاناما انتقاد می کرد وتو کرد. بریتانیا پیش از آن ۳۲ بار از وتو استفاده کرده بود.
فرانسه تا کنون ۱۸ بار از وتوی خود استفاده کرده است که معمولاً همراه با سایر کشورها بوده است. این کشور پس از سال ۱۹۸۹ از حق وتوی خود استفاده نکرده است.
ابتکار اصلاحات
در سال های اخیر، حق وتو به طور فزاینده ای مورد انتقاد قرار گرفته است، به ویژه به دلیل وتوهایی که آمریکا در دفاع از اسراییل و نیز روسیه و چین در مناقشه سوریه اعمال کردند. این امر منجر به ابتکارات مختلفی برای محدود کردن استفاده از وتو در شورای امنیت شده است که دو ابتکار اصلی آن ابتکار فرانسه و آیین نامه گروه ACT است.
بدیهی است که فرانسه با جانبداری از سیاستهای آمریکا تنها نگران استفاده حق وتو از سوی روسیه و چین است.
ابتکار فرانسه
این ابتکار پنج عضو دائمی شورای امنیت را خطاب قرار داده و از آنها می‌خواهد که از استفاده از حق وتو در موقعیت‌های به‌ویژه جدی که در آن نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت یا جنایات جنگی در حال انجام یا در معرض خطر ارتکاب هستند، خودداری کنند. این که آیا وضعیت مورد بحث( جنایات علیه بشریت یا جنایات جنگی) جدی است یا نه، باید توسط دبیرکل سازمان ملل پس از درخواست حداقل ۵۰ کشور عضو تعیین شود. این پیشنهاد از مقاله ای در نیویورک تایمز که توسط لوران فابیوس، وزیر امور خارجه سابق فرانسه نوشته شده بود سرچشمه گرفته است. سپس به طور رسمی در سپتامبر ۲۰۱۵ فرانسه و مکزیک طی بیانیه ای از سایر کشورهای عضو سازمان ملل برای تآیید آن دعوت بعمل آوردند. تا فوریه ۲۰۱۷، ۹۶ کشور عضو سازمان ملل حمایت خود را از این ابتکار اعلام کردند.
ابتکار گروه ACT
این گروه انجمنی متشکل از ۲۷ کشور کوچک و متوسط است که برای بهبود پاسخگویی شورای امنیت (Accountability)، انسجام (Coherence) و شفافیت (Transparency) تلاش می کند. منشور این گروه مشابه ابتکار فرانسه است، اما تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد که در شورای امنیت حضور دارند یا ممکن است در شورای امنیت بنشینند، هدف قرار گرفته اند. این سازمان از آنها می‌خواهد که از رأی دادن علیه طرح‌های «معتبر» قطعنامه‌هایی با هدف توقف یا جلوگیری از نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت یا جنایات جنگی خودداری کنند. به دبیرکل سازمان ملل نیز نقش مهمی در هشدار دادن به شورای امنیت نسبت به جنایات در حال انجام داده می‌شود، اما تا کنون هیچگونه فعال‌سازی رسمی برای این منشور انجام نشده است. از زمان راه اندازی آن در اکتبر ۲۰۱۵، ۱۱۲ کشور عضو سازمان ملل و دو عضو دائم شورای امنیت(فرانسه و بریتانیا) آن را تایید کرده اند.
آمار و ارقام از دادههای سازمان ملل است.
محسن نجات حسینی فوریه – ۲۰۲۴، بهمن ۱۴۰۲
