هفتۀ آینده، در روزهای دوشبنه و سه شنبه ۲۴ و ۲۵ مارس، هلند میزبان سومین کنفرانس بین المللی امنیت هسته ای خواهد بود. این بزرگترین کنفرانسی است که تاکنون در هلند برگزار می شود. ۵۳ کشور و ۴ سازمان بین المللی در این کنفرانس شرکت خواهند کرد. هدف کنفرانس کاهش میزان مواد هسته ای [غنی شده] در دنیا و بهبود امنیت این مواد است.
این سومین بار است که کنفرانس بین المللی امنیت هسته ای برگزار می شود. کنفرانس امنیت هسته ای ابتکار آقای اوباما است. او در آوریل سال ۲۰۰۹ در سخنرانی اش در پراگ استراتژی ای را برای برخورد با خطر هسته ای در سطح بین الملل پیشنهاد کرد. استراتژی ۳-لایه ای او شامل؛
1- اقداماتی برای تقلیل و احتمالاً نابودی زرادخانه های هسته ای در دنیا،
2- تقویت پیمان منع کسترش سلاحهای هسته ای و ممانعت از دستیابی کشورهای بیشتری به سلاح هسته ای، و
۳- ممانعت از دسترسی تروریستها به مواد یا سلاحهای هسته ای است.
به دنبال پیشنهاد اوباما، نخستین کنفرانس بین المللی امنیت هسته ای در ماه می سال ۲۰۱۰ با شرکت ۴۷ کشور و ۳ سازمان بین المللی در واشنگتن برگزار شد. دومین کنفرانس در مارس سال ۲۰۱۲ در سئول، پایتخت کره جنوبی، برگزار شد. در این کنفرانس ۴۹ کشور و ۴ سازمان بین المللی شرکت داشتند. کره جنوبی موضوع کنفرانس را به امنیت هسته ای محدود نگذاشت و بعد “ایمنی هسته ای” را نیز به آن افزود. فاجعۀ فوکوشیما افزودن “ایمنی هسته ای” به دستور کار کنفرانس را توضیح می داد.
ابتکار اوباما به طور کلی و برگزاری سومین کنفرانس بین المللی در امنیت هسته ای رویداد مثبتی است و قطعاً از حمایت نیروهای صلحدوست و عموم کسانی که نگران تهدیدهای موجود علیه حیات بشریی اند، برخوردار است. جالب اما این است که برگزاری سومین کنفرانس بین المللی امنیت هسته ای در روز ۲۵ نوامبر سال گذشته، یعنی درست در فردای روزی اعلام شد، که مذاکرات هسته ای ایران و گروه ۱+۵ (۵ عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل شامل امریکا، بریتانیا، چین روسیه و فرانسه، به علاوه کشور آلمان) به توافقی بی سابقه، امیدبخش و در عین حال هنوز ناپایدار انجامیده بود. پس از حدود دهسال تنش مداوم، که گاه بروز جنگی پرابعاد در منطقۀ خاورمیانه را اجتناب ناپذیر می نمود، روز ۲۴ نوامبر سال گذشته توافقی موقت بین ایران و گروه مذکور حاصل شد که از سوئی محدودیتهای روشنی را روی فعالیتهای هسته ای جمهوری اسلامی می گذارد و امکان نظارت بر این فعالیتها را گسترش می دهد و از سوی دیگر اندکی از تحریمهای جهانی علیه ایران و دردهای ناشی از آن برای مردم ایران می کاهد. با این حال دعوتی از ایران برای حضور در این کنفرانس صورت نگرفته است.
عدم دعوت از برخی از کشورهای دارای فعالیتهای هسته ای، و بارزتر از همه از ایران، برای حضور در این کنفرانس، طبعاً موجب سؤال است و قابل انتظار که مقامات هلند در این باره مورد پرسش قرار گیرند. منطق آقای روته، نخست وزیر هلند، برای توضیح عدم دعوت از این کشورها به دشواری قابل درک است. او در این باره می گوید: “کشورهائی که در کنفرانس حضور خواهند داشت، به طور متوسط دارای بیشترین میزان مواد هسته ای اند. با این کشورها می توان به جلو گام برداشت، می توان استانداردگذاری کرد. آن گاه می توان کشورهائی مثل ایران و کره شمالی را در کادر آژانس بین المللی انرژی اتمی و دیگر نهادهای وابسته به سازمان ملل برای پذیرش استانداردها تحت فشار فرار داد. اگر آنها الان در این کنفرانس حضور داشته باشند، دیگر نمی توان گامی به جلو برداشت، کار به کندی پیش خواهد رفت و این خطر وجود دارد که نتوان گام درستی برداشت”.
این موضع به دشواری قابل درک است زیرا:
۱- کافی است نگاهی به لیست شرکت کنندگان در هر سه کنفرانس بیاندازیم تا متوجه شویم نخست وزیر هلند با “متوسطی” که از شرکت کنندگان در این کنفرانسها می گیرد، مجموعۀ ناهمسازی را – از نامطمئن ترین کشورهای دارای بمب اتمی تا مطمئن ترین کشورهائی که داوطبانه از دسترسی به بمب اجتناب کرده اند، یگانه می کند.
۲- او، یک روز پس از توافق ایران و گروه ۱+۵، قاعدتاً باید از توافق مذکور و از کوششهای ارزشمند خانم اشتون به عنوان هماهنگ کنندۀ سیاست خارجی اتحادیۀ اروپا – که هلند یکی از اعضای بسیار مؤثر آن است، برای نیل به توافق مطلع باشد و بداند که تناسب کردار و گفتار سیاستمداران اروپا با وضع جدید حداقل در ۶ ماه آتی از چه اهمیتی برخوردار است.
۳- آقای روته در صدد آن است که با ۵۳ کشور استاندارد بگذارد و سپس از طریق آژانس بین المللی انرژی اتمی به کشورهائی نظیر ایران و کره شمالی برای پذیرش این استانداردها اعمال فشار کند. جدا از این که روته باید بداند که کره شمالی عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی نیست، استانداردگذاری توسط ۵۳ کشور و اعمال فشار بر کشورهای دیگر برای پذیرش استانداردهای گذاشته شده واقعبینانه تر از دیدن تغییرات و پتانسیلهای ایجاد شده برای تغییرات بعدی در ایران امروز و بنابراین کوشش مسئولانه برای دعوت ایران به سومین کنفرانس بین المللی امنیت هسته ای به نظر نمی رسد. منطق نخست وزیر هلند حتی می تواند به توسل غیرضرور به زور در مناسبات بین المللی بیانجامد.
در واکنش دیگری که وزارت امورخارجۀ هلند برای توضیح عدم دعوت از ایران، و تاحدودی برای تلطیف موضع نخست وزیر هلند نسبت به ایران، از خود نشان داده است، می خوانیم: “ایران به کنفرانس دعوت نشده است، زیرا در زمان کنفرانسهای سران در واشنگتن و سئول تردید معقولی (از جمله در آژانس بین الملی انرژی اتمی) وجود داشت که آیا این کشور بر وفق توافقات بین المللی عمل می کند یا نه”. نکتۀ مرکزی هم درست این است که ما امروزه با واقعیتهائی سروکار داریم متفاوت با واقعیتهای ۴ یا ۲ سال پیش یا حتی واقعیتهای دیروز.
نکتۀ آخر این که در سال ۲۰۰۵ وقتی کنفرانس بازبینی پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای با شکست خاتمه یافت، هیچ ناظر و حاضر بیطرفی نبود که امریکا و جمهوری اسلامی ایران را دو مسئول اصلی این شکست معرفی نکند؛ آری امریکای بوش و ایران خامنه ای-احمدی نژاد آن کنفرانس را به شکست کشاندند. بنا به گزارشهای بیطرف داده شده از آن کنفرانس نمایندگان جمهوری اسلامی “موفق شدند” به مدت دوهفته از وقت یک ماهۀ کنفرانس، مانع از نهائی شدن دستور کار آن شوند. چنین رفتاری طبعاً به احساس مسئولیت نه نسبت به ایران و نه نسبت به جهان تعبیر نشد. اینک اگر دولت روحانی و مشخصاً وزارت امور خارجۀ ایران در صدد عادی سازی مناسبات در پهنۀ خارجی حول پروندۀ اتمی جمهوری اسلامی ایران اند، دیگر نمی توانند نسبت به سومین کنفرانس امنیت هسته ای، و رویدادهائی از این دست، بی التفات مانده باشند و بمانند و نسبت به این قبیل رویدادها به روش پیشگفته عمل کنند. این در حالی است که هیچ اطلاعی از کوشش احتمالی ایران برای حضور در سومین کنفرانس امنیت اتمی، از جمله در دیدار مقامات وزارت خارجه با خانم اشتون، در همین سفر هفتۀ پیش او به ایران گزارش نشده است. این انفعال احتمالی در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران را یا باید در عدم آمادگی این دستگاه برای “حضور انتگرال” در مناسبات جهانی دید و یا ناشی از ادامۀ کشمکشها در محافل قدرت در جمهوری اسلامی بر سر “حضور انتگرال”.
