علاوه بر بحران مربوط به عدم تشکیل دولت عراق که بعد از گذشت بیش از سه ماه از اعلام نتایج آن، هنوز موفق به ایجاد آن نشده اند، فاکتور دیگرى به لیست فاکتورهاى بحران زاى این کشور اضافه شده است، و آن عبارت است از خطر شروع جنگ داخلى در شکل مذهبى آن. چند روز پیش، رسانه ها از انفجار شدیدى در حرم امام عسکرى و حرم امام هادى در سامرا خبر دادند که در جریان آن بخشى از این مکان مذهبى به کلى نابود شد و بخشهاى دیگرى از آن به شدت آسیب دیدند. و این درست دو روز بعد از حمله خونین به محله شیعیان در جنوب بغداد صورت گرفت که در جریان آن دهها تن کشته شدند.
البته قبلا نیز افکار عمومى جهان، بعد از اشغال عراق از طرف آمریکا شاهد کشت و کشتارهاى خونین طرفین شیعى و سنى از هم بودند، که در جریان آنها لااقل صدها تن از مردم بیگناه قتل عام شدند، اما آنچه که این بار، وضع را جطرناکتر جلوه میدهد، تاثیر تخریب این مکانها در شدت بخشیدن به جو اختلافات مذهبى در میان مردم این کشور است.
انفجار این مراکز به حدى جو را ملتهب کرده که علیرغم خواست کسانى مثل آیت الله سیستانى به خویشتن دارى مردم، و سخنان جعفرى پیرامون این مسئله که عاملان این کار دشمنان حفظ وحدت ملى عراق هستند، باز مردم شیعى شوریدند و ضمن تظاهرات خشمگینانه، تعدار زیادى از مساجد سنیها را مورد حمله قرار دادند و تعدادى از ملاهاى سنى را نیز به قتل رساندند. علاوه بر آن، افراد مسلح در بصره به زندان این شهر یورش برده و عده اى از زندانیان سنى را در این زندان به قتل رساندند.
بى گمان مسئله به اینجا ختم نخواهد شد، و حوادث خونبار دیگرى در پیش خواهند بود. اما آنچه که پیش از هر چیز دیگر مردم و نیروهاى مسئول و صلح طلب را نگران کرده است، احتمال شروع جنگ داخلى در فرم مذهبى آن است که میتواند سراسر کشور را فرا گرفته و مصائب بسیار بیشترى را بر مردم این کشور بلادیده تحمیل کند.
اما اینکه واقعا احتمال جنگ داخلى در عراق با این حادثه کاملا قطعى شده است یا نه ، مفسرین را عملا در دو جبهه قرار داده است. بعضیها معتقدند که با وجود حضور رهبران مذهبى مسئول که از هم اکنون مردم را به خویشتن دارى تشویق کرده اند، احتمال این جنگ بسیار ضعیف است، و در جبهه مخالف نیز کسانى معتقدند که این قضیه به منزله به صدا درآوردن ناقوس جنگ داخلى است که البته از مدتها قبل عملا شروع شده ، اما به علت حضور نیروهاى خارجى و کنترل نسبى آنها بر اوضاع، جلوه تمام عیار نیافته است.
به نظر من میتوان بیشتر با نظر جناح دوم موافق بود. تمام شواهد موجود در عراق کنونى نشان از تعمیق شکاف میان ملیتهاى مختلف و مذاهب مختلف دارد. اساسا تقسیم جمعیت کشور به هویتهاى ملى و مذهبى خود نقطه شروع جدى این بحران به درازاى زمان بوده است. و اکنون با هویت یابى قانونى آنها حول لیستهاى مختلف انتخاباتى، عملا به پایه هاى اساسى هویت سیاسى کشور تبدیل شده اند و بدین ترتیب بذر نفاق، چند دستگى و تشتت را در میان آنان عمیقتر کرده است.
وجود عینى این پدیده و گسترش آن، مخالفان وضع کنونى عراق را به این فکر انداخته است که کمال استفاده را از این وضعیت بکنند. جنگ، خشونت، ترورهاى کور، و حالا حمله به اماکن تاریخى و مذهبى که علاوه بر اهمیت مذهبى این اماکن، از یک اهمیت تاریخی_ هویتى نیز برخوردارند، هم اکنون به ابزارهاى اصلى تبدیل شده اند. تخریب این مکانها علاوه بر اینکه تخریب تاریخ و گذشته یک تمدن باستانى و یک کشور است، بمنزله فشار دادن دگمه هاى یک روند خطرناک در کشور است، که آن هم روند شروع و تشدید جنگ داخلى است. البته اگر این اعمال نتوانند فورا و مستقیما به چنین امرى یارى رسانند اما به آتش نفاق و چند دستگى بیشتر دامن زده و درست در پراکندن این جو بى اعتمادى است که میتوان در صورت تکرار این حوادث به انتظار قطعى جنگ داخلى نشست. یعنى چنان جنگى که حتى قابل کنترل از طرف نیروهاى خارجى هم نباشد.
اما علاوه بر این، میتوان از تاثیر بیشتر این حوادث بر پیچیده تر کردن روند تشکیل دولت در عراق سخن گفت. مطلعیم که میان جناحهاى مختلف سیاسى این کشور کشاکشها، مذاکرات و روندهاى پشت پرده حول چگونگى تشکیل دولت ادامه دارد. علاوه بر مشکلات و تضادهاى در ون خود جناحهاى اصلى، ما شاهد کشاکشهاى جدى به ویژه میان جناح سنى و جناح شیعى هستیم. لیست شیعیان اساسا از تشکیل یک دولت با حضور نسبتا بالاى سنیها در پستهاى اصلى کشور مخالف است و جناح کردى نیز خواهان دادن امتیازات بیشتر به پست ریاست جمهورى و پارلمان این کشور میباشند. بنابراین با توجه به اینکه تضاد اصلى اکنون میان جناح سنى و شیعى است، بروز این گونه حوادث میتواند وضعیت را پیچیده تر کرده و روند توافق میان آنها را بسیار دشوارتر از سابق کند.
و سرانجام حتى فراتر از این میتوان گفت که تشدید آتش نفاق میان شیعیان و سنیها، تنها به خود عراق محدود نخواهد ماند. و این میتواند خیلى سریع به مناطق و کشورهاى دیگرى هم کشیده شود که در آنها شیعیان و سنیها از درصد بالائى برخوردارند. بنابراین آتش جنگ داخلى نه تنها خود عراق بلکه تمام منطقه را به شکلى جدى در ورطه خطرى جدى خواهند انداخت. خطرى که همه در آن خواهند سوخت. در چندین دهه اخیر ما شاهد همزیستى مسالمت آمیز ادیان و اقوام مختلف در کنار هم بودیم و اکنون این همزیستى در خطر جدى قرار دارد. و عاملان این وضع دشوار عبارتند از جنگ طلبان نئو محافظه کار آمریکائى، نیروهاى تندرو اسلام سیاسى در منطقه، و سرانجام نیروهاى تندرو ملى اى که هویت خود را بر همه چیز رجحان میدهند.
هفتم اسفند ١٣٨۴
