چهارشنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ - ۰۸:۵۳

كار، ارگان سازمان فداييان خلق ايران (اكثريت)

چهارشنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ - ۰۸:۵۳

آیا جنبش سبز برقرار خواهد ماند؟

برای سران سیاسیِ جنبش اعتراضی حالا دیگر تعقیب استراتژیِ «حاکمیت دوگانه ی کارکردی» چندان محلی از اعراب ندارد اما خواسته یا ناخواسته به تقریر مطالبات حداقلی اکتفا کرده اند تا زمینه ی اخراج نهایی شان از طبقه ی سیاسی حاکم هر چه کمتر فراهم آید و امکانات سیاسی لازمه برای بیدارماندگی انسان سیاسی در جمعِ شهروندان ناراضیِ پرشمار از میان نرود.

بسیارند کسانی در هر دو سوی مناقشه ی بیست و دوم خرداد که می پرسند آیا انرژی جنبش سبز که در جریان انتخابات شکل گرفت رو به افول خواهد گذاشت یا خیر. یکی از تحلیل¬گرانی که نگران چنین افولی است وقتی هنوز روز قدس نرسیده بود نوشت: «جنبش سبز اکنون مستعد آن است که نیروهایش پراکنده شود… [هر] جنبشْ نخست با یک انرژی اولیه ی اندک آغاز می کند، سپس انرژی آن به اوج می رسد و سرانجام دوره ی افول انرژی آن فرا می رسد تا به نقطه ی میرایی برسد…  در جنبش سبز ایران، دوره ی شکل گیری جنبش و افزایش انرژی آن به سرعت طی شد. یعنی به علت مساعد بودن شرایط اولیه، همین که همه ی عوامل جنبش پدیدار شد و دست به دست هم داد، جنبش شکل گرفت و ظرف مدت کوتاهی انرژی جنبش به نقطه ی اوج خود رسید. شاید از یکی دو هفته پیش از انتخابات تا راهپیمایی ۲۵ خرداد را بتوان دوره ای دانست که انرژی جنبش در نقطه ی اوج خود بود.» روز قدس که آمد انگار نقطه ی اوج دیگری شکل گرفت. در هفته های متعاقب روز قدس اما دل نگرانانِ افول جنبش سبز دوباره نگران شدند، نگران از سرخوردگی شهروندانی که جنبش سبز را شکل داده اند.

در این یادداشت می خواهم استدلال کنم در دوره ای که در پیش هست از این فراز و فرودها احتمالاً بسیار به وقوع خواهد پیوست اما آن چه صعود یا سقوط یا استمرار منحنی مشارکت شهروندان در جنبش سبز را تعیین می کند نه سرخوردگی شهروندان بلکه امکانات سیاسی شان است. جنبش سبز می تواند حتی با انبوهی از شهروندان سرخورده نیز به راه خود ادامه دهد. کلیدی ترین عامل برای بقای جنبش سبز عبارت است از امکانات سیاسیِ شهروندانِ ولو سرخورده. راز بقا یا امحای مشارکت شهروندان در جنبش سبز را باید نه در قلمروِ روان شناسی اجتماعی که در قلمروِ سیاست جست و جو کرد. برای ایضاح مطلب باید عامل کلیدی در شکل گیری دگردیسی رفتار شهروندان در دوره ی پس از بیست و دوم خرداد را شناسایی کرد.

مشارکت گسترده ی شهروندان در جنبش سبز درواقع آینه ای از نوعی دگردیسی عمیق در رفتارشان است. بخش عمده ای از شهروندان ایرانی از پایان جنگ هشت ساله بدین سو عمدتاً خوشبختی را نه به طور دسته جمعی که غالباً به طور انفرادی، نه از رهگذر تعقیب منافع همگانی که بیش تر از رهگذر تعقیب منافع شخصی، و نه در چارچوب فعالیت های سیاسی که عمدتاً در چارچوب فعالیت های اقتصادی جست و جو می کردند. پیشرفت تحصیلی و ارتقای شغلی و دستیابی هر چه بیش تر به امکانات رفاهی برای خود و خانواده ی خود در صدر فهرست دغدغه های بخش عمده ای از شهروندان ایرانی قرار داشت. اما به نظر می رسد انسان سیاسی  که از پایان جنگ هشت ساله بدین سو در درون ایرانیانِ اقتصادزده خفته بود در روزهای پس از بیست و دوم خرداد به ناگاه بیدار شده باشد. ماه های پس از بیست و دوم خرداد برای بسیاری از شهروندان ایرانی انگار دوره ی جست و جوی منافع همگانی است، دوره ی خلجان دغدغه ی اموری چون دموکراسی خواهی و عدالت طلبی و مشارکت جویی.

چگونه می توان این دگردیسی در جامعه ی ایرانی را توضیح داد؟ خوشبختانه نظریه ی اجتماعی در این زمینه حرف هایی برای گفتن دارد. آلبرت هیرشمن می گوید که جوامع مدرن به نحوی از انحا در معرضِ این چرخه هستند که در یک برهه ی تاریخی عمدتاً سر در پیِ منافع شخصی بگذارند اما در برهه ای دیگر کاملاً دل در گروِ منافع همگانی داشته باشند، در مقطعی بر رفاه مادی خویش و خانواده ی خویش تمرکز کنند و در مقطعی دیگر بر مشارکت سیاسی. نوسان از این قطب به آن قطب و برعکس را هیرشمن با تمرکز بر سازوکار روان شناسانه ی سرخوردگی تبیین می کند: شهروندان اقتصادزده در اثر سرخوردگی از تمرکز بر منافع شخصی به سمت کنش دسته جمعی و جست و جوی منافع همگانی چرخش می کنند و، برعکس، شهروندان سیاست زده نیز به نوبه ی خود در برهه ای دیگر در اثر سرخوردگی های ملازم با جست وجوی منافع همگانی به سوی تمرکز کمابیش کامل بر رفاه شخصی خویش عقب  می نشینند. عامل اصلی در شکل گیری دگردیسی مشغولیت های شهروندان را هیرشمن در فاکتور سرخوردگی جست و جو می کند.

بااین همه، به نظر نمی رسد که تأکید بر سرخوردگی به توضیح رضایت بخشی از دگردیسیِ کنش سیاسی بخش عمده ای از شهروندان ایرانی در دوره ی پس از بیست و دوم خرداد بیانجامد. بیدارشدگیِ انسان سیاسی در درون بسیاری از شهروندان اقتصادزده دال بر نوعی جابجایی در الگوی تصمیم گیری شهروندان است. بااین حال، الگوی تصمیم گیری شهروندان «ممکن است هم در اثر دگرگونی در رجحان های شان تغییر کند و هم در اثر دگرگونی در امکانات شان.» در این میان، تبیینِ مبتنی بر سرخوردگی که عمدتاً بر قلمرو روان شناسی اجتماعی متکی است برای توضیح چرایی خفتگیِ انسان سیاسی در درون شهروندانِ اقتصادزده ی پیش از بیست و دوم خرداد فقط بر دگرگونی در رجحان های شهروندان تأکید دارد اما درعین حال از حوزه ی سیاست غفلت می کند و نقش دگرگونی های پدید آمده در امکانات سیاسی شهروندان برای انواع فعالیت سیاسی پس از بیست و دوم خرداد را نادیده می گیرد، حال آن که خفتگی انسان سیاسی در درون شهروندان اقتصادزده ی پیش از بیست و دوم خرداد به نوبه ی خود تا حد زیادی معلول کمبود امکانات سیاسی شان برای انواع مشارکت های سیاسی در حوزه ی سیاست بوده است. بنابراین، ریشه ی بیدارشدگی انسان سیاسی از بطن بسیاری از شهروندان اقتصادزده ی ایرانی پس از بیست و دوم خرداد را باید در دگرگونیِ امکانات سیاسی شهروندان برای فعالیت سیاسی جست.

دگرگونی در امکانات سیاسی شهروندان اما به نوبه  خود بیش از هر چیز از تفرقه ی بی سابقه در طبقه ی سیاسی حاکم سرچشمه می گیرد. بروز اعتراضات مردمی پس از بیست و دوم خرداد در حوزه عمومی درواقع از موقعیت خاصی حکایت می کند که آنتاگونیسم سیاسی میان طبقه ی سیاسی حاکمه ظرفیتی برای اِعمال فشار دسته جمعی و راهیابی صدای شهروندانِ معترض به حوزه عمومی فراهم کرده است. به عبارت دیگر، بروز اقدامات اعتراض آمیز دسته جمعی شهروندان پس از بیست ودوم خرداد عمدتاً حاصل بهره گیری هوش مندانه ای بوده از خلأ قدرتِ منتجه از ستیزه جویی سیاسی میان طبقه ی سیاسی حاکم که امکانات سیاسی لازم برای بیان بخشی از مطالبات سابقاً مسکوت شهروندان را به حد اعلا فراهم کرده است.

به نظر می رسد میان تفرقه در طبقه ی سیاسی حاکم از سویی و بیدارشدگیِ انسان سیاسی از بطن شهروندان ناراضی از دیگر سو نوعی رابطه ی متقابلاً تقویت کننده برقرار باشد. در شرایط فعلی به نظر می رسد جریان اقتدارگرا با تکیه بر پروژه ی امحای نهاد سیاسی انتخابات با تمام قوا به سمت یک پایه نگه داشتنِ همیشگیِ حاکمیت به نفع بخش انتصابی در حرکت است. درعین حال، مطالبات جنبش اعتراضیِ پس از بیست و دوم خرداد عمدتاً ترکیب سیالی است از مطالبات حداقلی سران جنبش که کماکان در طبقه ی سیاسی حاکمه قرار دارند و مطالبات گروه ها و اقشار شهروندی که طیف بسیار متنوعی از مطالبات را دربرمی گیرد. برای سران سیاسیِ جنبش اعتراضی حالا دیگر تعقیب استراتژیِ «حاکمیت دوگانه ی کارکردی» چندان محلی از اعراب ندارد اما خواسته یا ناخواسته به تقریر مطالبات حداقلی اکتفا کرده اند تا زمینه ی اخراج  نهایی شان از طبقه ی سیاسی حاکم هر چه کمتر فراهم آید و امکانات سیاسی لازمه برای بیدارماندگی انسان سیاسی در جمعِ شهروندان ناراضیِ پرشمار از میان نرود. از سوی دیگر، بیدارشدگیِ انسان سیاسی پس از بیست و دوم خرداد گرچه در درازمدت به بسیاری از شهروندانِ دموکراسی خواه نوید تحقق آرمان دموکراتیکِ حاکمیت یگانه ی مبتنی بر جمهوریت را می دهد اما شهروندان ناراضیِ دموکراسی خواه با تکیه بر امکانات سیاسیِ سابقاً کمیاب عجالتاً بیش تر به هویت یابی برای خود در جنبش اعتراضی مشغول هستند. آن چه تاکنون مایه ی استمرار منحنی مشارکت شهروندان در جنبش سبز بوده احتمالاً زمینه های بالندگی هر چه بیش¬ترش را در ادامه نیز فراهم خواهد کرد: علی رغم تعدد و تکثر و ناهم سویی هدف هایِ جنبشِ اعتراضی به نظر می رسد حداقلی از اجماع بر سر مطالبات حداقلی وجود داشته باشد. مسیر آینده ی جنبش سبز چه بسا در گروِ استمرارِ اجماع بر سر همین مطالبات حداقلی باشد چندان که هم مجال استفاده از امکانات سیاسی فراهم باشد و هم زمینه ی پروراندن بدیل ها. در این فرایند نباید از وقوع گسترده ی سرخوردگی میان شهروندان به سرخوردگی دچار شد. آن چه اهمیت دارد ممانعت از امحای امکانات سیاسی حداقلی است. حرکت به سوی اجماع بر سر مطالبات حداقلی در جنبش سبز شاید یکی از تکنیک های حفاظت از امکانات سیاسی باشد.

بخش : سياست
تاریخ انتشار : ۳ آبان, ۱۳۸۸ ۱۱:۳۲ ب٫ظ
لینک کوتاه
مطالب بیشتر

نظرات

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

سخن روز

دادگاه نیلوفر حامدی و الهه محمدی، دو خبرنگار بازداشت‌شده، باید علنی برگزار شود!

بازداشت وکیفر خواست علیه الهه محمدی و نیلوفر حامدی فاقد وجهه قانونی است. کیفر خواست مملو از اتهاماتی است که هیچگونه پیوند و ارتباطی با موضوع پوشش اعتراضات ندارد. اگرپوشش خبری این دو، حتی نشر اکاذیب، تشویش اذهان عمومی، تبلیغ علیه نظام بوده باشد، بازداشت نه ماهه آنان فاقد هرگونه دلیل حقوقی است، زیرا که قانونگذار برای این گونه جرائم، حداکثر یک ماه بازداشت موقت و قابل تمدید برای یک ماه دیگر درنظر گرفته است

مطالعه »
یادداشت

از زندان به پارلمان؟ چرا در ایران امکان ندارد!

کان آتالای که اولین نامزد حزب کارگران ترکیه در منطقه زلزله زده هاتای بود به عنوان نماینده پارلمان انتخاب می شود و بر طبق قوانین ترکیه پس از نهایی شدن نتایج انتخابات از زندان آزاد خواهد شد تا به خدمت در پارلمان بپردازد.

مطالعه »
آخرین مطالب

از شیوه‌های جدید سرکوب تا سنگ ‌اندازی در مسیر تشکیل شورای صنفی در دانشگاه علم و صنعت

دانشگاه حق داشتن نهاد شورای صنفی را از دانشجویان می‌گیرد و در مسیر تشکیل آن سنگ اندازی می‌کند. این سنگ اندازی‌ها از امروز شروع نشده. نزدیک به ۴ سال است که عدم همکاری و سنگ‌ اندازی مسئولین باعث تشکیل نشدنِ شورای صنفی در این دانشگاه شده است.

تکه ای پیتزا

دیشب مادرش به مناسبت تولدش برایش پیتزا درست کرده بود. یک تکه اش را با خود به مدرسه آورده بود و با هیجان به من نشان داد. همکلاسی هایش نیز دیدند. همه دورش جمع شده بودند و با لذت و هیجان، پیتزا خوردن دوست شان را تماشا می کردند.

دزدی مدارس انتفاعی معروف تهران از معلم ها و دانش‌آموزان

شهریه‌ای که امسال مدارس به خانواده‌ها اعلام کرده‌اند برای مقطع دبستان حدودا ۷۰ میلیون تومان و برای مقاطع متوسطه این مبلغ بالای صد میلیون تومان اعلام شده. درصد قبولی کنکور در این مدارس، ویترین آنها برای رقابت در جذب مشتری‌هایی است که نگران آینده فرزندان‌شان هستند؛ و چون آموزش و پرورش از زیر بار آموزش با کیفیت شانه خالی کرده، والدین به این مدارس پناه می‌برند و جذب نام و رزومه معلم‌های مدارس می‌شوند. 

درباره اظهارات سید حسین مرتضوی زنجانی

سخنان آقای سید حسین مرتضوی زنجانی رئیس زندان های اوین و گوهر دشت در برنامه “کلاب هاوس” درباره جنایت های رخ داده در دهه ۶۰ در زندان های جمهوری اسلامی ایران، موجی از اظهار نظرها را در بین خانواده های قربانیان دادگاه های مرگ، زندانیان سیاسی، احزاب، سازمان ها و فعالان سیاسی و همچنین طرفداران رژیم بدنبال داشته است.

یادداشت

از زندان به پارلمان؟ چرا در ایران امکان ندارد!

کان آتالای که اولین نامزد حزب کارگران ترکیه در منطقه زلزله زده هاتای بود به عنوان نماینده پارلمان انتخاب می شود و بر طبق قوانین ترکیه پس از نهایی شدن نتایج انتخابات از زندان آزاد خواهد شد تا به خدمت در پارلمان بپردازد.

مطالعه »
بیانیه ها

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!

تاریخ جنبش مشترک ما و تجارب برگرفته از آن، ما را به این باور و عزم راسخ رسانده است که علیرغم تفاوت‌های نظری، رزم مشترک ما و نیروهای ترقی‌خواه میهن‌مان درمان درد مشترک دیرینۀ مردم را تسهیل و تسریع خواهد کرد.

مطالعه »
پيام ها

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!

تاریخ جنبش مشترک ما و تجارب برگرفته از آن، ما را به این باور و عزم راسخ رسانده است که علیرغم تفاوت‌های نظری، رزم مشترک ما و نیروهای ترقی‌خواه میهن‌مان درمان درد مشترک دیرینۀ مردم را تسهیل و تسریع خواهد کرد.

مطالعه »
بیانیه ها

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!

تاریخ جنبش مشترک ما و تجارب برگرفته از آن، ما را به این باور و عزم راسخ رسانده است که علیرغم تفاوت‌های نظری، رزم مشترک ما و نیروهای ترقی‌خواه میهن‌مان درمان درد مشترک دیرینۀ مردم را تسهیل و تسریع خواهد کرد.

مطالعه »
برنامه و اساسنامه
برنامه سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)
اساسنامه
اساسنامه سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)
بولتن کارگری
شبکه های اجتماعی سازمان
آخرین مطالب

از شیوه‌های جدید سرکوب تا سنگ ‌اندازی در مسیر تشکیل شورای صنفی در دانشگاه علم و صنعت

علیه فراموشی، با یاد کنشگران صادق صنفی فرهنگیانِ ایران

تکه ای پیتزا

دزدی مدارس انتفاعی معروف تهران از معلم ها و دانش‌آموزان

درباره اظهارات سید حسین مرتضوی زنجانی

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!