ایران در تقاطع گذشته و آینده: آمریکا یا روسیه؟

رویارویی بین واشنگتن و تهران در طول ۳۶ بعد ار انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ ادامه دارد. اکنون آمریکا و ایران برای اولین بار به توافق دست یافتند. شورای امنیت سازمان ملل متحد به اتفاق آراء توافقنامه وین در مور برنامه هسته ای ایران را که بمعنی لغو هفت قطعنامه قبلی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه تهران است، تصویب کرد. روز بعد، اتحادیه اروپا نیز قطعنامه مشابهی را تصویب نمود. فروریزی شالوده همه تحریمها علیه ایران، که واشینگتن چند ده سال ساخته بود، آغاز شد. این به چه معنی است؟ آیا واقعا هم ایرانیها در مقابل آمریکا عقب نشینی کرده، از مشی تقویب همکاریها با روسیه امتناع نمودند؟ آیا ایران استقلال خود را با سود بازسازی همکاری اقتصادی با آمریکا و اتحادیه اروپا معاوضه می کند؟

تحریم‌ها علیه ایران می توانند در مدت ۹۰ روز بعد از تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد متوقف شوند. خود این، بهترین حالت برای ایرانیهاست. تهران تصور می کند، که اکثریت محدودیتهای اعمال شده علیه ایران پیش از سال ۲۰۱۶ برداشته نخواهد شد. بنا بر این، کمترین نتیجه لغو تحریم‌ها این خواهد بود، که اقتصاد ایران در سال آینده ایرانی (شروع از ۲۱ ماه مارس) برای اولین بار طی سه سال اخیر در جهت تصویب بودجه عادی یا غیرتحمریمی سمتگیری بکند.

پیشتر اعلام شده بود، که ایران به ۱۰۰ میلیارد دلار پول بلوکه شده در حساب خود دست خواهد یافت. حالا رئیس بانک مرکزی ایران، و. سیف فقط از ۲۹ میلیارد دلار سخن می گوید، که ۲۳ میلیارد دلار آن به بانک و ۶ میلیارد دلار باقی مانده به دولت ایران تعلق دارد. روشن است که این مبلغ برای بازسازی اقتصاد آسیب دیده ایران از تحریمها به هیچ‌وجه کفایت نمی کند. بهمین دلیل، فعلا تأمین مالی بخش نفت و گاز  و پتروشیمی در اولویت قرار گرفته است. بنا بر این، دولت ایران برای توسعه سایر بخش‌های کلیدی اقتصاد به سرمایه گذاری خارجی امید بسته است. رئیس بانک مرکزی ایران می گوید: «ما در حدود ۲۰۰- ۳۰۰ دلار سرمایه گذاری خارجی خواهیم داشت».

اما، از نظر ما، اکنون صحبت از آن که اقتصاد ایران چقدر می تواند بدست بیاورد، عاقلانه نیست، بلکه، سخن عاقلانه تر این است که از کجا و چگونه می توان سرمایه گذار خارجی علاقمند به سرمایه گذاری قابل ملاحظه برای رشد همه جانبه اقتصاد ایران یافت. به دیگر سخن، تهران واقعا به کدامیک می تواند امیدوار باشد. چه کسی حاضر است در شرایط موجود جهانی میلیاردها دلار برای تقویت ایران در آینده نزدیک سرمایه گذاری کند؟

پس از امضای توافقنامه وین در ۲۰ ژوئیه تعادل قوا در خاورمیانه به نفع ایران تغییر می یابد. در این حالت، معامله ایران با آمریکا باعث تغییرات مهمی نمی شود. ضدیت با آمریکا بمثابه عنصر مهم ایدئولوژی دولتی ایران بلاتغییر می ماند. ولی فقیه ایران، آیت الله خامنه ای اظهار داشت، که موضع خاورمیانه ای آمریکا «تفاوت ۱۸۰ درجه ای» با سیاست ایران در قبال سوریه، لبنان، عراق دارد و ایران به حمایت خود از شورشیان شیعه در یمن و بحرین همچنان ادامه خواهد داد. بعبارت دیگر، احتمال نمی رود در رویکرد منطقه ای ایران تحول اساسی رخ بدهد. اضافه بر این، همه دوایر سیاسی ایران با توافق حاصله در خصوص پرونده هسته ای کشور موافق نیستند. مثلا، حسین شریعتمداری، بعنوان فردی دارای دیدگاه محافظه کارانه و مشاور آیت الله خامنه ای اظهار داشت، که ایران «اسب راهوار خود را با افسار بی مصرف» معاوضه کرد.

کاخ سفید می فهمد که ایران حتی پس از معامله نیز ضرورت حل مسائل مربوط به توسعه اجتماعی- اقتصادی داخلی را بالاتر از منافع برخی افراد و شرکتهای علاقمند به بازسازی روابط اقتصادی با غرب می داند. در همه حال، رهبری سیاسی ایران از اهداف استراتژیک خود در مقابل سرمایه گذاری خارجی امتناع نخواهد کرد.

رفتار آمریکا و اروپا اکنون چگونه خواهد بود؟

از نظر واشینگتن و متحدان اروپایی آن درک استراتژیک بر منافع اقتصادی تفوق خواهد یافت. غرب با ماندن در کنار اسرائیل که توافق هسته ای را به رسمیت نمی شناسد، از حمایت متحدان منطقه ای خود در رقابت با تهران دست نخواهد کشید و از توسعه اقتصاد ایران با هر وسیله ممکن جلوگیری خواهد کرد. علت اصلی فشار آمریکا به ایران، یعنی تلاش دائمی برای برقرای مجدد سلطه از دست داده خود بر این کشور پس از سقوط رژیم شاه و  حفظ تأثیر انحصاری بر منطقه همچنان بلاتغییر می ماند. توافق هسته ای این علت را از بین نمی برد.

«توافق قرن» بسختی حاصل شد، بطوریکه وزیر خارجه آمریکا، جان کری دو باره از احتمال استفاده از قدرت نظامی آمریکا علیه تهران سخن گفت. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در پاسخ اظهار داشت، که چنین «تهدیدهای پوچ» در برخورد با ایران معنی ندارد. اظهارات خصمانه طرفین ادامه دارد. در آمریکا تظاهرات بزرگی در مخالفت با امضای موافقت نامه برگزار گردید، در خیابانهای تهران نیز شعارهای «مرگ بر آمریکا!» طنین انداخت. رویارویی ایران- آمریکا پایان نمی یابد، ایران کما فی السابق، نیازمند حمایت بین المللی می باشد.

بلافاصله پس از تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد، که توافقنامه وین را مورد تأئید قرار داد، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران اعلام کرد که ایران موشکهای اس ۳۰۰ روسیه را تحویل می گیرد. ایرانی‌ها صرفنظر از توافق در باره کاهش برنامه هسته ای و تأئید ممنوعیت صدور فنآوری موشکی و و موشکهای بالستیک به ایران، در این مسئله تعجیل دارند. آنها گمان می کنند که در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در ارتباط با صدور موشکهای ضدهوایی روسیه به ایران ممنوعیت وجود ندارد. اظهار نظرات در مورد صدور فنآوری دفاعی روسیه به ایران به بحث پیرامون احتمال بهرمندی مسکو از لغو قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران تکان تازه ای داد.

روزنامه آمریکائی «ناشنال اینترست» می نویسد: «توافق بین ایران و غرب، در نگاه اول، ظاهرا با منافع روسیه انطباق ندارد. اما، برعکس». نویسنده مقاله مصرانه می گوید که ظهور ایران بمثابه صادر کننده نفت، آسیبهای جبران ناپذیری به صدور نفت روسیه وارد می آورد. البته، این باور فقط در رسانه های جمعی آمریکا انعکاس نیافت. آنچه که به نفت مربوط می شود، لازم به گفتن است، ایران حتی قبل از اعمال تحریمها هیچگاه رقیب مستقیم روسیه نبود. جغرافیای صادرات روسیه و ایران متفاوت است و هیچ تقاطعی باهم ندارند. تا برقراری تحریمها در سال ۲۰۱۲، تولید روزانه نفت ایران ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه بود که ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه آن را صادر می کرد. اکنون ایران ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت تولید می کند که ۱ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه آن را صادر می کند. احتمال دارد در چند ماه آینده صادرات نفت تا سطح قبلی افزایش یابد، اما ورود یکی- دو میلیون بشکه نفت به بازارهایی که شرکتهای روسیه در آنها کار نمی کنند، با منافع روسیه تصادم نمی کند. بخصوص اینکه ایران هم مثل روسیه در کاهش قیمت نفت ذینفع نیست.

پس از تحویل موشکهای اس- ۳۰۰ به ایران، در حدود ۲- ۳ میلیارد دلار عاید صنایع دفاعی روسیه خواهد شد، اما از آن مهمتر این است، که برقراری اعتماد سیاسی در روابط کاری بین مسکو و تهران، شرکتهای روسیه را به پیشرو کمپانیهای خارجی علاقمند به بستن قرارداهای سودمند در ایران بعد از لغو تحریمها بدل خواهد کرد. بر اساس معاهده منعقده در پائیز سال ۲۰۱۴، روسیه ساخت نیروگاههای اتمی ایران را بدست خود می گیرد. طرحهای دیگری هم وجود دارند که کمپانیهای روسی پیشنویس قراردادهای میلیاردی آنها را تأئید کرده اند.  

———————-

  http://www.fondsk.ru/news/۲۰۱۵/۰۷/۲۹/iran–mezhdu–proshlym–i–buduschim–ssha–ili–rossia-۳۴۵۶۷.html