چهارشنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ - ۰۸:۳۱

كار، ارگان سازمان فداييان خلق ايران (اكثريت)

چهارشنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ - ۰۸:۳۱

تحلیل جامعه‌شناختی سعید مدنی از اعتراضات اخیر ایران

از دی‌ماه سال گذشته که اعتراضاتی در شهرهای مختلف ایران اتفاق افتاد، جامعه‌شناسان و پژوهشگران زیادی درباره این اعتراضات مقالات علمی تهیه کردند و امید اجتماعی را نیز مورد بررسی قرار دادند. بخشی از مقالات درباره امید اجتماعی و اعتراضات اخیر نیز در زمستان سال گذشته در جشنواره امید اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت. سعید مدنی، جامعه‌شناس، پژوهشگر ارشد علوم اجتماعی و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با روزنامه شرق به سئوالاتی درباره حضور جوانان در اعتراضات، نقش زنان در اعتراضات اخیر و همچنین امید اجتماعی و نگاه دولت به اعتراضات اخیر از منظر اجتماعی پاسخ داده است.

ـ از اعتراضات دی‌ماه، تا امروز بیشترین معترضانی که به چشم می‌خورند جوانان هستند. دلیل اعتراضات جوانان در ماه‌های اخیر چیست؟

جنبش جوانان سال‌هاست برای زندگی بهتر تلاش می‌کند. جنبش جوانان حاصل تلاش‌های ناهماهنگی است که جهتـی عـام دارنـد و بـه آهستگی و همراه با تأمل به سمت آن حرکـت مـی‌کننـد و در نتیجـه طـولانی‌مـدت و مستمرند. جنبش جوانان معمولا لیدر شناخته‌شده‌ای ندارد و تجلـی یـک اعتـراض است. عموما به افراد در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال جوان گفته می‌شود، اگرچه در جنبش جوانان عموما دانشـجویان و دانـش‌آمـوزان محوریت دارند. این گروه‌ها از وقت و فراغت بیشتری برای پیگیری مطالبات برخوردارند، ارتباط گسترده‌ای با روشنفکران و گروه‌های مرجع دارند و از منزلت و اعتبار قابل‌توجهی در میان سایر جوانان و نیـز بخـش‌هـای مختلـف جامعه برخوردارند. همچنین به دلیل گستردگی و چابکی امکان محدودکردن سریع آنان برای دولت‌ها دشوار است.

جامعه ایران سال‌هاست با پدیده جوانی جمعیت روبه‌رو است؛ یعنی تقریبا یک‌سوم جمعیت در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال هستند. هم‌زمان با سهم بالای جمعیت جوان کشور، از آغاز انقلاب تا امروز جوانان نقش مهمی در تحولات سیاسی، اجتماعی کشور ایفا کرده‌اند. مشارکت مـؤثر در فراینـد پیروزی انقلاب اسلامی در دهه ۵۰، حضـور غیرقابل‌انکار در جنگ هشت‌ساله و دفـاع از اسـتقلال و تمامیت ارضی کشور، حضور در جنبش اصلاحی و… فهرست مختصری است از حضور گروه‌های سنی جوان در تحـولات سیاسـی، اجتماعی عمده کشور. باوجوداین کنش‌های جمعی جوانان را که تحت عنوان جنبش عام خوانده می‌شود باید از جنبش‌های خاص تفکیک کنیم. منظور از جنبش‌های خاص آن دسته از جنبش‌های اجتمـاعی اسـت کـه هـدف تعریف‌شده، رهبران شناخته‌شده و اعضای مشخص دارند و به خودآگاهی جمعی رسیده‌اند، اعضا نسبت به جنبش نوعی احساس وفاداری و تابعیت دارند و نوعی تقسـیم کـار در درون جنبش وجود دارد و افـراد موضـع و منزلـت خـاص خـود را دارنـد. جنبش جوانان چنین ویژگی‌هایی را ندارد و اگرچه آن را می‌توان بیانگر تلاش‌های آگاهانه بخشی از جوانان جامعه به منظور ایجاد تغییـر نظـم اجتمـاعی دانسـت؛ اما سازمان یا مدیریت مشخصی را نمی‌توان برای آن تصور کرد. در فرایند چهار دهه گذشته این نوبه‌نوشدن کل جامعه ایران، موجب تغییروتحول در رویکرد‌ها و ارزش‌های جوانان نیز شده است. به‌علاوه مطالبات جوانان با خواست‌ها و مطالبات اجتماعی- اقتصادی بزرگ‌سالان همسو و همراه شده است و اعتراضات جوانان موتور محرک اعتراضات عمومی شده و نقش ویژه‌ای در کنش‌های جمعی ایفا می‌کند. در جریان اعتراضات اخیر نقش و کارکرد این موتور محرکه به‌روشنی قابل مشاهده است. بی‌کاری جوانان، به‌ویژه تحصیل‌کرده‌ها، تغییر در سبک زندگی آنها، دسترسی آنها به وسایل ارتباط جمعی و شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه آشنایی‌شان با تکنولوژی‌های جدید آنها را به نیرویی جدی و مؤثر در تحولات جامعه ایران تبدیل کرده که می‌تواند در پیوند با نارضایتی عمومی حاصل از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و… موتور اعتراضات شود. پدیده بی‌کاری تحصیل‌کرده‌ها و جوانان، سال‌هاست که در بازار کار ایران شکل‌ گرفته و دامنه آن روزبه‌‌روز گسترش ‌یافته است. بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، در پاییز سال ۱۳۹۳، نرخ بی‌کاری کشور ۵/۱۰ درصد و برای جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال معادل ۸/۲۱ درصد بوده است. جمعیت بی‌کاران جوان به دلیل تداوم شرایط رکود در اقتصاد امروز در مقایسه با سال ۱۳۹۳ بسیار بیشتر شده است.

جوانان در مواجهه با شرایط سختی که ترسیم شد، واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. بخشی از این واکنش‌ها در قالب تغییر سبک زندگی و جست‌وجوی الگوهای منطبق با شرایط کنونی نمودار می‌شود. یکی از عوامل بسیار مؤثر در تغییرات اجتماعی و سرعت آنها ظهور تکنولوژی‌ها و رسانه‌های جدید است که موجب طولانی‌شدن دوره نوجوانی و جوانی، فردی‌شدن، اهمیت‌یافتن سبک زندگی برای جوانان، ازهم‌پاشیدگی شبکه‌های سنتی و نوسازی شده است. اینترنت در اواخر دهه ۱۳۷۰ در میان جوانان ایران رواج یافت و بلافاصله محبوبیت زیادی در میان آنان پیدا کرد. امروزه اکثریت کاربران اینترنت در ایران، جوانان هستند و بیش از ۵۴ درصد کاربران خاورمیانه‌ای اینترنت در ایران زندگی می‌کنند. این در حالی است که سال‌ها پیش از این، مطالعه‌ای نشان داد ایران رتبه آخر را در خاورمیانه در زمینه استفاده از رسانه‌ها دارد. علاوه بر این، پیمایش سازمان ملی جوانان نشان داد اینترنت در میان جوانانی که از آن استفاده می‌کنند، مورداعتمادترین رسانه است و در میان دانشجویان ناراضی ابزار مقابله با نارسایی‌های دولتی قلمداد می‌شود. نسل جوان مرتبط و آشنا با اینترنت و فضای مجازی از چند ویژگی برخوردار است:

ـ تغییرخواهی یعنی اینکه جوانان وضعیت موجود را نمی‌پذیرند و از توانایی‌های رسانه‌ای خود برای ایجاد تغییر استفاده می‌کنند.

ـ مسئولیت اجتماعی یعنی آنکه جوانان به مسائل اجتماعی اهمیت می‌دهند. در نظر این نسل، ناهنجاری‌های اجتماعی مربوط به دیگران نیست و همه در برابر مشکلات اجتماعی مسئول‌اند.

به هر حال، تحت تأثیر مجموعه عواملی که به آنها اشاره شد، ابعاد مختلف زندگی نسل جوان در ایران تغییر کرده و این روند همچنان ادامه دارد. از این رو رفتار با جمعیت سی‌وچندمیلیونی جوانان ایران آن هم در بستری از مسائل جدی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در صورتی که با درایت و عقلانیت همراه نباشد، می‌تواند خطرناک باشد، زیرا چنانکه پیش از این نیز توضیح داده شد، هرگاه مطالبات جوانان با خواست‌ها و مطالبات اجتماعی- اقتصادی بزرگسالان همسو و همراه شود، جوانان موتور محرک اعتراضات عمومی شده و نقش ویژه‌ای در کنش‌های جمعی ایفا می‌کنند.

ـ اعتراضات دی ماه نشانه‌هایی داشت؛ آیا نشانه‌ای مبنی بر اینکه دولت از این اعتراضات درس گرفته باشند، احساس می‌کنید؟

متأسفانه کمترین شواهدی از درک روشن و واقعی از اعتراضات در دولت ملاحظه نمی‌شود. در واقع اگر صدای معترضان توسط مقامات مسئول شنیده می‌شد، باید شاهد تغییرات و تحولات جدی در سیاست‌های کلان می‌بودیم. من اثری از کمترین تغییر در سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نمی‌بینم.

ـ از طرفی در اعتراضات دی ماه و اعتراضات اخیر حضور زنان به نظر کم‌رنگ‌تر است. این را نشانه چه چیزی می‌دانید؟

نمی‌توانم با قاطعیت جمع‌بندی شما را تأیید کنم. در اغلب کنش‌های جمعی زنان حضور فعالی داشته‌‌اند و گاه آنها خود اشکال اعتراضی نو را ابداع کرده‌اند. اما باید توجه داشته باشیم که معترضان دی ماه و بعد از آن مواضع رادیکالی داشته‌‌اند و تظاهراتشان اغلب به خشونت و درگیری ختم شده و همین می‌تواند تا حدودی مانع از حضور فعال زنان باشد. گرایش غالب زنان ایرانی حتی وقتی نسبت به وضعیت موجود معترض بوده‌‌اند صلح‌آمیز و مادرانه بوده است و اینکه آنان از ورود به یک منازعه خشونت‌آمیز پرهیز کنند، دور از انتظار نیست.

 

 

تاریخ انتشار : ۱۹ مرداد, ۱۳۹۷ ۸:۴۹ ب٫ظ
لینک کوتاه
مطالب بیشتر

نظرات

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

سخن روز

دادگاه نیلوفر حامدی و الهه محمدی، دو خبرنگار بازداشت‌شده، باید علنی برگزار شود!

بازداشت وکیفر خواست علیه الهه محمدی و نیلوفر حامدی فاقد وجهه قانونی است. کیفر خواست مملو از اتهاماتی است که هیچگونه پیوند و ارتباطی با موضوع پوشش اعتراضات ندارد. اگرپوشش خبری این دو، حتی نشر اکاذیب، تشویش اذهان عمومی، تبلیغ علیه نظام بوده باشد، بازداشت نه ماهه آنان فاقد هرگونه دلیل حقوقی است، زیرا که قانونگذار برای این گونه جرائم، حداکثر یک ماه بازداشت موقت و قابل تمدید برای یک ماه دیگر درنظر گرفته است

مطالعه »
یادداشت

از زندان به پارلمان؟ چرا در ایران امکان ندارد!

کان آتالای که اولین نامزد حزب کارگران ترکیه در منطقه زلزله زده هاتای بود به عنوان نماینده پارلمان انتخاب می شود و بر طبق قوانین ترکیه پس از نهایی شدن نتایج انتخابات از زندان آزاد خواهد شد تا به خدمت در پارلمان بپردازد.

مطالعه »
آخرین مطالب

از شیوه‌های جدید سرکوب تا سنگ ‌اندازی در مسیر تشکیل شورای صنفی در دانشگاه علم و صنعت

دانشگاه حق داشتن نهاد شورای صنفی را از دانشجویان می‌گیرد و در مسیر تشکیل آن سنگ اندازی می‌کند. این سنگ اندازی‌ها از امروز شروع نشده. نزدیک به ۴ سال است که عدم همکاری و سنگ‌ اندازی مسئولین باعث تشکیل نشدنِ شورای صنفی در این دانشگاه شده است.

تکه ای پیتزا

دیشب مادرش به مناسبت تولدش برایش پیتزا درست کرده بود. یک تکه اش را با خود به مدرسه آورده بود و با هیجان به من نشان داد. همکلاسی هایش نیز دیدند. همه دورش جمع شده بودند و با لذت و هیجان، پیتزا خوردن دوست شان را تماشا می کردند.

دزدی مدارس انتفاعی معروف تهران از معلم ها و دانش‌آموزان

شهریه‌ای که امسال مدارس به خانواده‌ها اعلام کرده‌اند برای مقطع دبستان حدودا ۷۰ میلیون تومان و برای مقاطع متوسطه این مبلغ بالای صد میلیون تومان اعلام شده. درصد قبولی کنکور در این مدارس، ویترین آنها برای رقابت در جذب مشتری‌هایی است که نگران آینده فرزندان‌شان هستند؛ و چون آموزش و پرورش از زیر بار آموزش با کیفیت شانه خالی کرده، والدین به این مدارس پناه می‌برند و جذب نام و رزومه معلم‌های مدارس می‌شوند. 

درباره اظهارات سید حسین مرتضوی زنجانی

سخنان آقای سید حسین مرتضوی زنجانی رئیس زندان های اوین و گوهر دشت در برنامه “کلاب هاوس” درباره جنایت های رخ داده در دهه ۶۰ در زندان های جمهوری اسلامی ایران، موجی از اظهار نظرها را در بین خانواده های قربانیان دادگاه های مرگ، زندانیان سیاسی، احزاب، سازمان ها و فعالان سیاسی و همچنین طرفداران رژیم بدنبال داشته است.

یادداشت

از زندان به پارلمان؟ چرا در ایران امکان ندارد!

کان آتالای که اولین نامزد حزب کارگران ترکیه در منطقه زلزله زده هاتای بود به عنوان نماینده پارلمان انتخاب می شود و بر طبق قوانین ترکیه پس از نهایی شدن نتایج انتخابات از زندان آزاد خواهد شد تا به خدمت در پارلمان بپردازد.

مطالعه »
بیانیه ها

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!

تاریخ جنبش مشترک ما و تجارب برگرفته از آن، ما را به این باور و عزم راسخ رسانده است که علیرغم تفاوت‌های نظری، رزم مشترک ما و نیروهای ترقی‌خواه میهن‌مان درمان درد مشترک دیرینۀ مردم را تسهیل و تسریع خواهد کرد.

مطالعه »
پيام ها

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!

تاریخ جنبش مشترک ما و تجارب برگرفته از آن، ما را به این باور و عزم راسخ رسانده است که علیرغم تفاوت‌های نظری، رزم مشترک ما و نیروهای ترقی‌خواه میهن‌مان درمان درد مشترک دیرینۀ مردم را تسهیل و تسریع خواهد کرد.

مطالعه »
بیانیه ها

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!

تاریخ جنبش مشترک ما و تجارب برگرفته از آن، ما را به این باور و عزم راسخ رسانده است که علیرغم تفاوت‌های نظری، رزم مشترک ما و نیروهای ترقی‌خواه میهن‌مان درمان درد مشترک دیرینۀ مردم را تسهیل و تسریع خواهد کرد.

مطالعه »
برنامه و اساسنامه
برنامه سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)
اساسنامه
اساسنامه سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)
بولتن کارگری
شبکه های اجتماعی سازمان
آخرین مطالب

از شیوه‌های جدید سرکوب تا سنگ ‌اندازی در مسیر تشکیل شورای صنفی در دانشگاه علم و صنعت

علیه فراموشی، با یاد کنشگران صادق صنفی فرهنگیانِ ایران

تکه ای پیتزا

دزدی مدارس انتفاعی معروف تهران از معلم ها و دانش‌آموزان

درباره اظهارات سید حسین مرتضوی زنجانی

برگزاری موفقیت‌آمیز کنگرهٔ سوم حزب چپ ایران (فداییان خلق) را آرزومندیم!