او یکى از نخستین نویسنده گان دوره آزادى‌هاى گلاسنوست زمان گورباچف بود که به مسایل جدیدى مانند: اعتیاد، رشد دین، محیط زیست، شکارغیرقانونى و غیره پرداخت. داستان و رمان‌هاى او میان افسانه و واقع‌گرایى در نوسان هستند. داستایوسکى، بولگاکف و همینگوى را میتوان از جمله آموزگاران ادبى او به‌شمارآورد. او غیر از زبان قیرقیزى، غالب آثارش را به‌زبان روسى نوشت تا شاید با کمک ترجمه آنان، وارد ادبیات جهانى شود
چنگیز آیتماتف، نویسنده سوسیالیستى، متولد شکر در قرقیزستان، و خالق نوول عاشقانه مشهور جمیله، تا چند روز دیگر 80 ساله میشد. پدر او که کارمندى جزء بود در پاکسازى هاى توطئه‌آمیز استالینیستى، به اتهام حمایت از رویزیونیست‌ها، در سال ١۹٣۷ به‌قتل رسید- و چنگیز نزد پدربزرگش در دامن کوه و صحرا، میان چادر و چراگاه رشد نمود. به این سبب قرقیزستان درآثار ادبى او جاى خاصى دارد. غیر از آن، داستان‌هایش، تصفیه حسابى حسابگرانه با گذشته استالینیستى شوروى نیز است. آیتماتف بعدها در دانشگاه به تحصیل مهندسى کشاورزى و حیات وحش پرداخت و با کشف استعداد قلم‌زنى اش، اجازه یافت تا در دانشگاه نویسنده گى مسکو نیز به تحصیل بپردازد.
اودر زمان گورباچف، سفیر شوروى در لوکزامبورگ و از سال ١۹۹۵ به بعد سفیر جمهورى قرقیزیستان در بروکسل شد. از جمله جوایز دریافتى آیتماتف: جایزه لنین درسال ١۹۶٣، سه بارجایزه دولتى شوروى درسال های مختلف، و جایزه ادبى کشور اتریش در سال ١۹۹۴ میباشند.
آثار او به ۱۵۰ زبان خارجی برگردان و و حدود ۴۰میلیون نسخه منتشر شده است .
آثاراو در کشورهای متعدد علاقه مندان زیادی داشت.
آیتماتف خالق آثارى مانند: وداع با گلزرى، نخستین معلم، نوول جمیله، مرد جوان و دریا، نمایشنامه صعود به قله فوجى یاما، کشتى بخارى سفید، ابر سفید چنگیزخان، یک روز طویل‌تر از زنده گى، میدان اعدام، و اتوبیوگرافى دوران کودکى در قیرقیزستان، هستند.
اودرآثارش به برخورد میان فرهنگ آسیایى و فرهنگ اروپایى – یا فرهنگ عشایرى و فرهنگ صنعتى مدرن سوسیالیستى می‌پردازد، و در پایان با کمک مارکسیسم، وحدتى دیالکتیکى بین آنان را، ممکن معرفى مى‌نماید. احساسات، افکار، زنده گى، آداب، رسوم، عناصر فولکلوریک، حساسیت زبانى، روانشناسى مردمى، سرنوشت، عقاید و فرهنگ آسیایى. مناظر زیباى وطن، اسطوره، افسانه، زورگویى و خودسرى‌هاى بوروکراتیک استالینستى، نیز در آثار او جاى مهمى دارند.
اوموضوعات و مشکلات عملى نمودن سوسیالیسم در جمهورى‌هاى آسیایى شوروى سابق را نیز درآثارش به نقد مى‌کشاند و به معرفى اسطوره و افسانه‌هایى مى‌پردازد که همچون نیرویى مذهبى یا سیاسى، براى ایدئولوژى مارکسیسم ایجاد دردسر مى‌نمایند. در نوول مشهور او، جمیله، دختر قرقیز جوانى است که علیه اخلاق و فرهنگ سنتى به مبارزه مى‌پردازد. و در داستان گلزرى، بر اساس خوش‌بینى رئالیسم سوسیالیستى، خواننده باید با “آخر خوش شاهنامه“ روبرو شود. این داستان او را شبیه نوول “پیرمرد و دریا“ى همینگوى به‌حساب مى‌آورند.
آیتماتوف که به روز ۱۷ می در شهر کازان مرکز تاتارستان روسیه فدراتیف نسبت مریضی شدید به بیمارستان انتقال یافت،از آنجا به یکی از بیمارستان های مجهز در شهر نورنبرگ آلمان غرض تداوی فرستاده شد و شام ۱۰ جون نسبت عدم کفایه گرده ها و سینه بغل شدید با زنده گی بدرود گفت.
چنگیز آیتماتف نویسنده سرشناس قرقیز و از معروفترین چهره‌های ادبی و فرهنگی جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع (همسود) بود.
برای برگزاری مراسم تشیع جنازه و تدفین آیتماف اف که شنبه گذشته برگزار شد ستاد ویژه‌ای زیر نظرقربان بیک باقی اف رییس جمهوری این کشور تشکیل گردید .
آیتماتف که هشتادمین سالگرد تولدش قرار بود در اواخر سال جاری میلادی به طور رسمی در قرقیزستان تجلیل شود و سال جاری ،سال آیتماتوف در قرقیزستان نام گذاری شده بود دو هفته قبل هنگام ماموریت در شهر کازان روسیه دچار ناراحتی کلیه و التهاب شدید شد که برای معالجه به آلمان منتقل شد.
وی از روز اول انتقال به بیمارستان تا آخرین لحظه مرگ در کما بوده است جنازه آیتمات اف روز شنبه پیشین در گورستان آته بیت در حومه شهر بیشکک و در کنار قبر پدرش با مراسم رسمی دفن شد،و بیش از ۲۰ هزار نفر با او وداع نمودند.
برخی محققان ادبیات نام آیتماتف را در ردیف نویسنده گان بزرگی همچون تولستوی جای داده اند.
