جامعە ایران از نبود اپوزیسیون جدی کە بتواند سیستم سیاسی حاکم را بە چالش بکشد، در رنج است. واقعیت این است در تمامی عمر ۴۰ سالە جمهوری اسلامی، این رژیم هیچگاە بطور جدی در شرایط از دست دادن قدرت، بواسطە حضور یک اپوزیسیون جدی مواجە نبودەاست، و آنچە ما تجربە کردەایم، شورشها و یا اعتراضاتی بودەاند کە اینجا و آنجا بدون هماهنگی و گسترە لازم شکل گرفتەاند کە در نهایت توسط دستگاههای امنیتی سرکوب شدەاند.
بجز کردستان کە نیروهای سیاسی مسلح آن معتقداند کردستان دارای اپوزیسیون جدی و تاثیرگذار است، تقریبا در باقی مناطق ایران هیچ حزب و جریان سیاسی قدرتمندی دیدە نمی شود. البتە آنچە احزاب کردی هم ادعای آن را دارند بە یمن دارابودن مقرات علنی در خاک یک کشور دیگر، دریافت کمکهای مادی از کشورها و جریانات سیاسی دیگر و نیز بە یمن سیاست ستاندن کمک مالی از قاچاقچیان و بازرگانان مرزیست. و معلوم نیست کە اگر این احزاب و جریانها هم از این امکانات برون مرزی بی بری می بودند، وضعیت سیاسی آنها هم بە کجا می کشید! و نیز باید گفت کە وجود برون مرزی این احزاب، آنان را عملا از زندگی روزمرە مردم دورکردە است و بیشتر بە سازمانهائی فرارویانیدە است کە از طریق حضور تیمهای نظامی می توانند ادعای وجود کنند!
اما ضعف اپوزیسیون در تمامی این سالها بە معنای عدم ترس جمهوری اسلامی از آنان نبودە است. در واقع بخش مهمی از توان امنیتی این رژیم صرف سرکوب و جلوگیری از رشد و حضور آنان می شود، و تجربە نشان دادە است کە تا هنگامی کە رژیم حضور یک اپوزیسیون جدی را در مقابل خود نمی بیند، می تواند از بحرانها جان سالم بدرببرد و کماکان قدرت خود را حفظ کند.
در علل عدم شکل گیری یک اپوزیسیون جدی و تاثیرگذار، بسیار گفتە شدە است. جو سرکوب و اختناق، اعدام، هزینە بالائی کە مبارزین باید بدهند و نیز عدم اعتقاد قاطبە مردم بە حرکات رادیکال و تند کە نتیجە شکست انقلاب بهمن و یا چپ بطورکلی در جهان است، جوی در جامعە ما پدید آوردە است کە آن را از شرایط انقلابی دور می کند. همچنین آزمایش تقریبا تمامی راهها از طرف نیروهای مخالف، از مبارزە مسلحانە گرفتە تا اعتراضات خیابانی و جنبش های مطالبە محور و غیرە کە نتوانستەاند بە تغییری قابل توجە بیانجامند، اثر منفی ای بر روانشناسی مردم داشتەاند و باعث رواج سیاست انتظار و معجزە در تودە شدەاند.
در این میان می توان بە علت دیگری هم اشارە کرد. هستند فعالانی کە وجود اصلاح طلبان و اصلاح طلبی را مانعی بر حضور و رشد اپوزیسیون می بینند. اصلاح طلبی بعنوان جریانی کە در درون و پیرامون حاکمیت رشد کرد (اپوزیسیون درونی)، تا حدود زیادی در مقاطعی توجە جامعە را بخود جلب کرد و از این طریق آن نیروئی را کە می بایست جذب اپوزیسیون شود، جذب خود کرد!
فارغ از اینکە مدتیست کە در میان اصلاح طلبان هم انتقادهای جدی از وضعیت نامناسب آنها می شود و اصلاح طلبی را مواجە با بحران ارزیابی می کنند، اما باز اصلاح طلبی و اصلاح طلبان و گفتمان آنان گفتمان غالب در میان نیروهای متوسط جامعە است و جنبش دی ۹۶ نشان داد کە این نیرو اساسا اهل شورش و تغییرات رادیکال نیست.
بحران اصلاح طلبان و عدم موفقیت آنان در تغییرات مورد نظرشان، و نیز گسترش اعتراضات در جامعە ایران، حال امیدی در بخشی از اپوزیسیون برانگیختە است کە شاید بتوان گفتمان اصلاح طلبی را بکلی کنار زد و جامعە را وارد مرحلەای دیگر کرد.
اما آیا می توان تنها بە یمن ‘خواست و ارادە’ اصلاح طلبی و اصلاح طلبان را کنار زد؟ شرایط بد اقتصادی ایران بعد از خروج ترامپ از برجام و عدم جوابدهی سیاستهای دولت روحانی کە این شرایط بد را بە اوج رسانیدە است، امید برای تغییرات رادیکال را تشدید کردەاست، اما آنچە این دوستان توجهی بدان نمی کنند این است کە ایالات متحدە بعنوان یک نیروی خارجی در ایجاد چنین شرایطی نقش دارد و این می تواند بعنوان نقطە قوت حاکمیت خود را نشان دهد و بە همان نسبت بر ماهیت و توان نیروهای اعتراضی تاثیرگذار باشد. بنابراین تاکتیک و نگاە کنونی آن دستە از اپوزیسیون کە درصدد چرخش اوضاع بە نفع خود است، باز حاوی کمبودهای جدی در ارزیابی هاست.
گمانی در این نیست کە اصلاح طلبان و اصلاح طلبی در ایران با شکست و مشکلات عدیدەای مواجەاند، اما این بە معنای حذف آنان از صحنە سیاسی نیست. دقت کنیم کە همین نگاە چندگونە یکی دو روزە اخیر در حاکمیت بە خواست ترامپ برای مذاکرە با جمهوری اسلامی، باز از ظرفیت های اصلاح در این نظام می گوید کە می تواند بشدت بر روندها تاثیربگذارد.
در پایان باید گفت کە ضـمن تائید خواست نیروهای اپوزیسیون برای تبدیل شدن بە یک اپوزیسیون جدی، اما این خواست تنها بر اساس ارادە بنیان نهادە نمی شود و باید بە واقعیت ها هم توجە کرد. این دستە از اپوزیسیون بە جای نگاە حذفی بە اصلاح طلبان و اصلاح طلبی در ایران، خوب است از چنان سیاستهائی پیروی کنند کە بتوانند از ظرفیت های این جریان بە نفع خود بهرە ببرند.
