شنبه ۱۱ آذر ۱۴۰۲ - ۲۲:۵۱

كار، ارگان سازمان فداييان خلق ايران (اكثريت)

شنبه ۱۱ آذر ۱۴۰۲ - ۲۲:۵۱

روبنائی کە نقش دیگری می طلبد

رژیم جدید بعد از انقلاب با مصادرە و تحت تسلط درآوردن نهادهای اقتصادی بلافاصلە نقش روبنا را بە زیربنا انتقال می دهد. او کە بەشیوە غریزی می دانست روبنا در مقایسە با زیربنا موقتی عمل می کند و نمی تواند نقش خود را در درازمدت با همان استحکام قبلی ادامە دهد، علاوە بر تسخیر ماشین دولتی، دست بە ایجاد نهادهای خاص اقتصادی خود زد و حتی در درازمدت می بینیم کە نقش نیروهای نظامی و امنیتی را نیز در این زمینە بشدت گسترش داد.

جمهوری اسلامی اساسا نتیجە تحول در یک دیدگاە روبنائی و نە زیربنائی در تاریخ سیاسی ایران است. اگر مبنا تغییرات و مبناهای زیربنائی مانند جامعە روبەرشد ایران زمان شاە و ایجاد بنیادهای مدرن هرچند بە شیوە ناقص باشد، می بایستی انقلاب ایران آن نیروهائی را بە قدرت براند کە برنامە تکمیل مدرنیتە و مدرنیسم در ایران را داشتند، اما روند رویدادها بە سمت و سوئی دیگر رفتند و نیروهائی بە قدرت دست یافتند کە مدل مخالف مدرنیتە (و نە الزاما مدرنیسم) را در ایران پیادەکردند.

این تحول عجیب روبنائی کە با انقلاب بهمن آغاز می شود، البتە هنوز هم در ایران ادامە دارد و در کنار دستگاە سرکوب، رکن مهمی در خودبازتولیدی نظام جمهوری اسلامی را تشکیل می دهد. در واقع قدرت یابی بعضی از پدیدەهای روبنائی آنچنان در مقطعی در تاریخ ایران برجستە می شود کە کل سیستم را بە زیر تاثیر خود در می آورد.

همیشە مابین متفکرین مارکسیست در مورد رابطە زیربنا و روبنا بحث و بنوعی اختلاف نظر وجود داشتەاست. از جملە تعدادی این رابطە را یک طرفە دانستەاند، یعنی از زیربنا بە روبنا و تاثیر قاطع و یکجانبە اولی بر دومی؛ و تعدادی از تاثیر متقابل آنها بر همدیگر البتە با دادن نقش بیشتر بە زیربنا تاکید داشتەاند (مانند انگلس). در واقع در نظر اینان متد دیالکتیکی هگل بهترین روش برخورد با نوع کنش این دو پدیدە با همدیگر است. اما اگر مدل اول کاملا ناتوان از تبیین انقلاب بهمن است، مدل نوع دوم هم در تفسیر و توضیح روندهای طی شدە کم می آورد.

اما زمانی گرامشی، متفکر مارکسیست، بە عنصر روبنا اهمیت اساسی داد. او با برجستە کردن هژمونی و نقش روشنفکران در مبارزە در این عرصە، برای غالب شدن بر سرمایەداری تاکیدکرد. او بر موانع فرهنگی و فلسفی و ذهنی انقلاب تاکید ویژە داشت. شاید بتوان همین اهمیت دادن بە عنصر روبنا را بنوعی مبنا برای خوانش آنچە در جامعە ایران گذشت و می گذرد را قرارداد. بر اساس این نگرش می توان گفت غالب شدن گفتمان مذهبی در عرصە هژمونی و فائق آمدن آن بر موانع فرهنگی و فلسفی و ذهنی بود کە توانست مهر آن را بر انقلاب بهمن بزند و تجربە منحصربفردی را در عرصە تاریخ بە منصه ظهور برساند.

البتە نقش روبنا در سمت دهی بە مسیرهای تاریخی همیشە با همان توان خود عمل نمی کند. اگر در مقطعی روبنا نقش غالب می یابد، رژیم جدید بعد از انقلاب با مصادرە و تحت تسلط درآوردن نهادهای اقتصادی بلافاصلە نقش روبنا را بە زیربنا انتقال می دهد. او کە بەشیوە غریزی می دانست روبنا در مقایسە با زیربنا موقتی عمل می کند و نمی تواند نقش خود را در درازمدت با همان استحکام قبلی ادامە دهد، علاوە بر تسخیر ماشین دولتی، دست بە ایجاد نهادهای خاص اقتصادی خود زد و حتی در درازمدت می بینیم کە نقش نیروهای نظامی و امنیتی را نیز در این زمینە بشدت گسترش داد. بە زبانی دیگر روبنا بە زیربنا منتقل شد و البتە با گسترش بی سابقە نیروهای سرکوب، جامعە ملزم شد کە لااقل در ظاهر بە رفتارهای اجتماعی دیکتەشدە پایبند باشد. بە این ترتیب ایدئولوژی (بعنوان عنصر مهمی از روبنا)، در اقتصاد (نظامی) تبلور ویژە می یابد و این تبلور چنان برجستە می شود کە اقتصاد نظامی ـ ایدئولوژیکی بتدریج بە عنصر مسلط و جایگزین روبنای قبلی تبدیل می شود.

در مورد چپ می توان گفت کە این نحلە اساسا اهمیت نقش روبنا را در مقطع انقلاب درنیافت و کماکان با تاکید بر همان دیدگاە مکانیکی از رابطە میان روبنا ـ زیربنا، نقش حاکمان جدید و یا ایدئولوژی تازە بدوران رسیدە را بسیار موقتی ارزیابی کرد. چە آنانی کە بە مقابلە تمام قد با نظام جدید برخاستند و چە آنانی کە راە دیگری پیشەکردند عموما این دوران را بسیار کوتاە ارزیابی می کردند، اما تجارب بعدی نشان داد کە عناصر روبنائی با دست انداختن در عوامل زیربنائی می توانند بە بازتولید ویژە خود دست بزنند و دوران طولانی تری از تاریخ را تسخیر کنند.

در مورد آیندە چنین نظامی باید گفت کە بە نظر می رسد نظامی کە از طریق یک انقلاب مردمی، آگاهانە عوامل روبنائی را بە عناصر زیربنائی تغییر شکل دادەاست کماکان بتواند تا مقاطعی بە این بازی ادامەدادە و پتانسیلهای بیشتری از خود ارائەدهد؛ اما آنچە شاید در پایان چنین نظامی نقش ویژە خواهدداشت روندهای روبنائی در تمام وجوە خود خواهندبود. بیهودە نیست حاکمان جدید از همان ابتدا تند و محکم در مقابل جریانات مخالف و دگراندیش ایستادند و هنوز کە هنوز است بر این منش سیاسی خود تاکید ویژەای دارند.

تاریخ انتشار : ۲۲ دی, ۱۳۹۹ ۹:۱۷ ب٫ظ
لینک کوتاه
مطالب بیشتر

نظرات

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

سخن روز

چگونه رسانه های بریتانیا و ایالات متحده فلسطینیان را انسان زدایی می کنند؟

رسانه‌های بریتانیایی-آمریکایی مرگ فلسطینی‌ها را منفعلانه گزارش می‌کنند، گویی از طریق سوانح طبیعی مرده اند، اغلب مرگ‌ها را به زبانی بیان می‌کنند که نشان می‌دهد آنها عمدتاً حماس یا در مجاورت حماس هستند، یا حداقل به‌طور نامناسبی در مقابل موشک‌ها قرار گرفته اند.

مطالعه »
یادداشت

گسترش دامنه جنگ ویرانگر بین اسراییل و فلسطین خطر بزرگی‌ست براى منطقه و جهان!

ریشهٔ این جنگ، نتیجه دو دهه سیاست تهاجمی اسراییل در قبال فلسطین و حمایت قدرت‌های غربی از آن است. امیدواریم جامعهٔ جهانی قادر باشد با درک این موضوع، برای برقراری آتش بس و بازگشت به دیپلماسی صلح از راه‌های مسالمت‌آمیز و متکی بر توافق اسلو برای حل مسئلهٔ فلسطین و جلوگیری از گسترش یک جنگ ویرانگر دیگر اقدام کند.

مطالعه »
آخرین مطالب

اعدام یک زندانی سیاسی دهه شصت؛ شمار اعدام‌های امسال از مرز ۷۰۰ نفر گذشت

طی ماه‌های اخیر اعدام زندانیان در ایران شدت گرفته و از ابتدای شروع جنگ در غزه در تاریخ ۷ اکتبر، ۱۷۶ نفر در ایران اعدام شده‌اند. همچنین شمار اعدام‌ها از ابتدای سال جاری میلادی به ۷۰۷ تن رسیده است…..

گزارشی از تظاهرات ضدجنگ در برلین

از ساعت ١٣ دسته دسته به حاضرین در مقابل دروازۀ تاریخی براندنبورگ در نزدیکی پارلمان  آلمان افزوده می‌شد. این تجمع با  اجرای چند سرود اعتراضی علیه جنگ آغاز گردید. از همان آغاز برنامه، حضور چندده‌هزار نفرۀ تظاهرکنندگان به چشم می‌خورد.

ثابتی در پی چیست؟

ثابتی با کارنامه‌ی فوق سیاهی که دارد اگر خود را فقط تیپ سیاسی ستادی معرفی نکند، چه باید بگوید؟ این را که مغز متفکر کشتار ۹ زندانی پشت تپه‌های اوین کسی غیر از او نبود چگونه به انکار برآید؟ چطور ننگ جنایت رسوای خود نسبت به محفل گلسرخی – دانشیان را بزداید که زندانیان سیاسی در همان زمان فهمیدند این خود ثابتی بوده که با به‌کارگیری خودفروخته‌ای به خدمت ساواک، چند محفل پراکنده هنری – سیاسی را شکل «گروه چریکی خطرناک» داد و آن را با باد کردن و دمیدن در بوق و کرنا وسیله‌ی قربانی کردن ده‌ها تن قرار داد و به شاه فروخت تا در دل اعلیحضرت بیشتر بنشیند!

یادداشت

گسترش دامنه جنگ ویرانگر بین اسراییل و فلسطین خطر بزرگی‌ست براى منطقه و جهان!

ریشهٔ این جنگ، نتیجه دو دهه سیاست تهاجمی اسراییل در قبال فلسطین و حمایت قدرت‌های غربی از آن است. امیدواریم جامعهٔ جهانی قادر باشد با درک این موضوع، برای برقراری آتش بس و بازگشت به دیپلماسی صلح از راه‌های مسالمت‌آمیز و متکی بر توافق اسلو برای حل مسئلهٔ فلسطین و جلوگیری از گسترش یک جنگ ویرانگر دیگر اقدام کند.

مطالعه »
بیانیه ها

بیانیه‌ی کانون نویسندگان ایران به مناسبت ۲۵ نوامبر، ‌روز جهانی منع خشونت بر زنان

جنبش مقاومت و آزادی‌خواهی زنان که بی‌درنگ پس از استقرار حاکمیت اسلامی نخستین گام علنی خود را با اعتراض به «حجاب اجباری» در هفدهم اسفندماه ۵۷ برداشته بود، از آن پس بارها به‌ شکل‌های گوناگون قد علم کرد تا سرانجام در پی قتل حکومتی مهسا (ژینا) امینی شعله‌ور شد و در اندک‌زمانی به شکل جنبشی عمومی درآمد…..

مطالعه »
پيام ها

پیام نرگس محمدی در مورد اعدام میلاد زهره وند، هشتمین معترض جنبش زن زندگی آزادی

حکومت دینی استبدادی، فریبکارانه و حیله‌گرانه قواعد کشتار بی‌رحمانه را به جای میدان جنگ در دالانهای دادگاه انقلاب و به جای فرماندهان، با قضات دست‌نشانده نهادهای امنیتی_نظامی پیش می‌برد. صحنه جنایت قتل و کشتار حکومتی هم با تشریفات مبتذل، “سکوی اجرای قانون” نامیده می‌شود.

مطالعه »
بیانیه ها

بیانیه‌ی کانون نویسندگان ایران به مناسبت ۲۵ نوامبر، ‌روز جهانی منع خشونت بر زنان

جنبش مقاومت و آزادی‌خواهی زنان که بی‌درنگ پس از استقرار حاکمیت اسلامی نخستین گام علنی خود را با اعتراض به «حجاب اجباری» در هفدهم اسفندماه ۵۷ برداشته بود، از آن پس بارها به‌ شکل‌های گوناگون قد علم کرد تا سرانجام در پی قتل حکومتی مهسا (ژینا) امینی شعله‌ور شد و در اندک‌زمانی به شکل جنبشی عمومی درآمد…..

مطالعه »
برنامه و اساسنامه
برنامه سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)
اساسنامه
اساسنامه سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)
بولتن کارگری
شبکه های اجتماعی سازمان
آخرین مطالب

اعدام کامران رضایی، از معترضان آبان ۹۸ در شیراز

رویکردی نوین به فمینیسم سوسیالیستی

اعدام یک زندانی سیاسی دهه شصت؛ شمار اعدام‌های امسال از مرز ۷۰۰ نفر گذشت

گزارشی از تظاهرات ضدجنگ در برلین

ثابتی در پی چیست؟

اعدام ایوب کریمی پس از ۱۴ سال در زندان قزل‌حصار کرج