س – خانم طیاری عزیز ضمن تشکر از پذیرش انجام این مصاحبه،
میخواستم از شما خواهش کنم که در ابتدا جهت اطلاع خوانندگان کارآنلاین مختصری راجع بە خودتان بفرمائید.
پ – ضمن تشکر از دعوت شما و درودهای گرم به خوانندگان نشریه وزین کار گفتارم را با این سخن انگلس که گفته بود « در خانواده مرد نماینده بورژوازی و زن نماینده پرولتاریاست » آغاز می کنم. من فارغ التحصیل مهندسی نقشه برداری از دانشکده نقشه برداری هستم که هم اکنون این دانشکده در دانشگاه خواجه نصیر ادغام شده است، زمانی که من در آن اغاز به تحصیل کردم در کلاسمان بجز من یک دانشجوی دختر دیگر هم همکلاس ما بود و سایر دانشجویان را که تعدادشان یادم نیست مردان جوان تشکیل می دادند. بعد از اتمام تحصیل تا زمان ترک اجباری کشورم بجز یک مقطع خیلی کوتاه در شهرسازی شهرداری تهران کار می کردم.
س – از چه مقطعی حقوق زنان در ایران مورد توجه قرار گرفت؟
پ – در حقیقت زنان در مقطعی در سال ۱۲۹۰ دست به فعالیت هائی از قبیل تاسیس انجمن های بانوان و تشکیل مدارس دخترانه زدند و علیرغم مخالفت دولت، محافل مذهبی و تهدید اوباش تلاش هایشان را تداوم دادند. زنان در انقلاب مشروطیت و در تحصن سفارت انگلیس مشارکت فعالانه داشتند و در جنبش تنباکو نقش آفرین بودند. بهمین جهت دولتهای وقت معمولا سعی در سرکوب تحرکات ترقی خواهانە و خانە نشین کردن زنان داشتند و بر سر راە فعالیت های اجتماعی زنان موانع مختلف قرار میدادند. فراموش نکردە ایم که خانم طاهره قره العین در ۱۲۶۸ قمری بدستور ناصرالدین شاه بخاطر فعالیت های روشنگرانه اش خفه و در چاه افکنده شد، خانم صدیقه دولت آبادی که بانوی فعال و منتقدی بود در سال ۱۲۹۵ اولین مدرسه دخترانه را در اصفهان به صورت علنی تاسیس کرد که بعد از سه ماه زیر فشار بسیار قشریون و جامعە مرد سالار آنزمان مجبور به بستن آن شد. چند سال بعد جمعیت قابل توجهی از زنان تظاهرات وسیعی در جلو مجلس سازمان دادند و خواستار برابری حقوق خود با مردان شدند. در تقبیح این فعالیت ها مرتجعین نیز تظاهرات دیگری راه انداختند و در آن تصویری ضد زن که در روی آن نوشته شده بود « زن و فریب » را به آتش کشیدند. در واقع در دوره پهلوی ها بود که کم کم تلاشهای زنان به بار نشست و در ادارات برای استخدام زنان به عنوان معلم و نیز بعضی سطوح پائین اداری دریچه ای گشوده شد. حق رای در انتخابات به بانوان نخستین بار در بهمن ماه ۱۳۴۱ بهنگام (انقلاب سفید شاه) داده شد.
س – بە نظرتان مبارزات زنان ایرانی و دست آورد های مبارزاتی شان در ایران تا چە حد متاثر از جنبش جهانی زنان و بطور ویژە ۸ مارس قرار داشتە؟
پ- اجازە بدهید مقدمتا بمناسبت روز جهانی زن، جهت یاد آوری و پاسداشت زنان مبارزی کە ۸ مارس را آفریدند شمعەای از روند و تاریخ این روز را باز گو کنم و درادامە بە سوال شما بپردازم.
بیست وهشتم فوریه ۱۸۷۵ زنان گارگر نساجی نیویورک برای اولین بار برای اعتراض به کمی دستمزد، طولانی بودن ساعات کار و شرایط غیرانسانی محیط کار دست به اعتصاب زدند، این اعتصاب به وحشیانه ترین وجهی توسط پلیس بخاک و خون کشیده شده و سرکوب شد. حزب سوسیالیست آمریکا به پشتیبانی ازاین حرکت اعتراضی این روز را روز جهانی زن اعلام کرد. در کنگره جهانی سوسیالیست ها، در کنفرانس زنان کارگر انترناسیونال دوم در کپنهاگ خانم کلارااستکین رئیس دفتر زنان حزب سوسیال دموکرات آلمان طرح روز بین المللی زنان را ارائه کرد، درسال ۱۹۱۱ در روز ۱۹ مارس، این روز را جشن گرفتند و یک میلیون شرکت کننده خواستار حق کار، حق رای، حق آموزش و رفع تبعیض از زنان شدند. یک هفته بعد در شهر نیویورک در اثر بسته بودن درهای خروجی یک گارگاه وآتش سوزی درآن ۱۲۵ زن و ۲۰ مرد جان خود را از دست دادند. اغلب این قربانیان یهودی و ایتالیائی بودند. این حادثه توجه بیشتر به محیط کار و شرایط زنان در محیط کار را طلب کرد و موضوع تمرکز توجه به روز بین المللی زنان را فراهم ساخت. در سال ۱۹۱۳ بعد از بحث های زیاد روز ۸ مارس به عنوان روز بین المللی زنان شناخته شد که تا به امروز نیز ادامه دارد.
س – کدام احزاب و سازمانها اولین بار مراسم هشت مارس را در ایران برگزار کردند و مطالبات آنان چه بود؟
پ- برابر اسناد موجود کمونیست ها اولین افرادی بودند که در ۱۹۱۵ هشتم مارس را جشن گرفتند، حزب کمونیست و بعدأ حزب توده ایران ادامه دهنده برگزاری هشتم مارس و آموزش محتوای آن که آشنا کردن زنان به حقوق اجتماعی شان بود را برعهده گرفتند. سازمانهای دیگر اپوزیسیون مانند حزب ملت ایران، حزب ایران و در کل جبهه ملی نیز آموزشهای هشتم مارس را تبلیغ می کردند. مطالبات همگی آنها رفع تبعیض اززنان، پذیرش حق آموزش تا عالیترین سطوح، احترام به بانوان در جامعه و در محیط کار و اجازه تشکل های صنفی و سیاسی آنها و پذیرش استقلال آنها در جامعه و در سفر و حضر بود.
س- نفش زنان درجنبش های آزادی خواهی و چپ چگونه بود؟
پ- در ایران برای نخستین بار اعضای حزب کمونیست، سازمان پیک سعادت نسوان در رشت در سال ۱۹۱۵ (۱۲۹۴ ) روز هشت مارس را جشن گرفتند، همزمان مجله دانش توسط یکی از بانوان ( اولین بانوی ناشر مجله ) تاسیس شد و سپس نشریات جهان زنان، شکوفه، زبان زنان، زنان ایران و نامه بانوان به فاصله کوتاهی انتشاریافتند. این فعالیت های مطبوعاتی در سالهای اول قرن چهاردهم ( شمسی ) نشان از حرکت سریع بانوان در جهت پیشرفت اجتماعی علیرغم مخالفت های شدید محافل محافظه کار و مذهبی است که در یک مورد هم منجر به تبعید خانم فخرآفاق پارسا ( مادر خانم فرخ رو پارسا ) بخاطر انتشار مجله اش شد. در همان زمان چهارده نشریه زنان راجع به حقوق زنان، آموزش و حجاب در حال بحث بودند و خواسته های زنان را به مجلس ارسال می کردند. بااین حال روز هشتم مارس در ایران هرگز بطور رسمی پذیرفته نشد. در دوران پهلوی روز رسمی زن روز هفدهم دیماه بعبارتی روز ادعایی کشف حجاب بود. هشت مارس تنها در محدوده سازمانها و احزاب و یا محافل خانگی برگزار می شد. سازمانهای سیاسی اپوزیسیون دوران پهلوی و رادیوهای متمایل به آنها، حتی رادیو بی بی سی، صدای امریکا و رادیو اسرائیل که این سه همسو با حاکمیت ایران هم بودند، باز هم راجع به هشت مارس برنامه داشتند و رادیو مسکو که جهت دار هم بود خیلی مشخص راجع به زنان و حقوق آن ها در این روز برنامه های خاص این روز را داشت و این مجموعه زنان را در موقعیتی قرارداده بود که در انقلاب درعمل برابر و همراه مردان حرکت و فعالیت داشتند. بعد از انقلاب علیرغم آموزشهای عمومی حاکمیت، سنت هشت مارس خود را در شرکت فعال زنان در جنبش سبز هم نشان داد.
س- قبل از انقلاب به جز زنانی که در احزاب و سازمانهای سیاسی فعال بودند، تاثیر جنبش مستقل زنان در جامعه چه بود؟
پ- زنان بسته به درجه تحصیلاتی که داشتند در فعالیت های اجتماعی شرکت داشتند، محیط دانشگاه در همان حد که مردان را به فعالیت های اجتماعی جلب میکرد زنان را نیز به فعالیت می کشاند. اولین سخنرانی بعد ازکودتای ۲۸ مرداد در دانشگاه تهران در مراسم سالگرد ۱۶ آذر در سال ۱۳۳۹ توسط زنده یاد پروانه فروهرهمسر داریوش فروهر که خودش عضو حزب ملت ایران بود ایراد شد. اولین بازداشتی آتش زدن ماشین دکتر اقبال درسال ۱۳۴۰ نیز در دانشگاه تهران زنده یاد خانم هما دارابی بود و این خود نشان دهنده شرکت موثر و همسان مردان، خانمها در فعالیت های مستقل زنان است. این در حالی بود که شمار دختران دانشجو در آنزمان خیلی کمتر از پسران بود ( در دانشکده فنی درآنزمان تنها دو دختر مشغول تحصیل بودند ) در تظاهرات سی تیرسال ۱۳۳۱ بانوان نیز کشته و زخمی دادند. در جریان انقلاب سال ۱۳۵۷ خانمهای خانه دار و تحصیل نکرده نیز نقش های خاصی به عهده گرفتند که شگفت انگیز بود. سازمانهای چپ به این علت که فعالیت سازمانی علنی نمیتوانستند داشته باشند، حضور بانوان در آنها جز در محیط های دانشگاهی خیلی آسان نبود و اغلب بانوان تحت تاثیرهمسران یا فامیل مرد به صورت سمپات میتوانستند فعالیت داشته باشند. در محیط های تحصیلی تفاوت چشمگیری بین سطح و میزان فعالیت خانمها با آقایان وجود نداشت. من به عنوان جنبش مستقل زنان سازمان و یا حرکتی را بیاد نمی آورم. دربار نیز تحت ریاست خواهر شاه « اشرف » سازمان زنانی درست کرده بود که عمدتأ در سطوح اداری عضوگیری شده بود و در خدمت حاکمیت هم عمل می کرد. از زمستان سال ۱۳۵۵ به بعد همین اعضاء تحت تاثیر فضای باز معروف سیاسی کم کم تغییر جهت داند و به جبهه مردمی نزدیک شدند و طبیعی است این چرخش در خانواده و اطرافیان هم تاثیر چشمگیری داشت.
س- انقلاب چه تاثیری بر جنبش زنان و تحولات فکری و سیاسی آنان داشت؟
پ- انقلاب همچنانکه کل جامعه را به حرکت در آورد در مورد زنان نیز به همین کیفیت عمل کرد، اگر رهبری انقلاب در دست جریانات اجتماعی مترقی قرار میگرفت قطعأ حرکت اجتماعی زنان نیز سمت و سوی انقلابی و مترقی پیدا می کرد. سلطه عناصرعقب مانده و مردسالار بر انقلاب، زنان را از صحنه سیاست طرد و به خانه فرستاد و با چماق ساختن زهرا خانمها ارتجاع لمپنی مذهبی را عملأ مسلط کرد. در حالیکه شعار یا روسری یا توسری زنان را درانتخاب پوشش آزاد نمی گذاشت. با این حال بخش عمده ای از زنان رسالت انقلاب را درک کردند وهمراه با سازمان های مترقی و چپ مانع از این شدند که ارتجاع به هدفهای خود کاملا جامهء عمل بپوشاند. هجوم زنان به دانشگاهها و شرکت آنان در حرکات توده ای که آخرین آن جنبش سبز سال ۱۳۸۸بود نشان داد که نه انقلاب فرهنگی حاکمیت و نه سرکوبها و اعدامها نتوانسته سمت انقلابی را مهار کند. در قتل گاهی که حاکمیت برای نیروهای مترقی سازمان داده بود در خیلی از موارد این فقط زنان و سازمانهای مربوط به آنان بود که در مقابل یکه تازیهای آنها قدعلم کردند و نقشه های مزورانه ارتجاع را تا حد مقدور کم اثر کردند.
س- بە نظرتان، نقش احزاب و سازمانهای موجود در مقطع کنونی، در جنبش زنان تا چه میزان است؟
پ- احزاب و سازمانهای پیشرو که همگی تحت سخترین محدودیتها قرار گرفته اند از ظرفیت بالقوه زنان در سازماندهی اعتراضات عمومی و مردمی چه در محل کار و چه در صحن جامعه حداکثر استفاده را کرده اند و یک مجموعه شکست ناپذیر در مقابل تهاجمات حاکمیت به وجود آورده اند.
س- با توجه به مطالعات و تجربیات عملی شما در حوزه زنان، وضعیت امروز جنبش زنان را چگونه ارزیابی می کنید؟
پ- من امید زیادی به زنان ایران بسته ام. درحال حاضر بانوان در تمام عرصه ها مهر حضور خود را زده اند، در دانشگاهها حضور زنان بطور چشمگیری افزایش یافته است. میزان ورود زنان به مقاطع مختلف تحصیلی ازمردان افزونتراست، ۳۴ سال فشار و تبعیضات مختلف، واکنشهای آگاهانه زنان را در پی داشته است. حضور زن ها در کمپین های مختلف بطور محسوسی رو به افزایش است.
– خانم طیاری بار دیگر از شما بخاطر انجام این مصاحبە تشکر می کنم.
– سپاس بر شما و خوانندگان خوب نشریه کار و آرزوی بهترین ها در راهی که در پیش دارید.
