طبق اخبار مندرجە در رسانەها، چنین بە نظر می آید کە ما شاهد شروع روند جدیدی در مورد مسئلەها کردها در ترکیە هستیم. روندی کە اگر حتی سیاستی حسابگرانە و موقتی بشمار آید برای گذار از وضعیت موجود در رابطە با بحران سوریە (برای دولت ترکیە)، باز خود نشانگر جدیت و حدت وضعیت موجود می باشد، وضعیتی کە برای برونرفت از آن یکی از پایەهایش توجە بە مسئلە کردها در ترکیە می باشد.
طبق اخبار، طرح موضوع چهار توافق اساسی اوجالان با نمایندگان دولت مسئولان سازمان اطلاعات ترکیه (میت)، در صدر اخبار رسانه‌های سیاسی قرار گرفتەاست. براساس این توافق گویا قرار است عبدالله اوجالان طی روزهای آتی برای خلع سلاح پ کاکا اقدامات اولیه را انجام دهد.
بر اساس گزارشی کە در روزنامە حریت درج شدە، اوجالان و دولت ترکیه در چهار مورد با یکدیگر به توافق رسیدەاند؛ کە این روزنامە چهار توافق صورت گرفته را چنین برشمرده است: طبق بند اول قرار است اوجالان با نوشتن یک نامه پ کاکا را به متوقف کردن حملات فراخواند. طبق بند دوم، تمامی نیروهای پ کاکا با فرارسیدن فصل بهار از همه مناطق داخلی و مرزی ترکیه عقب‌نشینی کرده و به سوی شمال عراق خواهند رفت. نه تنها شمال عراق بلکه مناطق کردنشین شمال سوریه نیز یکی از نقاط استقرار مورد توافق دولت و اوجالان بوده و بخشی از نیروها به سوریه فرستاده خواهند شد. بر مبنای بند سوم، عبدالله اوجالان در نامه‌ای که خطاب به سران پ کاکا خواهد نوشت، عبارت “من به حکومت ترکیه اعتماد دارم” را ذکر خواهد کرد، و در نهایت اوایل تابستان یازدهمین کنگره “پ کاکا” با شعار “پایان دائمی فعالیت مسلحانه” در قندیل برگزار شده و تصمیمات خود را در باره مذاکرات صلح بیان خواهد کرد.
در ادامە این اخبار آمدە است کە نخست وزیر ترکیه در یک مصاحبه زنده تلویزیونی اعلام کرده که دولت آنکارا آمادگی دارد از هر وسیله‌ای که در اختیار دارد استفاده کند تا به حل مسئله کردها بپردازد.
همچنین در راستای این اقدامات و اخبار، با راه یافتن “معمر گولر” به کابینه اردوغان، شمار وزرای کُرد کابینه اردوغان به پنج نفر رسیدە است، اقدامی کە تحلیل گران آن را در راستای جلب نظر مساعد کردها ارزیابی می کنند.
به نوشته روزنامه‌های ترکیه، مذاکرات کنونی دولت این کشور با عبدالله اوجالان با حمایت قاطع رجب طیب اردوغان بە پیش بردە می شود، و از سوی بسیاری از صاحب نظران این کشور بە عنوان “گام جسورانه دولت ترکیه برای برقراری و استقرار صلح در ترکیه” ارزیابی شدە است. در خبر روزنامه “حریت” اسامی اعضای هیأت مذاکره‌کننده عبدالله اوجالان هم مشخص شده است. این اعضا که از سوی عبدالله اوجالان “اندیشمندان جنبش سیاسی کرد” نام گرفته‌اند، عبارتند از احمد ترک، نماینده مستقل و رئیس هم‌طراز کنگره جامعه دموکراتیک، آیلا عقاد، نماینده حزب کردی صلح و دموکراسی در مجلس ترکیه از شهر باتمان، مرال دانیش بش‌تاش، معاون دبیرکل حزب کردی صلح و دموکراسی، و شرافت‌الدین الچی، نماینده حزب صلح ودموکراسی که هفته قبل درگذشتە است.
در کنار این اخبار یک روزنامە دیگر چاپ ترکیە بە اسم “آیدین لیک” با انتشار گزارشی در مورد دیدار نخست وزیر ترکیە با رئیس جمهور آمریکا مدعی شدە است کە آنان در مورد اعطای خودمختاری بە کردهای ترکیە بە توافق رسیدەاند.
سرانجام اینکە در واکنش بە وقوع چنین رویدادی، صلاح الدین دمیرتاش دبیرکل حزب صلح و دموکراسی و نماینده مردم دیاربکر در پارلمان که در مجلس ترکیه با گروهی از خبرنگاران مصاحبه می‌کردە، از سخنان اردوغان در زمینۀ مذاکرات با اوجالان در جزیره ایمرالی به عنوان یک اقدام کاملا مثبت یاد کردە و افزودە کە “ما هم مصرانه به دنبال همین بودیم.” وی در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه واکنش پ ک ک به درخواست عبدالله اوجالان مبنی بر برزمین نهادن سلاح چه خواهد بود، گفتەاست: “جریان کردی، جریان بزرگی است که از گروه‌های مختلفی تشکیل شده است. اما ۹۹ درصد این جریان از اوجالان اطاعت خواهند کرد. افراد بی‌تردید به درخواست عبدالله اوجالان گوش خواهند داد.”
این اولین بار نیست کە مذاکرات میان نمایندگان دولت ترکیە با پ کا کا اتفاق می افتد. اوجالان سال قبل از سە پروتوکول سخن گفت کە میان وی و دستگاە امنیتی ترکیە بە امضا رسیدە است کە هرکدام نتیجە هیجدە ماە نشست و گفتوگوی متقابل بودە است. همچنین تقریبا در همان ایام رسانەها از نشست نمایندگان دولت ترکیە با کردها در اسلو خبر دادند کە گویا ۳ سال بودە کە ادامە داشتەاند.
اما با توجە بە روند مذاکرات طی شدە میان اوجالان ـ پ کا کا با دولت ترکیە و نیم نگاهی بە شرایط موجود منطقە چگونه می توان بە ارزیابی آن نشست؟ در پایین سعی می کنم با مقولەبندی کردن بحث در سە مولفە، و متعاقب آن، توضیحاتی چند، بە سئوال مطرح شدە جواب بدهم.
نگاهها و گرایشها در درون دولت ترکیە
ـ اسلامیهای ترکیە در مقایسە با جناح ناسیونالیستهای ترک، کمالیستها و نظامیان، از بدو بە قدرت رسیدنشان همیشە منعطف تر نسبت بە قضیە کرد عمل کردەاند، و ظاهرا حوادث اخیر ادامە همان انعطافیست کە می رود بە سیاست های کلان تر فرابروید،
ـ دولت ترکیە همیشە اعلام کردە کە هیچ وقت با پ کاکا مادام کە سلاح در دست دارد، مذاکرە نخواهد کرد. در واقع شرط مذاکرە برای دولت ترکیە بە زمین گذاشتن سلاح است. اما مذاکرە پنهانی و مخفی در اسلو عکس این ادعا را نشان می دهد. ولی اگر این مذاکرات پنهانی را با نفس مذاکرات صورت گرفتە با اوجالان جمع بزنیم، متوجە این امر می شویم کە هدف ترکها راضی کردن پ کاکا (حال با روشهای متفاوت) برای بە زمین گذاشتن سلاح برای آغاز مذاکرات علنی و رسمی بودە و هست.
موارد مثبت
ـ خود مذاکرە. در شرایطی کە از اوجالان بە عنوان یک تروریست یاد می شد، اما حالا از وی بە عنوان یک طرف سیاسی نگریستە می شود،
ـ وجود افرادی از احزاب و نهادهای درون خود کردستان ترکیە در هیئت مذاکرە کنندە اوجالان کە خود می تواند نشانگر گستردگی و جدیت نگاە دولت ترکیە باشد.
نگرانی ها
ـ تقریبا در تمام موارد این نیروهای امنیتی ترکیە هستند کە در مذاکرات نمایندگی طرف دولتی را دارند،
ـ اوجالان هنوز از شرایط برابر برای گفتوگو برخوردار نیست، و این، این ظن را تقویت می کند کە نگاە دولت و بویژە نیروهای امنیتی تنها استفادە ابزاری از وی برای گذر از شرایط معینی باشد،
ـ حزب آشتی و دمکراسی کە از آن بعنوان بازوی سیاسی پ کاکا یاد می شود، علیرغم نقش زندەاش در روند موجود، اما هنوز مورد بی لطفی شدید دولت ترکیە است و افراد آن مورد ضرب و شتم و بی مهری نیروهای امنیتی ترکیە قرار می گیرند، و یا بە زندانها فرستادە می شوند،
ـ جنگ و درگیری از هر دو طرف ادامە دارد،
ـ ناروشنی نوع ارتباط و تاثیرگذاری اوجالان از زندان با حزب مطبوع خود، و بخصوص در این رابطە عدم اطلاع از نوع هماهنگی هائی کە می توانند میان پ کاکا و اوجالان در این مورد وجود داشتە باشند،
ـ و از جانب نیروهای پ کاکا نیز سخنانی از این دست شنیدە می شوند کە سال ۲۰۱۳ سالی تعیین کنندە و قطعی در نبرد مسلحانە علیە دولت ترکیە خواهد بود!
اما فراتر از همە بحثهای مطرح شدە باید بە دو موضوع حیاتی دیگر جهت تکمیل بهتر کل تصویر، اشارە کرد. موضوع عضویت ترکیە در اتحادیە اروپا و بحران سوریە.
بدون حل مسئلە کردها، بە عضویت درآمدن ترکیە در اتحادیە اروپا امری ناممکن می نماید. در واقع پیشرفت در چنین طرح کلانی، بستگی بە پایان منازعە خونین میان کردها و دولت ترکیە دارد؛ و از دیگر سوی امر بحران سوریە است. چنانکە حوادث نشان می دهند بعد از شدت گرفتن بحران سوریە و عقب نشینی نیروهای دولتی از مناطق کردنشین این کشور، حملات گریلاهای پ کاکا علیە نیروهای دولتی در درون ترکیە شدت بیشتری گرفتە است، و نیز گویا طی توافقی کلان میان سوریە، ایران و پ کاکا، نیروهای این حزب سیاسی بە این موقعیت دست یافتەاند کە در مناطق کرد نشین سوریە مستقر شوند. در واقع با بروز بحران سوریە، حضور پ کاکا قویتر شدە، کە این بە منزلە یک تهدید امنیتی بیشتر برای دولت ترکیە خواهد بود. یعنی در واقع شتاب گیری تحرکات دولت ترکیە برای حل مسئلە جنگ با پ کاکا بە نوعی بە حوادث داخل سوریە ربط دارد. خنثی کردن تهدید نظامی پ کاکا علیە دولت ترکیە در شرایط فعلی بحران سوریە می تواند کارت برندە مهمی در منازعات منطقەای برای ترکیە بە حساب بیاید.
***
در پایان می توان گفت کە تمامی حوادث نشان می دهند کە ارادەای در دولت ترکیە برای پایان دادن بە جنگ و حل مسئلە کردها بوجود آمدە و وجود دارد، هرچند کە این ارادە هنوز صیقل نیافتە و بشدت زیر تاثیر ناسیونالیسم ترکی، منفعت سیاسی و روانشناسی تحقیر فرهنگی و هویت تاریخی کردها قرار دارد. اما علیرغم این واقعییات باید بە ظهور این ارادە خوش بین بود و نە در جهت تضعیف آن، بلکە در مسیر تقویت و فراروئیدن آن بە جایگاە اول در نگرش حاکمان ترکیە نسبت بە قضیە کردها کوشید.
