جنگ و خشونت، اسارت و آوارگی، و تجاوز و شکنجه از اتفاقات دهشتناک سال گذشته بود که زندگی بسیاری از زنان را در منطقه ی خاورمیانه تحت تأثیر قرار داد. نگاهی به رویداد های سال گذشته نشان می دهد که علی رغم تلاش های زنان و فعالان مدنی برای بهبود وضعیت کیفی و کلی زنان خاورمیانه، اما آنها در مناطق مختلف از جمله سوریه و عراق همچنان تحت فشار هستند. در مناطق کردنشین، زنان ایزدی به اسارت گرفته شدند و بسیاری از آنان برای فرار از وحشی گری نیروهای افراطی حتا دست به خودکشی زدند. در مناطق دیگری از جمله کوبانی زنان در کنار مردان در برابر نیروهای افراطی دولت اسلامی (داعش) ایستاده اند. با وجود مقاومت های فردی و جمعی زنان در برابر جنگ و خشونت در سال گذشته اما واقعیت این است که قدرت گرفتن نیروهای افراطی داعش در سوریه و بخش هایی از عراق و به اسارت گرفتن زنان در این مناطق، به شدت وضعیت حال و آینده ی زندگی زنان را با ابهام روبرو کرده است.
دکتر هاله اسفندیاری در مقاله ای که در آن به بررسی وضعیت زنان خاورمیانه در سال گذشته پرداخته، نوشت: سال گذشته سال خوبی برای زنان در خاورمیانه نبود. درگیری های سیاسی، جنگ و قدرت گرفتن نیروهای اسلامی و سرکوب و خفقان توسط دولت های دیکتاتور و همینطور عدم موفقیت سیاست های دولت های اصلاح گرا همه و همه منجر به بدتر شدن وضعیت زنان در خاورمیانه شده است. وی بر این باور است که در مناطقی مثل سوریه و عراق که دولت اسلامی، قدرت را به دست گرفته، افراط گرایان، جهنمی را در زمین برای زنان به وجود آورده اند. جنگجویان دولت اسلامی، زنان را صیغه می کنند، برخی از آنها را مجبور به ازدواج کرده اند و بعضی دیگر را در بازار برده فروشان به حراج گذاشته اند. زنان در معرض تجاوز قرار گرفته اند و از عقد یک جنگجوی دولت اسلامی به عقد دیگری در آمده اند و در نهایت باردار و بی پناه، رها شده اند، آنها در چنین وضعیت اسف باری حتا از اجتماع و خانواده هایشان نیز طرد شده اند. آن طور که دکتر اسفندیاری می نویسد: در موصول عراق سه زن در ماه اکتبر اعدام شده اند چرا که حاضر نشده اند به قوانین تحمیل شده ی دولت اسلامی تن دهند، زن دیگری هم به همین دلیل در شهر دیگری به قتل رسیده است.
نگاهی به کلیت اتفاقات نشان می دهد که زنان به خصوص در منطقه ی خاورمیانه با رشد فزاینده ی خشونت مواجه اند اما این چالش ها تنها محدود به مناطق سوریه و عراق نیست در کشورهایی مثل ترکیه نیز فعالان زنان درگیر برخی از عقاید بازدارنده ی دولت بوده اند که پس از قدرت گرفتن نیروهای اسلامی، به زنان تحمیل می شود. گرچه که به نظر می رسد در ترکیه زنان حضور فعال تری دارند. برای نمونه ای از اتفاقات سال گذشته ی ترکیه، مثلا انتقاد معاون نخست وزیر این کشور از «خنده ی بلند زنان» بود که بلافاصله با اعتراض گسترده ای رو به رو شد. در این اعتراض دسته جمعی، زنان ترکیه با استفاده از تکنولوژی های ارتباطی، عکس های خود را با خنده در توییتر منتشر کردند. این اعتراض گسترده توانست تا حد زیادی پاسخی باشد به رشد ایده های افراطی نسبت به زنان.
در آن سو، در کشور نیجریه در سال گذشته نیروهای افراطی تحت رهبری گروه «بوکوحرام» بسیاری از زنان و دختران را ربودند و مورد آزار و اذیت جنسی قرار دادند. بنا به گزارش «دیده بان حقوق بشر» نیروهای افراطی بوکوحرام با اسارت گرفتن زنان، از آنان در اردوگاه بهره بردای جنسی و… کرده اند. شاهدان در اسارتگاه‌های بوکوحرام، زنانی بین سن نوزادی تا حدود ۶۵ سالگی دیده‌اند که البته معلوم نبوده همه آنها گروگان بوده‌اند. زنان مقیم اردوگاه‌ها باید آشپزی و رفت و روب کنند و کارهای خانه را انجام دهند؛ گروهی هم باید پس از یورش‌ها، اجناس غارتی را حمل و جابه‌جا کنند. شاهدان همچنین از تجاوز جنسی به زنان و خشونت علیه آنان سخن گفته‌اند. یکی از شاهدان گفته که به زور و برای فرار از مرگ مجبور شده مسلمان شود. همچنین بر اساس این گزارش، دختری ۱۵ ساله در اعتراض به ازدواج اجباری، گفته است که سنش برای ازدواج با یکی از شبه‌نظامیان کم است؛ اما یکی از فرماندهان برای برطرف کردن نگرانی‌های این دختر به او گفته که مشکلی نیست، چون دختر ۵ ساله‌ی خود او سال گذشته ازدواج کرده است!در این میان اما سرنوشت بسیاری از زنان به دلیل جنگ و ناامنی در منطقه در سال گذشته تحت تاثیر قرار گرفت. بسیاری از خانواده ها به دلیل حمله ی نیروهای افراطی ناچار به فرار از خانه هایشان شده و در نتیجه در کمپ ها پناه گرفته اند. اکثر این پناهندگان را زنان و کودکانی تشکیل می دهند که از کمترین امکانات زندگی برخوردارند.
اما این تنها وضعیت بد زنان در سال گذشته نبود، هاله اسفندیاری بر این باور است که تمرکز بر فجایع دولت اسلامی در عراق و سوریه موجب شده است که بسیاری از رسانه ها و مجامع حقوق بشری از وضعیت دردناک زنان در کشورهای مصر، لیبی و یمن که بهار عربی را پشت سر گذاشته اند غافل بمانند. اسفندیاری می نویسد: درحالی که در کشورهای بهار عربی زنان در یمن و لیبی نقش مهمی در خیزش علیه حکومت های دیکتاتوری ایفا کرده اند اما خیلی زود زنان به حاشیه رفتند و صدایشان خاموش شد. در مصر تحت حکومت ژنرال عبدالفتاح سیسی، زنان همچنان در خیابانها در معرض آزار و اذیت جنسی قرار گرفته اند.
در سال گذشته در کشور عربستان سعودی هم وضعیت زنان بهبود چندانی پیدا نکرد، زنان به خاطر رانندگی تنبیه شدند. در این کشور هنوز مردان باید همراه زنان برای انجام هر کاری، حضور داشته باشند. اما حداقل زنان برای سال آینده (سال ۲۰۱۵ میلادی) اجازه یافته اند که در انتخابات شهری مشارکت داشته باشند.
در ایران هم در سال گذشته، با این که دولت آقای روحانی در سال ۱۳۹۲ زنان را در پست های دولتی به کار گرفت اما همچنان نتوانست وضعیت بهتری را حداقل در اصلاح قوانین خانواده و حقوق شهروندی برای زنان فراهم کند. نیروهای تندرو و مخالف دولت به ویژه در مجلس شورای اسلامی نیز فشارهای خود را روی تضییع حقوق زنان، به طرز چشمگیری افزایش دادند. به نظر می رسد در سال آینده جدی ترین چالش زنان منطقه، مبارزه در برابر نیروهای رادیکال و افراط گرای اسلامی باشد. نیروهای تندرو و رادیکالی که همچنان وضعیت و موقعیت شکننده ی زنان را در تنش و التهاب نگه خواهند داشت و این امر به خودی خود، مسئولیت و فعالیت جدی تری را برای فعالان زن در این منطقه می طلبد.
اما با تمام نکات منفی یاد شده، نکته ی مثبت در این وضعیت آشفته، ارتقای سطح آگاهی زنان از اقشار مختلف احتماعی نسبت به حقوق شان است. زنانی که رفته، رفته با بالا بردن آگاهی های سیاسی و اجتماعی شان آموخته اند چطور در برابر خشونت نیروهای افراطی مقاومت کنند و بر حرف و حق خویش بایستند.
منابع:
http://www.wsj.com/articles/BL-WB-51846
http://www.dw.de/سرنوشت-تلخ-زنان-و-دختران-در-دست-بوکوحرام/a-18023363
http://www.dw.de/انتقاد-مجدد-معاون-نخست-وزیر-ترکیه-از-خنده-خانمها/a-17826525
