انتخابات ریاست جمهورى سه دسامبر در ونزوئلا همانند دیگر انتخاباتى که از سال ١۹۹٨ در این کشور برگزار شده است، مى باشد. در آن سال یکى از نظامیان سابق سرهنگ دوم چترباز هوگو چاوز وارد عرصه مبارزه سیاسى شد. او خود را کاندیداى انتخابات ریاست جمهورى در آن مقطع زمانى کرد. اکثریت توده مردم علیرغم یک کارزار وسیع تبلیغاتى که براى بى اعتبار کردن چاوز انجام گرفت به او که قول عدالت اجتماعى و حاکمیت مردم را به آنها داده بود، راى دادند. رقیب چاوز در آن انتخابات نماینده اتئلافى از احزاب و سازمان هایى که از چهل سال پیش قدرت را در ونزوئلا در دست داشتند، بود. احزاب قدیمى همچون سوسیال دمکراسى و دمکرات مسیحى ها به شدت تضعیف شده بودند و دیگر هیچگاه نتوانستند شکست خود را جبران کنند.
چپ و ناسیونالیست
هوگو چاوز توسط یک بلوک از احزاب کوچک، شخصیت هاى چپ، ناسیونالیست ها ( در آمریکاى لاتین ناسیونالیسم بوسیله احزاب مترقى مطرح مى شود زیرا در این مناطق واژه فوق به مفهوم آزادى حاکمیت ملى در برابر دخالت و تصرف منابع ملى توسط نیروهاى خارجى معنى پیدا مى کند)، “غیر حزبى ها” و “مستقل ها” در انتخابات مورد پشتیبانى قرار گرفت. با به قدرت رسیدن او به ریاست جمهورى در سال ١۹۹٨، انرژى قابل توجهى در بطن اجتماع آزاد شد و بدین طریق مردم مناطق فقیر بر سیاست تسلط یافتند. پایه هاى اولیه هزاران سازمان جدید اجتماعى و مدنى تاسیس گردید و این نشانه یک زمین لرزه وسیع اجتماعى براى گرفتن سیاست توسط مردم بوده است.
البته اعتقادات چاوز بسیارسخاوتمندانه است اما با وجود این داراى ابهام است. عدالت اجتماعى، مبارزه بر علیه رشوه خوارى، حاکمیت ملى،. .. و بلندپروازى هاى او به هیچوجه براى پایان دادن به وقفه اى که در مبارزه “سیمون بولیوار” (مبارزه بر علیه استعمارگران اسپانیائى را در قرن نوزدهم آغار کرد) قهرمان ملى و منطقه اى آمریکاى لاتین بوجود آورد، نیست. اولین اقدامات رئیس جمهور جدید مخلوطى از نئولیبرالیسم است. چاوزبا آمدن به قدرت رویاى “راه سوم” که توسط تونى بلر نخست وزیر انگلیس طرح شده بود را در نظر داشت پیش ببرد. در مسیر راه سمتگیرى چاوز تغییر مى کند. چه دلایلى در شکل گیرى این تغییرات نقش داشتند؟ خصومت ورزى شدید کارفرمایان و مدیران کشور با او باعث مى شود که هوگو چاوز به سمت چپ سمتگیرى کند. فشار توده اى بقیه کارها را به جلو پیش برد. هوگو چاوز از معدود رئیس جمهورهایى است که به سمت چپ گرایش پیدا کرده است. البته اغلب عکس این قضیه اتفاق مى افتد.
قانون اساسى جدید در ونزوئلا امکان و شرایط رفرم هاى بنیادى اجتماعى که در آن مردم بازیگر اصلى در یک دمکراسى مشارکتى باشند را ایجاد کرده است. قانون اساسى از طریق یک رفراندم عمومى به تصویب مردم مى رسد. در سال ٢٠٠٠، چاوز در انتخابات ریاست چمهورى شرکت مى کند و با آراى بالایى انتخابات را مى برد.
کارفرمایان و نظامیان علیه چاوز
در مسیر راه چاوز خیلى سریع با توطئه هاى زیادى مواجه مى شود. در سال ٢٠٠١، دولت او دست به انجام ۴۹ طرح اجرائى که توسط قانون اساسى اجازه داده شده بود، مى زند. سرمایه داران ونزوئلایى با دیدن این رفرم ها سریع دست به سازماندهى وضد حمله براى انجام اقدامات تند بر علیه دولت چاوز روى مى آورند. در واقع آیین نامه ها و دستور عمل هاى دولتى شامل انجام رفرم هاى مترقى و میانه بوده است. به عنوان مثال؛ رفرم هایى که در بخش کشاورزى انجام گرفت، اهدافش این بود که فقط اراضى که در اختیار دولت بوده است را مجددا” در میان مردم تقسیم کند. سلب مالکیت با پرداخت پول تنها مربوط به اراضى مى شود که صاحبان قبلى از آن زمین ها هیچگونه استفاده اى نمى کردند. انجام این رفرم ها باعث گردید که صاحبان قدرت در دولت هاى قبلى در ونزوئلا دست به انجام هر کارى براى پایان دادن به ریاست جمهورى چاوز بزنند.
ونزوئلا چهارمین کشور صادر کننده نفت در جهان است. ذخایر”طلاى سیاه” این کشور بسیار وسیع است. صعنت نفت با وجود مخالفت سرمایه داران و مدیران مراکز بزرگ صنعتى، ملى مى شود. قبل ازاینکه چاوز به قدرت برسد حاصل درآمد نفت به جیب تکنوکرات ها و شرکت هاى فراملیتى ریخته مى شده است.
در یازده آوریل ٢٠٠٢، کودتایى برعلیه چاوز انجام مى گیرد. کودتاگران شامل ستاد ارتش، سیاست مداران رژیم قبلى، رهبران فاسد شده سندیکائى و کارفرمایان بوده اند. آنها حرکت کودتائى خود را با حمایت مستقیم امریکا به اجرا گذاشتند. چنانکه بعضى از تحقیقات این دخالت ها را تائید مى کنند. به عنوان مثال تحقیقاتى که خانم “آدم گولینگر” که یک وکیل آمریکائى و ونزوئلایى است درکتابى که به نام “رمز چاوز” انتشار داده است این امر را ثابت مى کند. دراین کودتا مخالفین چاوز داراى یک سلاح مهیب و موثربودند. در واقع امکانات وسائل ارتباط جمعى مراکز خصوصى در اختیار کودتاگران قرار گرفت. این وسائل ارتباط جمعى خصوصى توسط فردى بنام “سینه روس” که در واقع ” برلوسکونى“ – نخست وزیر سابق ایتالیا- قاره آمریکاى لاتین محسوب مى شود، کنترل مى گردد. اما با وجود این کودتا شکست مى خورد. این سوال پیش مى آید که چه چیزى باعث نجات چاوز در این کودتا شد؟ جواب روشن است؛ توده مردم در سراسر کشور به صورت همه جانبه به حمایت از چاوز برخاستند. هنگامى که سروصداى اولین تانک ها بلند شد، میلیون ها نفر از مردم به خیابان ها براى پشتیبانى از رئیس جمهورشان بیرون آمدند.
اما با این همه کودتا گران کاملا” شکست نخوردند و به توطئه هاى خود بر علیه چاوز ادامه دادند. چند ماه بعد کارفرمایان و سرمایه داران بزرگ با سازماندهى یک اعتصاب بزرگ به اقدام توطئه آمیزدیگرى برعلیه رئیس جمهور قانونى ونزوئلا دست زدند. دو ماه بعد صنعت نفت به کنترل دمکراتیک کارگران، کارکنان، مردم مناطق محلى و مهندسین نظامى طرفدار چاوز درآمد.
در سال ٢٠٠۴، اپوزیسیون راست ونزوئلا موفق به برگزارى یک رفراندوم براى عزل چاوزمى شود. چاوز در این انتخابات با آوردن ۶٠ درصد آرائ مردم به پیروزى مى رسد و بدین طریق احزاب راست ونزوئلا و دولت امریکا یکبار دیگر توطئه هایشان مورد تحقیر رئیس جمهور دولتى ونزوئلا واقع مى شوند. چاوز در ادامه هر چه بیشتر از قبل مورد حمایت توده مردم ونزوئلا قرار مى گیرد.
این دوره با آغاز اصلاحات بزرگ اجتماعى در عرصه بهداشت و آموزش و پرورش همزمان مى شود. توده هاى فقیر جامعه از یکسرى وام هاى کوچک براى ایجاد اشتغال بهره مند مى شوند. جنبش هاى همیارى و تعاونى ها تقویت مى شوند. رئیس جمهور به رفرم هاى خود ادامه مى دهد. در عرصه بهداشت، پزشکان با پروژه انجام کار مجانى در محلات فقیرمخالفت مى کنند. اما چاوز موفق مى شود راه حلى براى پروژه دولت خود پیدا کند. او از کشور کوبا که از او حمایت مى کند، تقاضاى پزشک مى نماید و دولت کوبا بیست هزار پزشک به ونزوئلا مى فرستد و بدین طریق درمان و بهداشت قابل دسترسى براى اقشارپایین و ضعیف جامعه مى شود. در عرض سه سال پزشکان کوبائى ١١۷ میلیون و دندان پزشکان ١۶.۵ میلیون دفعه به مراجعات مردم ونزوئلایى براى انجام معاینات پزشکى پاسخ دادند و از این طریق هزاران نفر از مرگ نجات یافتند. هزینه معالجات پزشکى و بهداشتى از طریق سود حاصل از درآمد نفت پرداخت مى شود.
سوسیالیسم قرن بیست و یکم؟
آموزش رایگان یکى دیگر از پیشرفت هاى انجام شده در ونزوئلا است. در حدود نصف جمعیت کشور از شرایط بوجود آمده بهره مند شدند. رفرم هاى چاوز نتایج سریع و دلگرم کننده اى بوجود آورد. آیا همه این پیشرفت هاى انجام شده، تبلیغات دولت چاوز است؟ سازمان ملل متحد از کشور ونزوئلا بابت ریشه کنى سریع بى سوادى تقدیر کرد. در گزارش جدیدى که توسط بانک جهانى انتشار یافته است- هر چند که مى دانیم نهاد مربوطه طرفدار سمتگیرى اقتصادى چاوز نیست -، آمده است که با به قدرت رسیدن چاوز در ونزوئلا، فقر در این کشور ٢۵ درصد کاهش پیدا کرده است. حتى ونزوئلا در حال متحقق ساختن اهداف سازمان ملل متحد در هزاره جدید مى باشد. قبل از سال ٢٠١۵، فقر در این کشور به پایان خواهد رسید. از سال ٢٠٠۵، توسط دولت، تعدادى از کارخانجاتى که توسط صاحبانشان رها شده بود، ملى مى‌شوند. در فرایند انقلاب بولیویائى بحث قدیمى سوسیالیسم مجددا” تازه مى شود. مدت زمانى چاوز بر این باور بود که مى تواند “راه سوم بلریست” را در کشورش اجرا کند و به نوعى “سرمایه دارى با سیماى انسانى“ را در ونزوئلا برقرار سازد. در هنگام برگزارى “فرم اجتماعى جهانى“ در سال ٢٠٠۵ در” پورتوآلگرا”، نظرات چاوز به شکلى رادیکال تغییرمى یابد. او دراین تجمع گفت “من متقاعد شده ام که سرمایه دارى هرگز نخواهد توانست مشکلات ما را حل کند” و اضافه کرد که “ضرورت دارد که ما به سمت سوسیالیسم قرن بیست و یکم پیش برویم.
از جنبه بین المللى ونزوئلا توانسته تاثیرات تاریخى آمریکا را درآمریکاى لاتین کاهش دهد و به صورتى خیلى آشکار خود را به عنوان یک آلترناتیو تاثیر گزاردر منطقه مطرح سازد. چاوز با توسعه آلترناتیویى در توافقات بازار آزاد توانست روابط تجارى را بر اساس همبستگى و مسئولیت مشترک بوجود آورد. البته این توافقات بویژه با همراهى کشورهایى چون بولیوى و کوبا انجام گرفت. در این مسیر، مبارزه ومقاومت شکل گرفته مشخصا برعلیه سیاست هاى اقتصادى نئولیبرالیسم افراطى انجام مى گیرد و این موجب این شده است که چاوز در امریکاى لاتین به عنوان دشمن شماره یک امریکا محسوب شود. درزمانى که بسیارى در حال درست کردن بدیلى در برابر جهانى شدن اقتصاد هستند ونزوئلا به عنوان کشورى محسوب مى شود که همگان به آن امیدهاى بسیارى، بسته اند.
نیروهاى سیاسى راست با اینکه در ونزوئلا بر علیه چاوز متحد شده اند. اما آنها در کوتاه مدت از شانس بسیار کمى براى سرنگونى رئیس جمهور ونزوئلا برخوردار هستند. در واقع آنها از راه دمکراتیک نمى توانند چنین کارى را پیش ببرند. انتخابات سه دسامبر در ونزوئلا بار دیگر به بدیل اجتماعى چاوز راى داد.
مجله هفتگى سه شنبه دسامبر ٢٠٠۶
