دکتر فریبرز ناطق الهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بر اساس آمارهای موجود، تهران حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار بنا دارد که ۴ درصد از این میزان در هر سال یا مورد بازسازی قرار می‌گیرند و یا دوباره‌سازی می‌شوند.
وی با بیان این که این امر نشان می‌دهد که بسیاری از ساختمان‌های تهران قدیمی اند، اظهار کرد: “بسیاری از این سازه‌ها مشکل دارند؛ چراکه بیشتر این ساختمان‌ها در دهه‌های گذشته ساخته شده اند و چون در آن زمان الزام قانونی برای رعایت ضوابط زلزله نبوده است، از این رو بیشتر ساختمان‌ها فاقد استانداردهای لازم برای زلزله اند یا اگر ضوابط رعایت شده باشند، شرایط لازم را ندارند”.
ناطق الهی با بیان این که این امر نشان‌دهنده آن است که هر سال ۹۶ درصد از ساختمان‌های کشور می‌توانند دارای مشکل سازه‌ای باشند، ادامه داد: “در حال حاضر تنها ۴ درصد از سازه‌ها بازسازی و نوسازی می‌شوند و از سوی دیگر ما با حجم زیادی از سازه‌های فاقد استانداردهای لرزه‌ای مواجه ایم که می‌تواند در زمان زلزله احتمالی تهران بحران‌ساز در سطح جهانی باشند”.
این محقق با بیان این که پیش‌بینی می‌شود که زلزله احتمالی تهران زلزله‌ای با بزرگای بیش از ۷ ریشتر باشد، تاکید کرد: زلزله تهران به بزرگترین فاجعه انسانی در قرن اخیر تبدیل خواهد شد. از این رو باید به سازه‌ها توجه بیشتری داشته باشیم.
درسی که از زلزله منجیل و رودبار گرفته نشد
وی با اشاره به زلزله رودبار و منجیل گفت: “پس از این زلزله بزرگ، فعالیت‌هایی در زمینه سازه‌ها شروع شدند، ولی متاسفانه بعد از مدتی به تناسب این که مسئله تبدیل به یک امر سودآور و درآمدزا شد، از چارچوب اصلی، خارج و به بازاری برای افراد سودجو تبدیل شد. این افراد ادعای مقاوم‌سازی سازه‌ها را داشتند و مشکل کشور در این زمینه ابتر ماند”.
ناطق، در عین حال با بیان این که پس از زلزله رودبار و منجیل علم زلزله‌شناسی در ایران پیشرفت کرد، ادامه داد: “با اقداماتی که در پژوهشگاه زلزله انجام شد، امروزه ایران در سطح جهانی در زمینه زلزله مطرح است و حرف‌هایی برای گفتن دارد؛ ولی تا تبدیل شدن نتایج تحقیقات این پژوهشگاه به الزامات اجرایی در سطح شهرداری‌ها و نظام‌های مهندسی فاصله زیادی داریم”.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با ابراز تاسف از این که شهرداری‌ها دقت لازم را درباره سازه‌ها ندارند، یادآور شد: “عموماً شهرداری‌ها به تأیید نقشه‌ها از سوی مهندسان اکتفا می‌کنند؛ ولی با توجه به فاجعه‌ای که در ساختمان پلاسکو رخ داد، مشاهده می‌شود که این ادعای شهرداری‌ها صحیح نیست”.
وی نحوه ساخت سازه‌ها را یک مسئله ملی دانست و یادآور شد: “از این رو لازم است دفاتری برای بررسی تخصصی سازه‌ها ایجاد شود، ولی متأسفانه همواره پای افراد سودجو در این مسایل باز می‌شود. از این رو نیاز است تا چارچوب‌های مورد نیاز در این زمینه تغییر کنند”.
وی برای نمونه به بازدید از یک ساختمان بلندمرتبه دولتی اشاره کرد و گفت: “بعد از بازدید این ساختمان، به شهردار منطقه اعلام کردم که این ساختمان خواهد ریخت، ولی ترتیب اثر داده نشد و این در حالی است که در صورت ریزش این ساختمان علاوه بر از دست رفتن منابع مالی، موجب بروز بحرانی همانند فاجعه پلاسکو خواهد شد”.
وضعیت مدیریت بحران در کشور
عضو هیئت علمی پژوهشگاه زلزله با تأکید بر ضرورت تغییر نگرش‌ها در خصوص مسایل فنی و مدیریت بحران، اظهار کرد: “مدیریت بحران کشور فاجعه است و بر اساس ضوابط فنی که در دنیا انجام می‌شود، نیست. مدیریت بحران ما با مدیریت بحرانی که در ۵۰ سال گذشته در دنیا انجام می‌شد، اداره می‌شود و این در حالی است که امروزه مدیریت بحران در دنیا تغییر کرده است”.
بنیانگذار مدیریت بحران در کشور، با بیان این که از ۲۰ سال گذشته ما به این درک رسیدیم که مدیریت بحران کشور مبحث بسیار وسیعی است، اظهار کرد: “در سال ۱۳۷۵ اولین کتاب مدیریت بحران را منتشر کردم و مجلس شورای اسلامی بر اساس الگویی که برای مدیریت بحران تعریف کرده بودم، طرحی را تصویب کرد، ولی افرادی که برای این امر به اشتغال گرفته شدند، از سرداران جنگ بودند”.
وی با بیان این که تمام کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که مدیریت بحران با رویکرد جنگ دو مقوله متفاوت است، ادامه داد: “ما به جز در مسائل لجستیکی و حفظ امنیت شهر بحران‌زده، از نیروهای ارتشی نباید استفاده کنیم، چون دیدگاه آنها دیدگاهی است که به ضرورت ساماندهی شهر در بعد از بحران فکر می‌کنند. نگاه اساسی به مدیریت بحران این نیست و بیشتر توجه‌ها به مدیریت قبل از بحران است”.
ناطق الهی خاطرنشان کرد: “این گفته به این معنی است که مسئول مدیریت بحران کشور باید یک فرد فنی باشد و برای بخش‌های لجستیکی افراد برجسته گماشته شود”.
وی بهترین افراد برای مدیریت بحران کشور را ۳۰ نفر از آزمون سراسری دانست و یادآور شد: “برخورد با سوانح طبیعی متفاوت از سوانح انسان‌ساز مانند جنگ و تروریسم است”.
این محقق مدیریت بحران زمین‌لرزه، با تأکید بر این که به مدت ۳۰ سال است که این حرف‌ها را فریاد می‌کشم، افزود: “متاسفانه گوش شنوایی که این حرف‌ها را عملیاتی کند، وجود ندارد و این بزرگترین مشکل ما و برای ما بسیار ناگوار است، چراکه گویندگان این مطالب افرادی دلسوز کشور و مردم اند و می‌خواهند به بهترین نحو مدیریت بحران کشور ساماندهی شود”.
وی با تأکید بر این که گریزی از سوانح طبیعی نیست، اظهار کرد: “آماده بودن، برنامه‌ریزی کردن و به کار گرفتن متخصصان آگاه به مسایل از جمله اموری است که می‌توانیم انجام دهیم تا امداد و نجات در زمان بحران بهتر انجام شود.
وضعیت ساختمان پلاسکو و عامل اصلی بحران
وی با اشاره به فاجعه پلاسکو با تأکید بر این که بافت فرسوده را نمی‌توان عامل اصلی این بحران قلمداد کرد، ادامه داد: “ساختمان‌هایی داریم مانند ساختمان راه‌آهن که سال‌ها قبل‌تر از ساختمان پلاسکو ساخته شده است، ولی تاکنون پابرجا است؛ آنچه که درباره پلاسکو مهم به نظر می‌رسد، نبودن سیستم اطفای حریق مناسب است”.
ناطق الهی گفت: “من گله علمی می‌کنم، نه سیاسی! که در اخبار اعلام شد ۳۴ بار به مدیران ساختمان پلاسکو اخطار داده شده است ولی به نظر ما حتی افرادی که این تعداد اخطار را برای مدیران ساختمان پلاسکو ابلاغ کرده‌اند، شریک جرم اند؛ چراکه اخطار یک بار است و ۳۴ اخطار یعنی رخداد یک فاجعه”.
وی با تأکید بر این که یک بار اخطار داده می‌شود و برای دفعات بعدی باید عمل شود، اضافه کرد: “ساختمانی که سیستم اطفای حریق ندارد، با یک برنامه ساده همان طور که اگر عوارض شهرداری داده نشود، جلوی فعالیت ساختمان گرفته می‌شود، باید از ادامه فعالیت در این ساختمان ممانعت به عمل می‌آمد و بعد از آن اقدام به تجهیز کل ساختمان به سیستم اطفای حریق می‌شد تا امروز شاهد واقعه غم‌انگیز پلاسکو نباشیم”.
ناطق الهی، همچنین با اشاره به برخی گفته‌ها در زمینه بروز انفجار در ساختمان پلاسکو، توضیح داد: معلوم نیست که انفجار بوده باشد یا خیر، چراکه در صورت برخورد طبقات بالایی به طبقات پایین ظاهری شبیه انفجار مشاهده می‌شود. ولی از سوی دیگر شاهد بودیم که در ساختمان، کپسول‌های گاز وجود داشته است و می‌تواند بر اثر ضربه طبقات بر روی یکدیگر، انفجارهای موضعی هم رخ داده باشد و یا شاید موارد دیگری که ما نمی‌دانیم”.
وی اضافه کرد: “ولی آنچه که می‌دانیم این است که ساختمان باید سیستم اطفای حریق داشته باشد و بعد از اخطار اول باید در این زمینه اقدام می‌شد و باید کسی مسؤولیت ابلاغ ۳۴ اخطار را قبول کند.
سرنوشت کشور با ادامه روند فعلی
این محقق، بی‌توجهی به مدیریت بحران را ناشی از نبود افراد متخصص در جایگاه‌های خاص دانست و گفت: “وزارت علوم یکی از نهادهایی است که تاحدودی در این زمینه مسئول است؛ چراکه هر ساله از تمام دانشگاه‌های آزاد و دولتی تعداد زیادی دانشجوی دکتری فارغ‌التحصیل می‌شوند، در حالی که کیفیت تدریس نسبت به ۲۰ سال قبل افت کرده است.
وی اضافه کرد: “نگرانی ما از رخ دادن اتفاقات بد در حوزه‌های مختلف از جمله مهندسی است. مثلا اگر مهندسی که آگاهی و تجربه کافی برای ساخت پل ندارد، پلی را بسازد، خواهد ریخت و تقاضای من از مسئولان وزارت علوم این است که بیشتر از این به بی‌سوادی جامعه دامن نزنند و فیلترهای ورودی به دانشگاه‌ها را بهبود بخشند و در جهت بهبود کیفیت آموزش اقدام کنند”.
ناطق الهی تاکید کرد: “ادامه روند فعلی منجر به افزایش تخریب‌ها و وقایع ناگوار خواهد شد”.
