مشکلات میلیون ها پناهنده و آواره در نقاط مختلف دنیا که به دلیل جنگ و خطرات امنیتی ناچار به گریز از وطن شان و پناه بردن به کشور دیگری شده اند، سازمان ملل متحد را بر آن داشت تا روزبیستم ژوئن (٣١خرداد) را «روز جهانی پناهندگان» نام گذاری کند، و توجه جهانیان را به مشکلات این پناهجویان و پناهندگان جلب کند.
کنوانسیون ژنو که مربوط به حق پناهندگی است مربوط به سال ۱۹۵۱ است، و در واقع یک راه حقوقی بوده در ارتباط با جنگ جهانی دوم که میلیون ها انسان به لحاظ مسائل سیاسی، نژادی، مذهبی و عقیدتی بی خانمان شده و به کشورهای دیگر مهاجرت کرده بودند.
طی ۶۰ سالی که از تصویب این کنوانسیون تا کنون می گذرد، تغییرات بزرگی در دنیا صورت گرفته است. مسافت ها خیلی کوتاه تر شده و شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیا متاسفانه به گونه ای است که مردم دیگر حاضر نیستند به هر قیمتی در منطقه و در کشور خودشان بمانند، به زندان بیافتند و جان خودشان را از دست بدهند. این است که در غالب مواقع به هر قیمتی سعی می کنند به یک منطقه یا کشور دیگری مهاجرت کنند.
در جهان بیش از ۴۳ میلیون نفر از زاد و بوم خود آواره شدهاند. عده اندکی موفق میشوند به موطن خود برگردند، اما بیشتر آنها آواره میمانند و بر شمار آنها افزوده میشود.”کمیساریای عالی پناهندگی” با این توده انبوه در تماس است.
نتونیو گوترس، کمیسر سازمان ملل متحد در امور پناهندگی به مناسبت شصتمین سالگرد تأسیس “کمیساریای عالی امور پناهندگی” (UNHCR) از همه کشورهای جهان خواست که در یاری به انسانها برای کاستن از دردهای فرار و آوارگی سهیم باشند. او طی سخنرانی در مقر کمیساریای پناهندگی در ژنو ابراز تأسف کرد که امروزه علل فرار و آوارگی انسانها از زمان امضای پیمانهای بینالمللی و تأسیس این مؤسسه بیشتر شده است.
به گفته آقای گوترس: «وظیفه اصلی کمیساریای عالی امور پناهندگی حمایت از مردمی بوده است که بر اثر جنگ یا سرکوب و تعقیب از میهن خود فرار میکنند. اما امروزه مشکلات دیگری مانند فقر سنگین به خاطر تغییرات جوی عامل فرار و آوارگی مردم است. جامعه بینالمللی باید برای یاری به این مردم آماده باشد.»
به گفته آقای گوترس: «وظیفه اصلی کمیساریای عالی امور پناهندگی حمایت از مردمی بوده است که بر اثر جنگ یا سرکوب و تعقیب از میهن خود فرار میکنند. اما امروزه مشکلات دیگری مانند فقر سنگین به خاطر تغییرات جوی عامل فرار و آوارگی مردم است. جامعه بینالمللی باید برای یاری به این مردم آماده باشد.»
تعریفی که از فرد پناهنده در این کنوانسیون وجود دارد این است که برای حفظ جان و آزادی خود ناگزیر به ترک کشورش باشد. علت آن ممکن است سیاسی یا مذهبی یا عقیدتی و قومی و نژادی باشد.
ولی آن چیزی که مسلم است این است که باید از آزار و اذیت و زندان و شکنجه و رفتارهایی که جان و آزادی وسلامتی او را در معرض خطر قرار می دهد، بگریزد.
ولی وقتی کسی ناچار باشد به کشور دیگری مهاجرت کند تا از زندگی بهتری برخوردار باشد مثلا در کشور خودش از گرسنگی نمیرد، یا از بیکاری و بیماری در امان باشد، اینها مسائلی است که در تعریف مهاجرت می گنجد ولی در تعریف پناهندگی نمی گنجد.
هر حال این مشکلی است که امروزه دنیا به خصوص کشورهای پیشرفته و صنعتی به نوعی با آن درگیراست. به خاطر همین هم شرایط رسیدگی به پرونده پناهندگی روز به روز سخت تر شده است. بیشتر این کشورها هم با توجه به بحران های اقتصادی و اجتماعی که این پدیده در کشورهای صنعتی به وجود آورده است، روز به روز شرایط پناهندگی را سخت تر کرده اند. اینجاست که از یک سو متقاضیان پناهندگی به خودشان حق می دهند، این حق هم درست است، ولی از یک سوی دیگر هم واقع ماجرا این است که هر کسی را هم نمی شود به عنوان پناهنده شناخت و او را مشمول مقررات پناهندگی کنوانسیون ژنو دانست. راه حل این است که کمیساریای پناهندگی سازمان ملل باید به تعداد افراد کادر خود به خصوص در کشورهایی که نقش میانجی را دارند، اضافه کند.
برای مثال ایرانی ها در خود ترکیه پناهنده نمی شوند، که ترکیه نقش یک پل و میانجی را ایفاد می کند، خود ترکیه آن کنوانسیون ژنو را نپذیرفته است که به عنوان مثال کشورهای اروپایی یا آمریکا پذیرفته اند. پناهجویان ایرانی به ترکیه می آیند و آن جا اول خود را به دفتر سازمان ملل معرفی می کنند، و بعد به پرونده شان در آنجا رسیدگی می شود و پس از این که پناهندگی شان مورد پذیرش قرار گرفت وارد مرحله دومی می شوند که تازه باید از یک کشور سوم روادید بگیرند که آن کشور عضو کنوانسیون ژنو باشد.
در اکثر مناطق مرزی ایران این وضعیت وجود دارد. چه در کردستان عراق، چه در پاکستان، چه در افغانستان و سایر کشورهای مرزی.در مرحله نخست باید کمیساریای عالی پناهندگی سازمان ملل کادرهایش را در این مناطق به قدری وسعت بدهد که در این کشورهایی که عضو کنوانسیون ژنو نیستند رسیدگی به وضعیت یک پناهنده به طور طبیعی و سریع انجام شود.
دوم اینکه از سوی سازمان ملل باید فشار بیشتری به صورت یک موافقت کلی مابین کشورها صورت بگیرد که دست از این سیاست ضد مهاجرت و ضد پناهندگی بردارند. یعنی به عنوان مثال وقتی مقامات سازمان ملل کسی را در ترکیه به عنوان پناهنده شناسایی کرد، آنجا هم مدت های مدیدی، ماه ها و یا سال ها در انتظار صدور روادید نباشد و او بتواند بسیار سریع به کشوری که عضو کنوانسیون ژنو است مهاجرت کند و در آن جا زندگی پناهندگی خودش را سامان دهد.تا این دو شرط محقق نشود این وضعیت کماکان ادامه خواهد داشت.
به همین دلیل هم طی سال های گذشته بسیاری از سازمان ها و فعالین حقوق بشربارها و بارها در گفت و گوهای شفاهی با مقامات کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در ژنو درخواست شده که واقعا پناهندگی از این وضعیت اسفباری که در اکثر کشورهای دنیا دارد، خارج شود.
