تبعیض در بازنشستگی نقض حقوق شهروندی کارگران و زحمتکشان، بویژه زنان است
سازمان تامین اجتماعی در جهت حمایت از کارگران و ارائه خدمات در زمینه بازنشستگی، بیمه بیکاری، درمان و مواردی از این دست در سال ۱۳۳۱ به عنوان یک سازمان بیمه گر ایجاد شده است (۱). طبق اصل بیست و نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی، برخورداری از بیمه تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی و دولت مکلف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تامین کند (۲،۳).
طبق قانون سازمان تامین اجتماعی ، حداکثر سن بازنشستگی برای مردان ۶۰ سال و برای زنان ۵۵ سال می باشد. این افراد برای دریافت حکم بازنشستگی، می بایست دارای ۲۰ سال سابقه کار باشند (۴). اما در موارد خاصی این سن می تواند افزایش یا کاهش پیدا کند.
با توجه به دامنه نوع بازنشستگی زنان در ایران مدیر کل تامین اجتماعی غرب تهران گفت که به لحاظ گستردگی مشاغل و نوع فعالیت در کارگاه های مختلف و یا پرداخت بیمه خویش فرما (غیر اجباری)، بازنشستگی زنان در تامین اجتماعی به شکل های گوناگون اجرا میشود. بطور کلی زنان شاغل با داشتن ۲۰سال سابقه کار و حداقل ۴۲ سال سن می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند. در حالی که زنان ۵۵ ساله با حداقل ۱۰ سال سابقه بیمه پردازی می‌توانند بازنشست شوند اما مشمول ماده ۱۱۱ قانون تامین اجتماعی هم نخواهند شد (۵). ماده ۱۱۱ تامین اجتماعی مخصوص مستمری بگیرانی است که بالای۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه دارند و حقوقی بیش از ۲۰ روز دریافت می کنند. طبق ماده ۱۱۱، مستمری ازکارافتادگی کلی، مجموع مستمری بازماندگان و مستمری بازنشستگی در هر صورت و شرایطی نباید از حداقل حقوق و مزد یک کارگر ساده کمتر شود (۶).
برای احراز بازنشستگی دو معیار رسیدن به سن مقرر و داشتن سنوات پرداخت حق بیمه به میزان آنچه در قانون تامین اجتماعی تعیین شده لازم است (۷). یعنی اگر فردی سال‌های زیادی را کار کرده و یکی از شرایط فوق را نداشته باشد، شامل بازنشستگی نمی‌شود. نکته قابل تامل در قانون بازنشستگی این است که بین سابقه کار و سابقه بیمه پردازی تفاوت وجود دارد به این معنی که اگر کارگر کامل کار کرده و کارفرما هم بطور کامل برای او بیمه رد کرده باشد مشکلی پیش نخواهد آمد، چرا که بین سابقه کار و سابقه بیمه پردازی کارگر مطابقت وجود دارد. ولی متاسفانه در بیشتر مواقع سابقه کار از سابقه بیمه بیشتر است. اکبر قربانی مشاور روابط کار و تامین اجتماعی با اشاره به عدم تطابق سابقه کار و بیمه پردازی کارگران اظهار کرد: گاهی اوقات با مواردی رو به رو می‌شویم که فرد ۲۰ سال سابقه کارداشته و در این بین به دلایلی مانند بیماری، ۲ سال مرخصی بدون حقوق گرفته و این مدت از بیمه او کسر شده و یا کارفرما در پرداخت حق بیمه نیروی کار قصور کرده است، این گونه میشود که سابقه کار بیشتر از سابقه بیمه پردازی است و کارگر با مشکل رو به رو خواهد شد (۸).
بر اساس ماده ۲ قانون کار، کارگر فردی است که به هر عنوان به تقاضای کارفرما کار می کند، و در قبال کار و فعالیتی که انجام می دهد باید، دستمزد، حقوق سهم سود، و سایر مزایا دریافت کند و می بایست حق بیمه برای آنان پرداخت شود. افرادی که در بخـش خصوصـی مشغول بکار هستند نیز درایـن گـروه جـای می گیرنـد (۹). با توجه به قوانین کار، کلیه افرادی که مشمول این قانون هستند، الزاماً باید تحت پوشش مقررات قانون تامین اجتماعی نیز قرار بگیرند (۹). اما همه افرادی که در شمول قانون تأمین اجتماعی قرار دارند، لزوماً نمی توان همه آن ها را مشمول قانون کار دانست. این تعریف از کارگر عملا باعث نوعی تبعیض میان کارگران و زحمتکشان در جامعه می شود.
طبق تعریف قانون کار از کارگر، بخش بزرگی از کارگران که در بازار غیررسمی بدون داشتن کارفرما و دستمزد معین، با وجود کارفرمای فامیلی و یا کارگرانی که خود کارفرمای خویشند، کارگر شناخته نشده و از حقوق شهروندی خود که در اصل بیست و نهم قانون اساسی به آن اشاره شد محروم میشوند. تعداد زیادی از این کارگران، زنانی هستند که برای همسر یا یکی از مردان خانواده کار می‌کنند؛ ازپاک کردن سبزی تا قالیبافی، صنایع دستی، خدمات غذایی، خیاطی و دیگر مشاغلی که در خانه می‌توان انجام داد و یا درزمین‌های خانوادگی به کشاورزی می‌پردازند. کار و بی‌حقوقی این زنان با روابط خانوادگی توجیه میشود. مزدی نمی‌گیرند؛ بیمه نیستند و بازنشستگی ندارند (۱۰).
زنان اغلب به دلیل مناسبات حاکم بر روابط کار و سلطه نگرش مرد سالاری بر این مناسبات در موقعیتهای شغلی کم درآمد و مشاغل غیررسمی حضور دارند. در کارگاه‌های غیررسمی، زنان عموماً در معرض بیکاری‌های مدام یا مقطعی هستند و بسیار کمتر از مردان حقوق می‌گیرند (۱۱). بخشی از زنان امروز به اجبار برای تامین همین نیاز های حداقلی به کارگران ساده غیرماهر (کارخانگی همچون نظافت و آشپزی، بچه داری و نگهداری از سالمندان و یا دستفروش) تبدیل شده اند. از آنجایی که این کارگر ان بخشی از نیروی کار غیررسمی هستند، اغلب فرصت هایی مانند مزایای اجتماعی و دسترسی به حقوق بازنشستگی را از دست می دهند.
زنان به طور معمول زمان کمتری کار می‌کنند که منجر به کاهش حقوق بازنشستگی و افزایش ریسک فقر در کهنسالی میشود. بر اساس داده های موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا (۱۲)، نابرابری حقوق بر حسب جنسیت بین زنان و مردانی که از صندوق بازنشستگی کشوری حقوق می گیرند، دیده می شود به طوریکه حقوق دریافتی مردان بازنشسته بیشتر از زنان است.
آنچه که در بالا توضیح داده شد، بخشی از موانع، عدم آشنایی با حقوق و خلا قانونی در رابطه با احقاق حقوق کارگران و زحمتکشان است که با توجه به موقعیت و شرایط، به تنهایی قادر به تغییر قوانین در جهت استیفای حقوق خود نیستند. وضعیت این کارگران بویژه زنان در قانون کار و تامین اجتمایی مورد توجه قرار نگرفته و از حمایت قانونگذار برخوردار نیستند.
بر خلاف کشورهای صنعتی کار سیاه در ایران جرم انگاری نشده و دولت عملا دست کارفرما های خصوصی را برای عدم پرداخت حداقل دستمزد مندرج در قانون، حق باز نشستگی و بیمه باز گذاشته است. اضافه بر این، در دهه های گذشته و در نبود سندیکا ها و تشکل های سراسری کارگران و مزد بگیران، از کمیت و کیفیت خدمات به مشمولین قانون کار و سازمان تامین اجتماعی به شدت کاسته شده است.
گروه کار زنان سازمان فداییان خلق ایران (اکثریت)
منابع:
۱- بیمه تامین اجتماعی | شرایط و قوانین بیمه سازمان تامین اجتماعی (heyvalaw.com)
۲- مبانی حقوق شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران – ایرنا (irna.ir)
۳- شرایط برقراری «مستمری ازکارافتادگی» در تامین اجتماعی – ایسنا (isna.ir)
۴- سن بازنشستگی تامین اجتماعی – حداکثر و حداقل سابقه (heyvalaw.com)
۵- شرایط بازنشستگی زنان شاغل / بیمه: زنان ۴۲ ساله با ۲۰ سال سابقه می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند (etemadonline.com)
۶- ماده ۱۱۱ قانون تامین اجتماعی | مهدی داودآبادی (davoudabadi.ir)
۷- قوانین و شرایط بازنشستگی در تامین اجتماعی برای مردان و زنان – مشاوران (moshaveranco.com)
۸- روزنامه همدلی | شماره ۱۹۹۴ | چهارشنبه ۱۹ مرداد ۱۴۰۱ | صفحه ۱ (hamdelidaily.ir)
۹- مرکز پژوهشها – قانون کار (majlis.ir)
۱۰- در مناسبات خانوادگی، کار زنان به مزد ختم نمی‌شود | خبرگزاری ایلنا (ilna.ir)
۱۱- لزوم حمایت شایسته و مورد انتظار از بانوان کارآفرین و فعال اقتصادی – خبرآنلاین (khabaronline.ir)
۱۲-روزنامه اعتماد :: نابرابری حقوق بازنشستگان بر حسب «جنسیت» (etemadnewspaper.ir)
