حکایت مذاکرات ایران و آمریکا در شرایط پر التهاب کنونى که در آن تهدیدات طرفین بر علیه همدیگر ادامه دارد، و پرونده هسته‌اى جمهورى اسلامى ایران در شوراى امنیت به مراحل خطرناکى وارد شده است، حکایتى پیچیده، مبهم و ظاهرا دشوار براى درک و تحلیلى واقع بینانه است. البته این امر پیش از هر چیز ناشى از غیر علنى بودن این مذاکرات است، چرا که هر دو طرف به سهم خود حاضر نیستند جزئیات آنرا براى افکار عمومى و رسانه‌ها فاش سازند. در واقع مذاکرات تقریبا مستمر و پنهان آنها کماکان پا به پاى مشاجرات و تناقضات آشکار این دو دولت کینه‌توز ادامه دارد و بر روندهاى جاری تأثیرات خود را به جا می‌گذارد.
تا آنجا که به طرف آمریکا مربوط میشود، دولت این کشور راجع به مذاکرات تقریبا مداومى که به‌ویژه از مقطع جنگ افغانستان و سرنگونى طالبان شروع شده و ادامه داشته است، چیزى ابراز نمیکند و کاملا سکوت پیشه کرده است. تنها چیزى که در این اواخر از طرف این دولت نشان داده شد، پیشنهاد دولت وقت امریکا از طریق زلماى خلیل‌زاد به دولت ایران براى مذاکره پیرامون مسائل و وضعیت کشورعراق بود. اما از آن مقطع به بعد طرف جمهورى اسلامى به انحاء مختلف و درمناسبت‌ها و زمان‌هاى گوناگون اشاراتى به این امر داشته‌است که از جمله آنها میتوان به مقاله بلند حسن روحانى اشاره کرد که در جریان آن به مذاکرات آمریکا و دولت متبوعش درجریان جنگ افغانستان اشاره نمود، و همچنین باید به سخنان رفسنجانى مراجعه کرد که از مذاکرات ایران و آمریکا در خود آمریکا در روزنامه اعتماد سخن به میان آورد. البته به دنبال اینها نیزسخن از سلسله مصاحبه‌ها و گفتارهائى است که در یکى دو هفته اخیر در رسانه‌های عمومى مطرح شدند. که در اینجا به یک سرى از آنها مراجعه مِی‌کنیم.
حسن روحانى گفت: “ما قبلا هم با آمریکائیها مذاکره داشتیم. چند ماه پس از اشغال عراق بین ما و آمریکائیها با حضور سازمان ملل مذاکراتى شروع شد، در آن مقطع این مذاکرات زیاد مفید نبودند و بیشتر بحثى بود تا به تفاهمى برسیم. ایسنا تاریخ ٢٨.٠۴.٢٠٠۶
رادیو فرانسه در تاریخ ٣٠.٠۴.٢٠٠۶ در برنامه دوم خود چنین گزارش داد که جلال طالبانى رئیس جمهور عراق گفته که ایران و آمریکا در دکان (شهرى کوچک و سیاحتى در کردستان عراق) با هم مذاکره کرده‌اند. اما در همان حال این رادیو در ادامه گزارش خود گفت که ایران و آمریکا در این مورد چیزى نگفته‌اند. که البته بعدا کامران قره‌داغى سخنگوى رئیس جمهورى عراق این مذاکرات را تکذیب کرد!
و سرانجام اینکه آصفى هم گفت که تا حالا راجع به هیچ موضوعى با آمریکا مذاکره نشده است. ایسنا ٣٠.٠۴.٢٠٠۶
به‌راستى علت این همه تناقض‌گوئى و سکوت چیست؟ در این مورد که آمریکا و ایران به نوعى مشغول مذاکرات هستند هیچ شکى نیست، اما این مذاکرات چه خصوصیاتى را داراست؟ بنا بر اقرارهاى نیمه‌گفته‌شده و وضعیت موجود میتوان نکات زیر را برشمرد:
١- با توجه به سابقه چندین ساله، این مذاکرات تنها نشست‌هائى تدارکاتى و موقت نیستند، بلکه مذاکراتى اصلى هستند که از بحث حول بده‌بستانهاى منطقه‌اى شروع میشود و به مسائل بزرگتر و پیچیده‌تر می‌رسند.
٢- اما این مذاکرات نه تنها نتوانسته‌اند در موارد کلان به نتایجى برسند، بلکه در مسائل رده پایینتربه عنوان نمونه وضع افغانستان نیزهمچنانکه از اقرار خود سران رژیم پیداست نه تنها نتایج و دستاوردهائى براى جمهورى اسلامى نداشته است، بلکه رژیم در این مورد خود را فریب‌خورده، تحقیر شده و پس‌رانده می‌بیند.
٣- بنابراین جمهورى اسلامى خشمگین از این وضعیت با توجه به توان و نفوذ خود در عراق به فشارهاى بیشترى بر آمریکا روى آورده است تا از این طریق باختهاى خود را در مورد افغانستان جبران کند.
۴- و بالاخره اینکه هم اکنون این مذاکرات در مورد عراق نیز نتایجى براى جمهورى اسلامى در بر ندارد، و به همین علت است که وزارت خارجه از بدون نتیجه بودن آن سخن میگوید.
سرانجام در پایان میتوان نتیجه گیرى کرد که مذاکرات غیرعلنى، مخفى و تقریبا مداومى که جمهورى اسلامى با آمریکا داشته و اخیرا نیز تشدید شده است، میتواند با همین وضعیت ادامه یابد و سرانجام آن چیزى که میتواند به آن تحولى اساسى بخشد، اولا علنى کردن آن است که ظاهرا قول آن داده شده است، و دوم تغییرى است که شاید در استراتژى این دو کشور نسبت به همدیگر در آینده پیش آید.
۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۵
