مجلسین ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت را که بشرح زیر از سوی دکتر مصدق و یارانش پیشنهاد شده بود باتفاق آرا از تصویب قطعی گذراندند. (بنام سعادت ملت ایران و بمنظور کمک به تامین صلح جهانی، امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد مینمائیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره برداری در دست دولت قرار گیرد)
قانون خلع ید در دهم اردیبهشت ۱۳۳۰ به تصویب مجلسین ایران رسید و دکتر مصدق در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ سمت نخست وزیری ملت را پذیرفت و در ۲۹ خرداد ۱۳۳۰ از شرکت سابق نفت خلع ید کرد و قسمتی از خاک وطن را که در دست کارشناسان انگلیسی بود از دست آنها خارج نمود. دولتین امریکا و انگلیس از مخالفت با یکدیگر دست برداشته و قدم در راه موافقت نهادند و سرانجام امریکا بمراد خویش میرسد و پس از آنکه موافقت دولت انگلستان با سهیم شدن امریکا در راه غارت نفت ایران را بدست میاورد. دالس وزیر خارجه وقت امریکا وایدن نخست وزیر وقت انگلیس در مورد ساقط کردن دولت مردمی مصدق به توافق می‌رسند. ژنرال ایزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا نقشه سازمان سیارا برای انجام کودتا در ایران تصویب و دستور اجرای آنرا صادر میکند.
دکتر مصدق در مدت کوتاه زمامداریش همواره درگیر مشکلات داخلی و خارجی بویژه از ناحیه انگلستان بود مشکلات سیاسی و اقتصادی کار شکنیهای همه جانبه دشمنان خارجی به کمک ایادی داخلی آنان محاصره اقتصادی همه از مسایلی بودند که مصدق را در برگرفته بودند و مصدق علیرغم دست و پنجه نرم کردن با این مسائل برنامه هایی در جهت تامین مصالح و منافع کشور تنظیم نمود. برای اجرای چنین برنامه هایی لازمه آن بود که اختیاراتی از مجلس اخذ نماید، گرچه مجلس با دادن اختیارات سخت مخالف بود اما فشار افکار عمومی مجلس را مجبور ساخت که در دوم مرداد ماه ۱۳۳۱ اختیاراتی بمدت شش ماه به دکتر مصدق داده شود که بتواند لوایحی را که ضروری می‌داند موقتاً بطور آزمایشی بموقع اجرا بگذرد تا اگر ظرف شش ماه وقت کارگر افتاد برای تعیین تکلیف آنها را به مجلس تقدیم دارد.
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط حکومت ملی دکتر مصدق یکی از مهمترین حوادث تاریخی مملکت ایران بشمار میآید و همین حوادث در آینده ایران تاثیر فوق‌العاده زیاد سیاسی گذارد. گسترش دامنه امواج نهضت استقلال‌طلبانه و ضداستعماری و ضد امپریالیسمی که به رهبری دکتر مصدق در ایران پدید آمد و الگو و نمونه برای سایه کشورهای زیر سلطه در منطقه افریقا و خاورمیانه گردید، تا آنجا پیشرفت که منجر به قطع کامل سلطه بیگانگان شده و فریادش از مرزهای ایران هم گذشت و در تمامی منطقه خاورمیانه طنین افکند و حتی در سطح جهانی تاثیر گذاشت.
نهضتی را که دکتر مصدق آغاز کرد در اوج خود تمام صاحبان سرمایه و سلطه گران بین المللی را آزار داد و سخت رنجانید. آنان سخت به وحشت افتادند و همین وحشت امپریالیسم بود که از ترس قطع منافعش کمر به توطئه و نابودی مصدق بست. دکتر مصدق بارها و بارها تهدید به مرگ شد. توطئه های گوناگونی نظیر: ۳۰ تیر، ۹ اسفند و قتل افشار طوسی رئیس شهربانی کل کشور و غیره با هوشیاری مردم خنثی شد. اما از آنجا که امپریالیسم لحظه ای نیاسود تا موجبات سقوط دکتر مصدق را فراهم کند و بدینوسیله راه را برای چپاول دوباره‌اش هموار نماید و بدین ترتیب کودتای ننگین ۲۸ مرداد طرح ریزی شد: روز ۱۹ تیر ۱۳۳۲ کنفرانسی در واشنگتن از طرف نمایندگان دولت‌های امریکا، انگلستان و فرانسه تشکیل شد و در آن کنفرانس نمایندگان کشور های سرمایه‌داری در مورد سرنگونی دولت مصدق و متلاشی نمودن نهضت ملی ایران یکصدا شدند.
امریکائیان بیشتر روی شاه و اطرافیان وی که در ارتش و شهربانی بودند حساب می‌کردند، از این رو سازمان‌های جاسوسی سیا آمریکا و اینتلیخنت سرویس انگلستان متحداً دست بکار شدند و ژنرال شوارتسکف را برای فراهم نمودن زمینه کودتا به ایران فرستادند. آمدن شوارتسکف به ایران بهانه بازدید از دوستان و آشنایانش عنوان گردید و سپس بنا به توافق با شاه، زاهدی را که از دیگران در ارتش و شهربانی با تجربه‌تر بود کاندیدای اجرای کودتا نمودند.
همزمان با این زد و بندهای شوارتسکف در تهران و الن والس رئیس سازمان جاسوسی سیا برادر وزیر امور خارجه امریکا (جان فاستردالس) هر دو عازم سویس شدند لوئی هندرسن سفیر کبیر وقت امریکا در ایران نیز همزمان با وی حرکت و هر سه نفر در سویس علیه دکتر مصدق به توطئه نشستند. در این میان اشرف پهلوی خواهر دو قلوی محمدرضا پهلوی هم با قرار قبلی که با هندرسن در تهران گذاشته بود با اجازه برادرش به سویس پرواز کرد و نطفه کودتا در آنجا بسته شد.
در ۲۲ مرداد ۱۳۳۲ شاه ناگهان مقدمه فرمانی مبنی بر عزل دکتر مصدق و انتصاب زاهدی به نخست وزیری را صادر کرد. با این ترتیب که شاه دوورقه سفید امضا نمود که بعداً در یکی از آنها فرمان عزل مصدق و در دیگری انتصاب زاهدی نوشته شد. در پی حوادث و جریانات بوجود آمده بعدی، شاه تهران را ترک و به شمال رفت و منتظر نتیجه ماند. سرهنگ نصیری مامور ابلاغ عزل دکتر مصدق که در آن زمان رئیس کار سلطنتی بوده در حالی که در شب ۲۵ مرداد فرمان عزل را به خانه دکتر مصدق می‌برد، مصدق فرمان را می‌گیرد و دستور دستگیری وی را می‌دهد و بدین سان کودتای ۲۵ مرداد عقیم می‌ماند، شاه همراه با ثریا به ایتالیا فرار میکند.
روز ۲۷ مرداد هندرسن سفیرآمریکا فوراً به تهران میآید و با دکتر مصدق ملاقات میکند و به وی می‌گوید ( دولت امریکا دیگر نمی تواند حکومت اورا برسمیت بشناسد و به عنوان یک نخست‌وزیر قانونی با وی معامله کند) هندرسن علناً به دکتر مصدق می‌گوید که آمریکا با تمام قوا از ادامه حکومت وی جلوگیری به عمل خواهد آورد و به مصدق پیشنهاد میکند که از نخست وزیری کناره‌گیری نماید، دکتر مصدق با لحن بسیار تندی هندرسن را از خانه اش بیرون میکند و می‌گوید که فردا با امریکا قطع رابطه خواهد کرد. هندرسن پس از این مشاجره لفظی با رابطین دولت جدید در مرکز تماس گرفته و می‌گوید که زاهدی را به عنوان مسوول دولت ایران به رسمیت میشناسد.
تلاش جهت سر نگونی دکتر مصدق سخت بالا گرفت، شوارتسکف با خرج ده میلیون دلار افراد زیادی را اجیر میکند و زمینه سقوط حکومت ملی دکتر مصدق را فراهم می‌نماید. هندرسن در تاریخ ۲۷ مرداد به تهران میآید و چک شماره ۷۰۳۳۵۲ بانک ملی ایران به مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۶۰۰/۳۲ ریال را جهت هزینه اجرای کودتای ۲۸ مرداد می‌پردازد. روزنامه لوموند فرانسه در شماره ۱۷ خود به تاریخ ۱۷ سپتامبر ۱۹۵۳ نوشت (چک شماره ۷۰۳۳۵۲ بامضای ادوار ژرژ دانلی داخلی مبلغ۰۰۰/۰۰۰/۶۰۰/۳۲ ریال از بانک ملی ایران گرفته شد و صرف جریان ۲۸ مرداد گردید با این پول پانصد نفر از ارازل و اوباش برای آشوب و غارت استخدام نمود و به هر یک مبلغ ۳۰۰ فرانک دادند.
و بدینسان سازمان سیا آمریکا در ۲۸ مرداد و با کمک عناصر دست نشانده اش در ایران، در شهربانی و ارتش با عوامفریبی افرادی ساده لوح بعنوان سیاهی لشکر کودتائی را که در سویس طرح ریزی کرده بودند پیاده نمودند. رئیس جمهور وقت امریکا از آغاز شروع عملیات کودتا تا آخر لحظات پر هیجان و پر اضطرابی را می‌گذرانید و مرتباً در حال کسب خبر بود تا اینکه سرانجام خبر سقوط دکتر مصدق به امپریالسیم و جهانخوران رسید و آنها مطمئن شدند که مانع اصلی از جلوراهشان برداشته شد و حال چراغ سبز برای حرکت بسوی چپاول مجدد روشن است.
کودتای ۲۸ مرداد گذشته از آثار و نتایج آن یکی از رویدادهای عبرت انگیز زمان است و همواره به صورت یک ننگ و شرمساری در تاریخ باقی خواهد ماند. ننگ برای خائنینی ماند که با هویت ایرانی، جاسوسی و مزدوری بیگانه را به عهده گرفتند و در گرماگرم نبرد میهنی دروازه را به روی دشمنان گشودند و برای دولتمردان انگلیس و امریکا که در برابر یکی از اصلی‌ترین نهضت های ضد استعماری قرار گرفتند و با قربانی کردن آزادی و استقلال یک ملت برای خود یک رسوایی تاریخی فراهم ساختند.
