در طول سالهای بعد ازانقلاب، یکی از قـشرهای اجتماعی که توانسته در عـرصه اجتماعی به ویژه در عـرصه آموزش و پرورش مـتوسطه و عـا لی مو فـق شود، دختران و زنان نوجوان و جوان می باشند. آنها تنها در سالهای اخیر توانسته اند بیش از ۶۲% دانشجویان و بیش از ۴۶% دانش آموزان ر در کشور را تشکیل دهـند.
در این نوشته، ما وضعیت زنان و دختران نوجوان و جوان را مورد بررسی قـرار خواهـیم داد و سعی مان در عـرصه ای متمرکز خواهـد شد که بتوانیم شمائی کوتاه از وضعیت این قـشر اجتما عـی که به صورت روزانه در جامعه، با حکومت و ارگانهای ریز ودرشت آن در مراکز فـوق درگـیر است، ارائه دهـیم. در این مقا له به سه عـرصه:
۱- دختران نوجوان و جوان دانش آموز در عـرصه آموزش و پرورش.
۲- وضعـیت زنان و دختران جوان دانشجو در دانشگاهها.
۳ـ وضعـیت دختران و زنان فارغ التحصیل شده از مراکز آموزش عالی ، خواهـیم پرداخت.
۱ـ دختران نوجوان و جوان دانش آموز درعـرصه آموزش و پرورش
از جمعیت تقـریباً ۷۰ میلیو نی ایران ، رقمی در حدود ۴۹% را زنان تشکـیل می دهـند. در حال حاضر رقـمی در حدود ۷۵% از زنان با سواد و ۲۵% بقـیه بی سواد هستند . با ید پیش از هـر چیزی گفـته شود که بعد از انقلاب در عـرصه حقوقی یا قانونی ، ساختا ر و محتوای آموزش دختران و پسران به صورت یکسان در آمده است . یعـنی اینکه کتا بهای درسی برای هـر دو جنس یکسان می باشد . اما در عـرصه مضمو نی در کتب درسی از نقـش و تصا ویر زنان بسیار کاسته شده است . لازم به تأ کید است که آن تصا ویری هـم که از زنان در کـتب درسی موجود است متأ سفانه د رحد بچه داری ، خا نه داری ، نظا فـت و….. خلا صه شده است . البته روشن است که چنین درکی از زنان ناشی از نگرش های مسئو لین حکومت و نیز قـوانین ومقررات اسلامی حاکم بر جامعه که با واقعیت زندگی روزمره زنان بیگانه است ، ناشی می شو د.
در طول سالهای بعد از انقلاب، یکی از قـشرهای اجتماعی که توانسته درعـرصه اجتماعی به ویژه در عـرصه آموزش و پرورش مـتو سطه و عـا لی مو فـق شود، دختران و زنان نوجوان و جوان می باشند. آنها تنها در سالهای اخیر توانسته اند بیش از ۶۲% دانشجو یان و بیش از ۴۶% دانش آموزان ر در کشور را تشکیل دهـند. بعد از انقلاب با اسلامی کردن اجباری جامعه، محدودیتهای زیادی در زمینه شغـلی و نیز جداسازی بسیاری از فضـاهای جامعه و به ویژه درمدارس و در دانشگاه ها ا نجام شد. به عـنوان نمونه می توان گفـت بعد از اجباری شدن حجاب اسلامی دراین مراکز اموزشی و یا کللأ در جامعه، به تدریج رفـته رفـته باعـث شکل گیری نوعی مبارزه و اعـتراض دختران را درعـرصه هایی در جامعه ایجاد کرد و از این بابت هـزاران دختر دانش آموز و دانشگاهی به دلیل رعا یت نکردن کامل حجاب اسلامی ، از مدارس و دانشگاه ها به صورت دائمی و یا موقـت اخراج شدند. اما با این هـمه، این فـشارها با عـث نگردید که آنها دست از مبارزه برای احـقا ق حقـو ق از دست رفـته خـود بکو شند. در واقع آنها در چهار چوب تنگ و بسته حجاب اسلامی ، صـدها نو آوری انجام دادند و بدین طریق به مبارزه بر عـلیه نگرش زن ستیزانه مسئو لین و ارگانهای رژ یم اسلامی در جامعه پرداختند. بطوری که امروزه در ایران، آزاد شدن رنگ های زنده مانتوها ، نقـش و نگار دادن به پو ششهای اسلا می و رعـایت نکردن کامل پوشش اسلامی و غـیره ، نشانگـر پیروزی و مو فـقـیت دختران نوجوان و جوان کشور برعـلیه سیاست اسلامی و اجباری کردن پو شش بوده است. در واقـع یکی از بزرگترین مـقاومتها در جامعه ، بر عـلیه فـرهـنگ زور و اجبا ردر پو شش اسلامی توسط این دختران نوجوان و جوان صورت گرفـته است و می با یست هـمواره به مقاومت دختران جوان و نوجوان کشورمان ، ارج گذاشـت.
عـلاوه بر موارد فـوق لازم به تأ کـید است که عـلیرغـم افـزایش درصد دختران در مدارس و دانشگاه ها ، هـنوز نا برابری های زیا دی در این عـرصه در جامعه وجود دارد . تبعیضات و فـشارهای اجتماعـی ، فـر هـنگی و حتی سیاسی بر دانش آموزان دخترو پسر، باعـث تقویت و گسترش مشکلات روحی وروانی زیادی در مدارس و نیز در کـل جامعه شده است. امکانات محدود و اندک ورزشی به صورت نابرابر میان دختران و پسران در جامعه ، تقـسیم شده است. مشکلات، تبعیضات و امکانات کم و فـقـر اقـتصادی و اجتماعـی فـشار زیادی رابه دختران نوجوان و جوان کشور وارد می کند و دولت در این عـرصه ، حرکتی در جهـت تغـییر این وضعـیت برای دستیابی دختران و زنان به حقـو ق برابر انجام نمی دهـد . این قـشر اجتماعی کشورمان دارای خواسته ها و تغیـیرات اساسی در کل جامعه می باشند. در واقع اقشارنوجوان و جوان کشور جزئ نیروی تحول در جامعه محسوب می شوند و در این عـرصه تاکنون انها نشان داده اند که تنها از راه هایی که خود مناسب می دانند به اشکال گو ناگون ، مبارزه خود را به پیش می برند. ما بر این باوریم که نیروهای جمهوری خواه دمکرات و لائیک در داخل و خارج از کشور می بایست از تلا ش و مبارزه صمیما نه و صا د قـا نه این قشر از نوجوانان و جوانان کشور که در واقع برای برخورداری از حقـوق اولـیه انسانی ما نند حق انتخاب ، شاد، آزاد و برابر زیستن که به صـورت وسیع و گسترده در سطـح جا معه به پیش می برند حمایت همه جانبه انجام دهند. در واقـع این دختران و زنان شجاع کشورمان، حکومت رامجبور به آزاد کردن استفاده از انواع رنگ ها ی شاد و نیز شکـل های متنوع لـباس و ما نتو کـرده اند. آنها حـق ورزش کردن در پارک ها و شرکـت در اماکن ورزشی و عـمو می، حـق رابطه دوستی با پسران، مـقابله با محدودیت های تحمیلی هـمچون حـق حضور شادمانه و آزادانه و پا گذاشـتن مدام دختران و زنان نوجوان و جوان بر روی خط های قـرمز امنیتی و اجتما عـی و گاه سیا سی حکومت، هـمه نشا نه ها یی از مـوفـقـیت دختران به ویژه در عـرصه های گو نا گون اجـتما عی است. این موارد باعـث ایجا د فـضای بارزتر و آزاد تر در جا معـه برای دختران شد ه است و حکومـت استبدادی ایران در حال حاضر دیگـر امکان مقـا بله همه جانبه برای حضور گستر ده دخـتران ، در عـرصـه ها ی فـوق را ندارد . فـشار اجـتما عی دختران و زنان نوجوان و جوان برعـلیه حکومت در سا لهای اخـیر بسیار افـزایش یا فـته است در این مـبارزه زژیم روز به روز مجـبور به عـقـب نشینی شده است و حـرکت مقـطعی و نیز مـبارزه روزانه نسل جوان و نوجوان کشور در مدارس و در جا معـه در درازمد ت می تواند حـلقـه تنگ آزادهای اجـتما عی و حـتی سیـا سی را با زتر کـند وحقیقتا در این بین دختران و زنان نو جوان و جوان کشور نقـشی بسیار اسا سی و مرکـزی ایفـا می کنند.
۲ـ و ضـعـیت زنان و دختران جوان دانشـجو در دانشگاهها
در ایران زنان از اواخر قـرن گذ شته و در طول انقـلاب مشروطه به طرز چشمگیری، وارد زند گی اجتما عی شد ند. اما حضور آنهـا به د لیل وجود مقـا ومـت مراکز سـنتی و نـیز سطـح فـرهـنگ جا معـه نتوا نسـته به نهـا دی شدن این مشا رکت مـنجـر شود. با ورود تکـنولوژی جـدیـد و منا سبا ت تا زه اقـتصا دی این مقـا ومــت سـنتی تا حـد زیا دی به تد ریج شکـسته شد. بعـد از انقـلا ب ۱۳۵۷ خا نواده های سـنتی شـهری وروسـتا یی و نیز تحـصیل کـرده هـا هـرچـه بیشتر از قـبل به سرنوشت تحـصیلی فـرزندا نشا ن به ویژه دخـتران خود حساس شد ند و سعـی کردند با تقـبل هـزینه ها ، دخـترانشا ن را برای تحـصیل در عـرصه آمو زش مـتو سطه و عـالی در این مراکـز ثبت نام کنند. ولی حکومـت بعـد از انقـلا ب به جـای تقـو یت تشو یـق خا نوا د ه ها ، به مذ هـبی و اجباری کردن تمام شئون زند گی به خـصوص از سا ل ۶۰ به بعـد پرداخـت و بد ین طریـق برای زنان و د خـتران مـشکلا ت ز یا دی را به لحآ ظ حقـو قی، اجتما عی، فـرهـنگی و …. بوجود آورد. اما خـو شبخـتا نه هـمه این مسا ئـل و مـشکلات باعـث مأ یوس شـدن د ختران دا نش آموز و د انشجو از ادامه تحـصـیل نشد و آنان هـمواره در طـول این سا لـها سعـی نمودند جای پای خود را در سـطح آموزش مـتوسطـه و عا لی، روز بروز گـسترش و محـکم کـنند.
بعـد از انقـلا ب فـرهـنگی، فـشارهای سیا سی و حقـو قی روز به روز در جا معه و در دانشگا ه براین زنان جوان افـزایش یا فـت. در واقـع با اسلامی کـردن سیا ست، فـرهـنگ و…. جا معه ، می خواستند زنان و دخـتران را به کنج خا نه ها بفـرستند که خـو شبختا نه
با مقـا ومت و مبارزه زنا ن د ر این عـرصـه موفـق نشد ند. در مراکز آمـوزش عـا لی سعـی کردند به اصطلاح با اسلامی کردن محـیط دانشگاهها، روا بط دخـتران و پسران را به شکـل توهـین آمیزو خشنی، به کنـترل خـود در آورند. انجمنهای اسلامی دانشـجو یی برای زمینی کردن قوانین اسلامی حکومت، برخوردهای غـلط، ناجوانمردا نه و خـشونت آمـیزی را در آن سالها با دخـتران دانشجو انجام دادند و سعـی در ایجاد محـدودیت هر چه بیشتر درسطح مراکز آموزش عـا لی، برای دختران جوان دانشـجو نمود ند. در این سا لهـا د هها رشته دانشگاهی توسط مسئولین نهـادهای آموزشی بر روی دختران دانشجو بسته شـد و بدین ترتیب آنهـا به جرم زن بودن نتوانستند در آن رشته ها به تحـصیل و آموزش عـلوم ادامه دهـند. در فـعا لیتهای ورزشی و هـنری امکانا ت به صورت نا برابر بین دختران و پسران تقـسیم شد. در این دوره کـنترل پلیسی و برخورد های تحقـیرانه دائماً بالای سر دختران جوان دانشجو وجود داشته است و این روش هـا منجر به اخراج و پاکسازی تعـداد زیادی دختر دانشجو ازمراکز دانشگاهی کشور شد. در این بین دختران دانشجو با مشارکـت خود همانند دیگـر اقـشار زنان به مـقـاومت و مـبارزه وسیع بر عـلیه تفـکر ضـد زن حکو مت به اشکال گوناگون در تما م سطوح جا معـه پرداختند و جای تأ کید دارد که دختران جوان دانشجو و دانش آموز و نیز فا ر غ التحـصیل شدگان زن، در مـبارزه با استبداد و د یکتاتوری مذهـبی در این سالها نقـش اساسی داشته اند.
بعـد از انقـلا ب چـنا نچه گفـته شد محدودیت های سیاسی، حقـو قی، اجتما عـی و فـرهـنگی زیادی برعـلیه زنان در جامعـه ایجا د گشت و درواقع این محدودیت ها برعـکس با عـث ترغیب بیش از بیش دختران به ادامه تحـصیل شد . در سا ل تحـصیلی ۸۰ـ ۱۳۷۹، در رده های ابتدا ئی، راهـنما یی و متوسطـه بطور میا نگین نزد یک به ۳/۴۸ در صـد دانش آموزان را دخـتران تشـکیل می دادند و در دوره متو سطه این نسبت به ۸/۴۸ رسید. بنا به آمارموجودازسال ۱۳۷۷ به بعـد ، هـر سال به تعـداد پذ یرفـته شد گا ن دخـتر درکنکور سراسری کشور، افـزوده شد ه است . برای اولین بار در سال ۱۳۷۷ ، تعداد ورودی های دانش جویان دخـتر به میزان ۱/۵۲ درصـد و در سال ۸۰ به ۵/۶۱ درصد و در سا ل ۸۲ به سقـف با لاتر از ۶۲ درصـد رسیـد ه اسـت. یعـنی اینکه در دانشگاه ها ، دختران اکثریت دانشجو یان را تشکیل می دهـند.
در ضمـن در فـعـا لیتهـای صنـفی – سیاسی تا قـبل ا زخرداد ۱۳۷۶، دخـتران دانشجو به دلایل موجود در دانشگاهها و نیز مردانه بودن انجمن هـای اسلامی دانشجویی، چندان فـعـا لیت شان در مراکز آموزش عـالی به چشم نمی آمد ولی بعـد از خـرداد ۷۶ ، نقـش آنان روز به روز افـزایش یا فـته است و حضـور آنها بیشتر از گـذشته درعـرصه های صنفـی- سیاسی، فـرهـنگی و ژورنا لیستی احسا س می شود. این موضـوع را هـم با ید تأ کید کرد که تشکل ها ی اسلامی دانشجویی به شدت تحـت فـشار این دخـتران دانشجو قـرار دارند و دیگر نمی توان به حضور انها در دانشگاهها بی توجه بود. متأ سفـا نه تشکل های زنان یا د ختران دانشجو به صـورت مستقـل و مشخـص در دانشـگاهها فـعالیت ندارند و اغـلب در ” واحد خوا هـران” انجمن اسلامی و یا خود در انجمن های اسلامی به فـعا لیت مشغـول هـستند. امروز هنوز جو مردسالارانه در دانشگاهها و فـضاها ی دیگر، ما نع در برابر فـعا لیتهای وسیع دختران دانشجو ایجاد می کند و به نظر می رسد افـزا یش تعـداد دانشجو یان دخـتر و تغیـیرات فـکری که در سالهای اخـیر در فـضاهای اجـتماعی و فـرهـنگی جامعه و دانشگاه بوجود آمده، جلوی فـعا لیت وسیع دختران را می گیرند. به عـنوان نمو نه در شو رای مرکزی دفـتر تحـکـیم وحدت که به عـنوان بزرگـترین عـضو جنبش دا نشجویی کشور محسوب می شود، دخـتران در این شورا به دلا یل گو نا گون عـضو یت ندارند. از فـردای حـا دثه کوی دانشگاه ، د خـتران هـمچون پسران دانشجو به فـعا لیت اعـتراضی عـلنی بر عـلیه سرکوب دانشجو یان و اصـلاح طـلبان رادیکا ل پرداختند و در این چند سا ل اخـیر در فـعا لیت های اعـتراضی، کـنفرانس ها و سخنرانی ها حضورشان بیش از پیش افـزایش یا فـته است. ما جمهوری خواهان دمکرات می با یست از مشارکت وسیع دختران دانشجو در مبا رزات صـنفی- سیاسی شان حـمایت هـمه جا نبه کـنیم و بر این باور که شرکـت آنها در این مبارزه به نفـع جنبش دا نشجویی و کلا” جنبش دمکـراتیک کشورما ن تمام خواهد شد همواره پای به فشاریم .
۳ـ وضـعیت دخـتران و زنان فـارغ التحـصیل شده از مراکز آموزش عـا لی
دختران جوان دانشجو بعـد از اتمام تحـصیلات خـود به د لیل وضـعیت بد اقـتصادی و نیز فـرهـنگ حـا کم در جا معه به راحـتی جذ ب بازار کار نمی شوند. در واقـع مشارکت آنها در با زار کار ایران ، بسیار اندک است. در ایران تنهـا ۱۷ تا ۱۸ در صـد فـرصت های شغـلی کشور در اخـتیار زنان است. اما از هـمین تعـداد کم زنان شا غـل نیز بخـش عـمد ه آنها در مشا غـل رده های پا یین به کار گـرفـته شده اند. در ایران مد یریت یکی از مشا غـلی است که کا ملا” در اخـتیار مردان قـرار گرفـته است و در حا ل حاضر در برابر هـر ۱۰ مرد تحصیل کرده تنها یک زن در برخی پستهای مدیریتی قـرار گـرفـته است و به هـیچ عـنوان امکان اینکه تمام ۶۱.۵ درصـد دخـتران فا رغ التحـصیل شده بتوانند وارد با زار کار شوند، اصلا” وجود ندارد. در وا قـع میزان مشارکت زنان در مشاغـل موجود برای آنها و نیز فـرصت های شغـلی که برای زنان در جامعه ایجا د می شود، بسیار پا یین تر از سطح تحـصیلی انان است. این بخش از زنان امروزه در ایران با توجه به بحـران موجود اقتـصادی و نیز عـد م بر نامه ریزی مناسب برای جذ ب آنان، عـد م پذ یرش شان در بازار کار و ما هـیت مردانه برخی شغـل ها و ضعف های برنامه ریزی و سرمایه گـذ اری زیربنا یی که اصلا ربطی به تو سعـه آموزش عـالی و افـزایش تعـداد دخـتران در دانشگا ه ها ندارد علنا نمی توانند وارد بازار کار ایران شوند. در سا ل ۸۰ـ ۱۳۷۹، در حـدود ۷۰ هـزار دخـتر جوان از مـراکز آمو زش عـا لی فـا رغ التحـصیل شدند که اگر به این رقـم تعـداد ۲۴۹ هـزار دخـتر دانش آموز که هـر سا له از دبیرستا نهـا فـا رغ ا لتحـصیل می شو ند را اضـافـه کنیم سا لا نه در ایران به بیش از ۳۰۰ هـزار شغـل جد ید فـقـط برای زنان مورد نیا ز است. این یک نیا ز اجـتماعـی است که نمی توان به را حتی از کنارآن گـذ شت. هـر سا ل حـدود یک میلـون جوان ایرانی به جمـع نیروی بیکا رمی پیو ندند. این در حا لی است که فـقـط برای نیمی از آنان کا ر پید ا می شود. در حا ل حـا ضـر بر اساس آما رها ی موجود نرخ غـیر رسمی بیکا ری حـدود ۱۸ در صـد رو به افـزایش برآورد می شود. درطول سـه سال گـذشته حدود ۲۸۵ هـزار نیروی کا رما هـرو متخصص ایرانی مـها جرت کرد ه اند که بخـشی از آنا ن زنان و دخـتران تحـصیل کرده بو ده اند. امروزه، تورم و بیکاری در کشور بیداد می کند. به عـنوان مثال به قـول خـبر نگار اجتماعی خـبر گزاری ” مـهر” که می گوید ” جا معـه پزشکی کشور امروزه با مـشکلات عـد ید ه ای د ست و پنجـه نرم می کند که شرا یط اشـتغا ل به کا راز مهـم ترین مواردی است که آ نهـا را مستا صل و د لسرد سا خـته است. بر اسا س آما رها ی ارائه شد ه از وزارت بهـد اشت و دیگر سا زما نها ی پزشکی، در حـا ل حا ضـر بیش از ۸ هـزار پزشک بیکار در جا معـه داریم”( اول شهـریور ۱۳۸۳ ) . امروزه بر اسا س آمارها ، ۵۰ در صـد پزشکا ن برای تا مین نیا زها ی ا ولـیه خـود با مـشکلا ت زیا دی روبرو هـستنـد به گونه ای که ناچار شده اند به شغـل ها ی دوم و سوم روی آورند و به شغـل ها یی نظـیر” بساز بفـروشی”، ” مغـا زه داری” روز نا مه نگای و حـتی فـیلم برداری مشغـول شد ه اند. از این عـد ه فـوق ، تعـداد زیا دی زن فا رغ ا لـحصیل شده بیکار هـستند و متأ سفا نه جامعـه و سیستم حـکو متی ، اجا زه قـرار گـرفـتن در جا یگا ه واقـعی خـود را به آنـها نداد ه است . در ضـمن در ایران به د لـیل پاره ای از سنت ها و قـوا نین مو جود متعـصبانه و کورکورانه، بسیاری از زنا ن قـبل از ورود به بازارکا رازکارکـردن بطوردائم منـصرف می شوند. درجا معه به دلـیل نفوذ کم زنا ن در رده ها ی با لای مـد یـریتی، در واقـع نوعی بی اعـتما دی نسبت به توا ن و شایستگی، تخـصص و قـا بـلیت زنان فـارغ الـتحتصیل شده بوجود آمده است و حکومت جمهـوری اسلامی در تقـویت این بی اعـتمادی نسبت به زنان نقـش زیا دی دا شته و دارد. با ید با مشارکـت هـر چه بیشتر زنان تحـصیل کرده در بازار کار این فـضای ضـد زن را هـر چـه بیشتر تضـعیـف و در آخـراز بین برد. شا ید بشود گـفـت که ا مروزه در جامعه ایران بدون مشارکـت گسترد ه زنان در فـرا یـند های اقـتصا دی و اجتما عی، امکان دست یا فـتن به تو سعـه، بسیار تضـعـیف می شود.
