«پروژه ی وحدت چپ» در ایستگاه «کنفرانس کلن»

توضیح: چپ های ایران در تلاش برای جمع شدن اند. بعد از تلاش ۲۱ حزب و گروه چپ که اقدامات مشترکی را شروع کردند و اخیرا نیز پای بیانیه ای امضای گذاشتند، ٣۰ نوامبر و اول دسامبر جایی در حومه ی شهر کلن در آلمان، محل برگزاری کنفرانسی است که اعضای سه سازمان چپ را به اضافه ی گروه بزرگی از کادرهایی که در «پروژه ی وحدت» «منفرد» خوانده می شوند، گرد هم می آورد. این گردهمایی ادامه ی تلاشهایی است که چندین سال است برای وحدت سه سازمان چپ و «منفردین» صورت می گیرد و به نظر برخی از ناظران و علاقمندان، بیش از انتظار به درازا کشیده است. آیا این گردهمایی نقطه ی عطفی در شتاب دادن به جریان وحدت این گروه از چپها با هم خواهد بود؟
اخبار روز در آستانه ی این کنفرانس با آقای محمد اعظمی گفتگو کرده است. محمد اعظمی از کادرهای سرشناس و قدیمی جنبش چپ و عضو کمیته ی مرکزی سازمان اتحاد فدائیان خلق ایران است. او در پروژه ی وحدت مورد اشاره از ابتدا مشارکتی فعالانه و موثر داشته است.

اخبار روز: از اعلام عمومی گفتگوی سه سازمان و جمعی از نیروهای منفرد برای متشکل شدن در یک تشکل مشترک چپ، ماه ها گذشته است. شما بعد از برگزاری چند سمینار محلی و نشست مجازی، حالا قصد دارید روزهای ٣۰ نوامبر و یکم دسامبر کنفرانس وسیعی از مجموعه فعالان علاقه مند به پروژه وحدت چپ برگزار کنید، در این کنفرانس می خواهید به چه مسائلی بپردازید؟
محمد اعظمی: بیانیه وحدت با عنوان “فراخوان برای مشارکت در شکل دهی تشکل بزرگ چپ”، در ۱۵ آبان ۱٣۹۱ (۵ نوامبر ۲۰۱۲)، توسط سه جریان اتحاد فدائیان خلق ایران، سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)، و شورای موقت سوسیالیست های چپ ایران، منتشر شد. از آن زمان تا کنون سه اقدام صورت گرفته است. جلب تمایل فعالان منفرد چپ به این پروژه، دوم، تصویب “برنامه پیشنهادی برای پیشبرد پروژه شکل‌دهی تشکل بزرگ چپ” یا همان “نقشه راه”، و بالاخره، اقداماتی برای اجرائی کردن پروژه. این اقدامات ابتدا با شکل دادن به ساختاری برای مدیریت و سازماندهی این پروژه و تشکیل گروه های کار شروع شد و اکنون با دامن زدن به مباحث و تدارک اسناد، پیش می رود. کنفرانس کنونی اولین جلسه حضوری است که با شرکت بخشی از فعالان و علاقمندان به این پروژه تشکیل می شود.
در دستور این کنفرانس، مبانی نظری سیاسی تشکل مورد نظر ما: کدام چپ؟ کدام سوسیالیسم؟ کدام حزب؟ گذاشته شده است. قرار است در این جلسه به محورهای مبانی نظری تشکل آتی پرداخته شود. پیرامون این موضوعات تاکنون هم جلساتی برای گفتگو برگزار گردیده و هم مطالبی تدوین و منتشر شده است. این کنفرانس پس از گفتگو، پرسش ها و نکات مورد تاکید خود را در عرصه نظری، برای پروژه وحدت روشن می کند. البته پاسخ ها به احتمال زیاد یکی نخواهد بود. این چندان مهم نیست. ما می توانیم اشتراکات و تفاوت ها را جمعبندی کنیم و سپس اسناد تدارک شده را به کنگره مشترک برای تصمیم گیری ارائه نمائیم.
بحث های مقدماتی صورت گرفته، نشان دهنده تنوع گسترده نظری، برنامه ای، سیاسی و تشکیلاتی درون فعالان این پروژه است. کنفرانس که نشان دهنده این تنوع خواهد بود، در واقع این مسئله را می خواهد حل کند: برای موفقیت این پروژه، بحث ها را چگونه باید ادامه داد، بر چه موضوعاتی متمرکز شد تا بتوانیم در فرصت محدود باقیمانده، به سندهایی برای غلبه بر پراکندگی دست یابیم.

اخبار روز: در این پروژه بحث نظری و این که نیروها چه برداشتی از سوسیالیسم و حزب چپ دارند، تا کجا می تواند پیگیری شود. از یک طرف ضرورت وحدت ایجاب می کند که نیروها از مبانی فکری یکدیگر شناخت داشته باشند، از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که با تعمیق نظر، تفاوت برداشت ها پر رنگتر و فاصله ها بیشتر شوند، مرز کجاست؟
محمد اعظمی: “مرز” در این کنفرانس ها روشن می شود. مسئولان و نمایندگان سه سازمان و کنشگران چپ تصمیم گرفته اند ابتدا بحث آزاد بگذارند و در محدوده معینی پس از بحث، محورهای مورد تاکید را روشن و نظرات را پیرامون آن جمعبندی کنند. از نظر من اهمیت دارد این کنفرانس بگوید که تا چه اندازه ای می خواهد به مسائل نظری بپردازد. می دانیم که مسائل نظری میدان وسیع و گسترده ای دارد، در صورتی که بحث پیرامون آن، در محدوده ای متوقف نشود، تا سالهای سال ادامه پیدا می کند. اگر در این کنفرانس روشن شود که محورهای مبانی نظری مورد تاکید ما برای پروژه وحدت چپ چیست، گام مثبتی است. بسیاری از مسائل نظری را می توان پس از وحدت و با یکدیگر، در تشکل مشترک دنبال نمود. اینکه با تعمیق بحث “تفاوت برداشت ها پر رنگتر و فاصله ها بیشتر شوند” چندان مهم نیست. واقعیت ما، با تفاوتها به تنهائی بیان نمی شود، ما در عین حال، اشتراکات بسیاری داریم. ما نه بر مبنای تفاوت ها، که می تواند همواره وجود داشته باشد، بلکه بر اساس اشتراکات می توانیم حرکت کنیم. اگر بتوانیم پروژه های سیاسی داشته باشیم و عمل سیاسی مشترکی را سازمان دهیم، می توانیم برای برداشت های متفاوت، راهی برای نزدیکی پیدا نمائیم. مساله اصلی این است که امروز بتوان حداقل مبانی ضرور برای پروژه وحدت چپ را مشخص و به جمعبندی رسید.

اخبار روز: آیا اشتراکات بدون اقدام سیاسی مشترک می توانند تعمیق پیدا کنند و در عرصه های وسیع تری بازتولید شوند. در یک سال اخیر شرکت کنندگان در این پروژه، کمترین برآمد سیاسی مشترک نسبت به سال های قبل داشته اند. ما گمان می کنیم همه شما اهمیت عمل سیاسی مشترک را می دانید، می خواهیم بدانیم علت چیست؟
محمد اعظمی: کار و فعالیت مشترک سیاسی مورد قبول ماست. کسی آن را نفی نمی کند. شخصا می پذیرم که باید اقدامات مشترک سیاسی را بیشتر از این فعال کرد. اما در برخی زمینه ها مثل انتخابات توافق برای موضع مشترک، حاصل نشد. در مواردی ما مواضع سیاسی مشترک با یکدیگر نداریم و در مواردی نیز، روی اهمیت کار مشترک درک جمعی یکسانی وجود ندارد. امیدوارم کار مشترکمان هر چه پرشمارتر شود.
اما این پرسش که “آیا اشتراکات بدون اقدام سیاسی مشترک می توانند تعمیق پیدا کنند” از نظر من منطقا نه. اما در کشور ما هم جدائی ها عموما به دلیل تفاوت در برنامه نیست و هم وحدت می تواند بدون یک پروسه فعالیت مشترک حاصل شود. این شیوه شاید منطقی به نظر نرسد اما واقعی است. وحدت سازمان فدائیان خلق ایران با سازمان آزادی کار با حداقل اقدام سیاسی مشترک رخ داد. یا همین سازمان در ادامه فعالیت خود با بخشی از اقلیت مشهور به شورایعالی بدون فعالیت سیاسی مشترک در چارچوب چپ، وحدت کرد و اتحاد فدئیان خلق را به وجود آورد. جدائی ها هم الزاما منطق برنامه ای ندارند. راه کارگر که امروز در دو تشکیلات فعالیت می کنند، آیا باهم سر برنامه ختلاف دارند؟

اخبار روز: طور دیگری بپرسیم، ظاهرا شما نمی خواهید یک حزب ایدئولوژیک تشکیل بدهید. این همه بحث های ایدئولوژیک برای چیست؟ انتظار این است که شرکت کنندگان در این پروژه در مورد مقولاتی مثل چپ، سوسیالیسم و حزب به توافق برسند؟ سیاست چه جایگاهی در وحدت شما دارد؟
محمد اعظمی: علاوه بر بنیادهای نظری اهداف و روش های سیاسی و مناسبات تشکیلاتی هم در دستور بحث های ما قرار دارند. اولین گروه کاری که تشکیل شد گروه کار نظری- برنامه ای بود. این گروه شروع به کار کرد و تا حدی مباحث را سازماندهی و منتشر نمود. گروه کار سیاسی و گروه کار اساسنامه هم ایجاد شده است و این دو گروه نیز کارشان را آغاز کرده اند. به زودی این مباحث هم در سطح جنبش منعکس می شوند.
تشکل ما بر اساس ایدئولوژی شکل نخواهد گرفت، اما ما به عنوان یک حزب سیاسی چپ نمی توانیم مبانی نظری برای سیاست نداشته باشیم. باید روشن کنیم که موانع تحقق خواسته های سرکوب شده در جامعه ما کدامند؟ نگاهمان به سرمایه داری چگونه است و تحولات دهه های اخیر چه نتایجی داشته و چگونه جهان را با بحرانی به این شدت روبرو کرده است؟ آیا آن را پایان تاریخ می دانیم و یا باید از آن فراتر رفت؟ درمورد تبعیض ها حرفمان چیست؟ به عنوان چپ تحول جامعه را چگونه می بینیم؟ نظرمان نسبت به راه دستیابی به برابری و عدالت اجتماعی چیست؟ و … از اینرو در حالی که یک تشکل سیاسی هستیم و سیاست ثقل بالائی در حرکت این تشکل دارد، اما سمت و جهت آن نیز مهم است و نمی توان نسبت بدان کم توجه بود. ما بعد از این کنفرانس، با اراده ای که نیرومندتر خواهد شد، بحث های سیاسی را در دستور داریم تا به منشوری که قرار است مبانی نظری و سیاسی را جمعبندی کند، برسیم.

اخبار روز: از کنفرانس کلن تا رسیدن به هدف اعلام شده در فراخوان مشترک، چه اقداماتی در پیش دارید؟
محمد اعظمی: ما در “نقشه راه” کوشیده ایم تا آنجا که قابل پیش بینی است مسیر راه را روشن کنیم. اما به دلیل جدید بودن این تجربه و ناشناس ماندن برخی عوامل، قرار گذاشته ایم که برای مسائل جدید جمعا پاسخ پیدا کنیم و حتی در صورتی که برخی ضوابط تعیین شده در عمل نتوانند رهگشا باشند، آن ضوابط را متناسب با شرایط جدید تغییر دهیم.
تاکنون بخشی از انرژی معطوف به سازماندهی درونی شده است. گروه های کار برای تنظیم یک منشور سیاسی و نظری، همچنین اساسنامه و گروه سایت و گروه تدارک و سازماندهی ایجاد شده است. این کارها نمود بیرونی ندارند، اما بدون وجود این گروه ها، پیشرفتی در کار پروژه حاصل نمی شد.
پس از کنفرانس کلن در زمینه مبانی نظری به سمت جمعبندی خواهیم رفت و بحث برنامه ای، سیاسی و ساختاری در دستور قرار خواهد گرفت. گفتگو ها به شکل فشرده از طریق پالتاک و به شکل مکتوب منتشر خواهد شد. اجلاس های حضوری هم خواهیم داشت. گروه های کار، برای تدوین مطالب و برای برگزاری جلسات، به فعالین پروژه مراجعه و کارهای انجام شده توسط آنان را مبنا قرار می دهند. ولی آن ها خود را محدود به فعالین پروژه نخواهند کرد و به تمامی امکاناتی که وجود دارد و بخصوص متخصصینی که کار آنان می تواند به پروژه چپ کمک کند، مراجعه خواهند کرد.
پس از کنفرانس حدودا یکسال برای نهائی کردن اسناد و ارائه به کنگره مشترک وقت داریم. قاعدتا می بایست کنگره مشترک در آن زمان تشکیل شود. با تشکیل کنگره مشترک سازمان جدید اعلام حضور خواهد نمود.

اخبار روز: آیا به جای طی مسیر طولانی، بهتر آن نیست همین نیروهای شرکت کننده در کنفرانس کلن روی یک پلاتفرم چپ در چند بند باهم توافق کنند، آن را مبنای کار عملی خود قرار دهند و به موازات فعالیت سیاسی مشترک زیر سقف پلاتفرم چپ، به بحث های نظری و مدل های حزبی مناسب بپردازند؟
محمد اعظمی: در کنفرانس کلن نمی توانیم “روی یک پلاتفرم چپ در چند بند باهم توافق” کنیم و بر مبنای آن کار عملی کنیم. اگر این کار عملی بود حالا وحدت انجام گرفته بود. نیروهای چپ ایران رفتارشان از قانونمندی های رایج پیروی نمی کند. چپ ایران زمانی می تواند زیر سقف پلاتفرم چپ کار مشترک کند، که مساله وحدت برایش حل شده باشد. فراتر از این، چپ کشور ما زمانی اتحاد عمل با هم خواهد کرد که مساله وحدت برایش حل شده باشد. قاعدتا جریانات بسته به نقاط مشترک می توانند ابتدا هم صدا شوند، سپس اتحاد عمل و بعد اتحاد سیاسی و بالاخره وحدت تشکیلاتی کنند. اما این منطق، در رابطه با همکاری و اتحاد نیروها، در کشور ما جواب نداده است. به این دلیل ساده که همان مشکلی که در چپ ایران مانع اتحاد سیاسی و اتحاد عمل می شود دقیقا همان مشکلی است که مانع وحدت شده است.

اخبار روز: تحقق وحدت دو و یا چند نیرو نشانگر کیفیت سطح مناسبات این نیروها با یکدیگر می باشد. فکر نمی کنید به دلیل تمرکز تلاش ها برای پیگیری پروژه وحدت، نسبت به اتحاد نیروهای چپ و افزایش نقش و نفود چپ در مبارزه سیاسی جاری در کشور غفلت شده است؟
محمد اعظمی: اتحاد نیروهای چپ و افزایش نقش و نفوذ چپ در مبارزه سیاسی، نه به دلیل “تمرکز تلاش ها برای پیگیری پروژه وحدت چپ” ضعیف شده است و نه با تاکید بر اتحاد و مبارزه سیاسی تقویت خواهد شد. شما خوب می دانید که تاکنون از این تاکیدات کم نشده است. چپ دموکرات ایران با دو مسئله بزرگ روبرو است. یکی گذشته چپ و شکست های آن و دیگری عدم تبیین مبانی و پروژه سیاسی آن. در عملکرد گذشته چپ، موفقیت های چشم گیر و خطاها و ناکامی ها بزرگی، ثبت شده است. ما امروز با نادیده گرفتن نقاط قوت و در سایه قرار دادن موفقیت های چپ، خطاهای آن و یا بخش هایی از آن را عمده کرده و بدون آنکه روی ابعاد و اثرات آن مکث کنیم، به یک فضا و جو روانی منفی، در میان خود نیروهای چپ و در درون جامعه، دامن می زنیم. همین فضاست که نمی گذارد اشتراکات دیده شود. این روحیه منفی می تواند به شکاف های بزرگ و حتی گسست عمیق میان چپ ها بیانجامد. مسئله دیگر این است که پراکندگی چپ ناشی از عدم وجود یک پروژه سیاسی است که به بی برنامگی و بی چشم اندازی فعالیت های آن انجامیده است. پروژه ما برای وحدت چپ قصد دارد در حد امکان در جهت پاسخگوئی به این دو مشکل حرکت کند.

اخبار روز: مجموعه نیروهای فعال در پروژه وحدت چپ عمدتا به نسل قبل از انقلاب و دوران انقلاب تعلق دارند، برای نسل جوان چپ چه فکری کرده اید، آیا اساسا با آنان ارتباط دارید و می دانید که پروژه شما تا به حال در جلب توجه این نسل تا چه اندازه موثر بوده است؟
محمد اعظمی: ما قصد نداریم که پروژه ای را تکمیل و در دستور قرار دهیم آنگاه از نحله ها و نسل های مختلف بخواهیم به ما بپوندند. از نظر ما پروژه ای موفق است که محصول کار و کوشش همگانی چپ ها باشد. هر فرد و هر نحله و هر نسل، به سهم خود ایفای نقش کنند. در این صورت است که تجربه گذشته، که به بهای گرانی بدست آمده است، در اختیار نسل کنونی قرار می گیرد و چپ در جامعه ما مجبور نخواهد شد از صفر شروع کند. با چنین دیدی این پروژه را در دستور قرار داده ایم. البته هنوز نشانه های قابل توجهی برای پاسخ به پرسش شما در دست نداریم. لازم است توجه کنیم که پروژه ما هنوز در ابتدای راه است و تازه شروع به فرستادن پیام کرده است. آن چیزی را که نباید فراموش کرد این است که هر چه این حرکت، با نیروی بیشتر و اراده قوی تری پیش رود و هر چه چهره نظری، برنامه ای، سیاسی و تشکیلاتی آن روشن تر و در پیوند با مسائل جامعه ما باشد، موفق تر خواهد بود.
از سوی دیگر فعلا و در گام نخست ما نمی توانیم پروژه ای جلو خود بگذاریم که بتواند نسل های مختلف را جلب و جذب نماید. ما اگر بتوانیم تجربه نسل خود را جمعبندی کرده و به سهم خود، متحدا وارد پیکار علیه استبداد شویم، همین کار حاوی پیامی است برای نسل جوان. حرکت در جهت وحدت فی نفسه انرژی مثبت ایجاد می کند و امکان تاثیر گذاری و تاثیر پذیری را در میان نیروهای چپ افزایش می دهد. ما در آغاز راهیم و بدون اینکه خود گامی در جهت انسجام برداریم ، امکان تقویت رابطه با نسل جوان را بدست نخواهیم آورد.

اخبار روز: آیا از زمان انتشار فراخوان دعوت به مشارکت در پروژه وحدت چپ، جریان جدیدی به جمع شما پیوسته و یا شما سراغ سایر نیروهای چپ رفته اید؟
محمد اعظمی: پیام و فراخوان این پروژه علنی است و همگان را خطاب قرار داده است. اما الویت ما در مرحله اول، فعالان منفرد چپ برای ارتباط گیری بود. در این زمینه استقبال خوبی صورت گرفته و این استقبال بطور واقعی به این پروژه و نیروهای اولیه آن، انرژی و اراده بیشتری داده است.
با طیف مورد تاکید ما یعنی جریانات سیاسی امضاکننده بیانیه و علاقمندان به این پروژه، از دو سو مرزبندی می شود. نیروئی که در پی استقرار دموکراسی از طریق تغییرات در درون همین حاکمیت است، ما را برانداز می دانند و آنها از برافتادن جمهوری اسلامی، برافتادن ستاره اقبال خود را می بینند. این نیرو در مجموع نسبت به جریاناتی که خواهان استقرار دموکراسی به جای جمهوری اسلامی هستند، حساسیت داشته و از آن می گریزند. جریانات دیگری هم در همسایگی چپ ما قرار دارند که به فراخوان دعوت ما برای گفتگو واکنش مثبتی نشان نداده اند.

اخبار روز: این همسایگان چپ شما اگرچه در نقد، رد و یا حمایت از پروژه وحدت و پاسخ به فراخوان دعوت شما برای گفتگو برخورد فعالی تا به حال نشان نداده اند و ما امیدواریم با اظهار نظر در این مورد، به جنب و جوش برای همگرایی درون مجموعه چپ نیروی چپ بیشتر دامن بزنند، اما اینطور نیست آنان گفتگو برای همکاری نیروهای چپ را تعطیل کرده اند و یا اقدام مشترک انجام نمی دهند. همین هفته گذشته این نیروها با عنوان “۲۱ حزب و گروه” در اعتراض به سرکوب و اعدام در ایران اعلامیه مشترک دادند. فکر نمی کنید که باید به دنبال راهی برای گفتگو و عبور از مناسبات فعلی بود؟
محمد اعظمی: بدون تردید تلاش ها باید ادامه پیدا کند. اما فعلا این نیروها برای مسائلی چون آزادی زندانیان سیاسی نیز برای کار و همکاری مشترک با ما مشکل دارند. آنچه که به این پروژه مربوط می شود، طرف خطاب دعوت هستند و راه برای مشارکت با این جریانات سیاسی باز است و ما در یک چارچوب حداقلی –که در فراخوان مشخص شده است- دعوت به مشارکت کرده ایم. شخصا نیز فکر می کنم اگر ما نتوانیم مبارزه خود را هماهنگ کنیم سود آن به حساب استبداد ریخته خواهد شد. اینکه ۲۱ حزب و گروه در اعتراض به سرکوب و اعدام در ایران اعلامیه مشترک داده اند، اقدام مثبتی است و ما از فعالیت مشترک آنها علیه استبداد و برای استقرار دموکراسی استقبال می کنیم. امیدواریم چنین اقداماتی بیشتر و گسترده تر شود.

اخبار روز: با توجه به شرایط کشور، نیروهای چپ در داخل چگونه می توانند در گفتگو و روند تصمیم سازی شما مشارکت کنند؟
محمد اعظمی: می کوشیم از امکاناتی که تکنولوژی جدید فراروی ما گشوده است به شکل بهینه ای استفاده کنیم. فعلا از طریق مطالب و مقالات از نظرات فعالان چپ در داخل استفاده کرده و آنها نیز از نظرات ما مطلع می شوند. ما مشارکت فعال نیروهای چپ در داخل را مهم ارزیابی می کنیم و آن را مسئله ای تعیین کننده برای موفقیت پروژه وحدت می دانیم. ناگفته نماند که یکی از دلایل موثر در شکل گیری این پروژه، تاکیدات و توصیه های فعالین مختلف در داخل ایران بوده است. در این مورد تصمیماتی اتخاذ شده است که امیدوارم با عملی کردنشان، این امکان بیش از هر زمان فراهم شود.