پس از آنکه در دور اوّل انتخابات استانی و پارلمان و ریاست‌جمهوری برزیل که در روز ۱۳ مهرماه برگزار شد هیچ‌یک از نامزدهای ریاست‌جمهوری برزیل نتوانستند حداقل ۵۰ درصد آرا را به خود اختصاص دهند، انتخابات ریاست‌جمهوری به دور دوّم کشیده شد که در روز یکشنبه ۴ آبان ماه برگزار شد. رقابت در دور دوّم میان خانم دیلما روسِف، رئیس‌جمهور کنونی برزیل از ”حزب کارگران“، و آقای آسیو نِوِز، وکیل کنونی مجلس سنای برزیل و صدر ”حزب سوسیال دموکرات“ برزیل بود که در دور اوّل بیشتر از بقیهٔ نامزدها (به ترتیب ۴۱٫۶ و ۳۳٫۶ درصد) رأی آورده بودند.
در دور اوّل، مارینا سیلوا نمایندهٔ محافظه‌کار از ”حزب سوسیالیست“ سوّم شد. در دور دوّم انتخابات و در رقابتی نزدیک، مردم برزیل بیشترین رأی را به خانم روسِف دادند و او با به دست آوردن ۵۱٫۵۶ درصد آرا (در مقابل ۴۸٫۵۲ درصد برای آقای نِوِز) برای بار دوّم به ریاست‌جمهوری برزیل برگزیده شد. بخش اعظم نیروهای حزب سوسیالیستِ خانم سیلوا در دور دوّم انتخابات از آسیو نِوِز حمایت کردند و آرای خود را به نام او به صندوق‌ها ریختند. با وجود این، دیلما روسِف، نامزد حزب چپگرای ”کارگران“ برای یک دورهٔ چهار سالهٔ دیگر در مقام رئیس‌جمهور برزیل برگزیده شد که در چارچوب ائتلاف ”با قدرت مردم“ از حمایت فعالانهٔ حزب کمونیست برزیل و اعضای آن نیز برخوردار بود. به قدرت رسیدن حزب چپگرای ”کارگران“ در برزیل از سال ۱۳۸۱ آغاز شد که لوییز لولا داسیلوا به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و تا سال ۱۳۸۹ در این سمت ماند، تا اینکه جای خود را به خانم دیلما روسِف داد که تحصیل‌کردهٔ رشتهٔ اقتصاد است. مطابق قانون اساسی برزیل، هر شخص فقط دو دوره پشت سر هم می‌تواند رئیس‌جمهور باشد. احتمال می‌رود که در پایان دورهٔ دوّم ریاست‌جمهوری دیلما روسِف در سال ۱۳۹۷، لولا داسیلوا مجدداً خود را برای ریاست‌جمهوری نامزد کند. در انتخابات روز ۴ آبان، نزدیک به ۱۴۳ میلیون نفر از مردم برزیل (۷۹ درصد جمعیت واجد شرایط) در رأی‌گیری شرکت کردند. جالب این بود که دیلما روسِف در اکثر استان‌های برزیل بیشترین رأی را آورد، از جمله در استان مرکز فعالیت آسیو نِوِز، که از آنجا به نمایندگی سنا انتخاب شده است. گفتنی است که دیلما روسِف تا پیش از دورهٔ اوّل ریاست‌جمهوری‌اش، به مدت هفت سال فرماندار همین استان بود. بیشترین آرای ریخته شده به نام آسیو نوز در استان‌های غربی و جنوبی کشور بود که در مجموع جمعیت متول‌تری دارد که به‌طور عمده اروپایی‌تبارند. یک نکتهٔ جالب دیگر اینکه در جریان کارزارهای انتخاباتی اخیر برزیل، حجم عظیمی پیام روی شبکه‌های اجتماعی رد و بدل شد که آن را بیشتر از ۶۷۰ میلیون برآورد کرده‌اند.
کامیابی‌ها و تلاش برای استقلال از قدرت‌های امپریالیستی
پیروزی دیلما روسِف خیال رهبران چپگرای دولت‌های ”بولیواری“ در آمریکای لاتین را راحت کرد که نگران گردش به راست در برزیل در صورت انتخاب آسیو نِوِز بودند. پیروزی نِوِز ضربهٔ بزرگی می‌بود به تلاش‌هایی که نیروهای چپگرا در آمریکای لاتین و کشورهای کاراییب برای فاصله گرفتن از سلطهٔ اقتصادی و سیاسی و فرهنگی آمریکا کرده‌اند. برزیل پس از ایالات متحد آمریکا پرجمعیت‌ترین کشور نیمکرهٔ غربی و یکی از صنعتی‌ترین کشورهای این منطقه و صادر کنندهٔ نفت است. برزیل اگرچه عضو ”ائتلاف بولیواری مردم آمریکای ما“ (آلبا) نیست، ولی یک از اعضای کلیدی ”اتحادیه ملّت‌های آمریکای جنوبی“ (یونیسور) و ”بازار مشترک جنوب“ (مرکوسور) و نیز ”جامعهٔ کشورهای آمریکای لاتین و کاراییب“ است، که همگی به منظور همکاری متقابل این کشورها و کمک به حفظ استقلال آنها و دوری جستن از سلطهٔ امپریالیستی آمریکا و دیگر قدرت‌های بزرگ سرمایه‌داری ایجاد شده‌اند. همچنین، برزیل در شکل‌گیری ”بانک جنوب“ نیز نقش عمده‌ای به عهده دارد. هدفِ سازمان دهندگان این بانک این است که روزی بتوانند آن را جایگزین صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی کنند. وظیفهٔ این بانک، تأمین منابع مالی برای طرح‌های توسعهٔ شرکت‌های عضو است بدون آنکه مثل آن دو نهاد جهانی سرمایه‌داری، پیش‌شرط اجرای نسخه‌ها و سیاست‌های نولیبرالی ریاضت‌کشی، خصوصی‌سازی، مقررات‌زدایی و به‌اصطلاح ”تجارت آزاد“ را بر آنها تحمیل کند. برزیل در ضمن یکی از پنج عضو اقتصادهای نوظهور کشورهای ”بریکس“ (برزیل، روسیه، هندوستان، چین و آفریقای جنوبی) است که وزنهٔ سنگینی در برابر قدرت آمریکا و اتحادیهٔ اروپا محسوب می‌شوند. ”بریکس“ نیز در تدارک ایجاد یک بانک توسعه برای وام دادن به کشورهای در حال توسعه است.
خانم روسِف در سخنانی که پس از انتخابش در برابر هوادارانش ایراد کرد گفت: ”به‌جای دامن زدن به تفاوت‌ها و ایجاد اختلاف، من صمیمانه امیدوارم که بتوانیم شرایط را برای اتحاد و یگانگی فراهم آوریم… من می‌خواهم رئیس‌جمهوری باشم بهتر از آنچه تا کنون بوده‌ام.“ زحمتکشان برزیل معتقدند که این رئیس‌جمهور برای تنگدستان کارهای زیادی کرده است، و دولتی دارد که مصمّم به مقابلهٔ جدّی با نابرابری است. یکی از برنامه‌های دولت حزب کارگران که اجرای آن در دورهٔ اوّل ریاست‌جمهوری لولا داسیلوا آغاز شد، تأمین اجتماعی و کمک‌های مستقیم رفاهی به تنگدستان برزیل تحت برنامهٔ ”کمک هزینهٔ خانواده“ است که در حدود یک‌پنجم جمعیت ۲۰۰ میلیونی برزیل را در بر می‌گیرد. دیلما روسِف، که در دوران جوانی و دانشجویی جزو گروه‌های چریکی مارکسیست بوده است که با دیکتاتوری نظامی حاکم بین سال‌های ۱۳۳۳ تا ۱۳۵۳ در برزیل مبارزه می‌کردند، کاهش نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی را در صدر برنامه‌های دولت خود قرار داده است. او چند ماه پیش در مصاحبه‌ای گفت که ”زندگی کردن در دیکتاتوری خیلی دشوار است. دیکتاتوری رویاهای شما را محدود می‌کند. و وقتی که آدم حق نداشته باشد حرف خودش را بزند یا تلاش‌های سازمان‌یافته داشته باشد، هر تفاوت نظری می‌شود مخالفت با دیکتاتوری.“ او که در دههٔ پنجاه سه سال حبس و شکنجه شده بود، می‌گوید: ”من هرگز ندیده‌ام که اقدام به شکنجه در نهایت منجر به نابودی نهادهایی نشود که در شکنجه کردن دست داشته‌اند… ما در برزیل با ساختن دموکراسی، دستگاه شکنجه را برچیدیم.“
برزیل که جزو کشورهای با درآمد متوسط محسوب می‌شود، در ۱۲ سال گذشته طرح‌های بزرگی برای مدرن کردن سریع کشور و فقرزدایی میلیونی اجرا کرده است. در ۱۲ سالی که حزب کارگران در برزیل قدرت دولتی را به دست داشته است، نزدیک به ۴۰ میلیون برزیلی، یعنی در حدود یک‌پنجم جمعیت کشور، از زیر خط فقر بیرون آورده شده‌اند و ۴۲ میلیون برزیلی از لحاظ درآمد و سطح زندگی به ”طبقهٔ متوسط“ بالا رفته‌اند. دیگر دستاورد بزرگ دولت حزب کارگران، کاهش بیکاری بوده است که اکنون در پایین‌ترین میزان در دهه‌های اخیر است، به طوری که در سیری نزولی، از ۱۳٫۱ درصد در سال ۱۳۸۲ به ۴٫۳ درصد در میانهٔ سال ۱۳۹۳ رسید. بر اساس آمار رسمی کشور، در حال حاضر میزان بیکاری در حدود ۴٫۹ درصد است.
دشواری‌ها
یکی از دشواری‌های اجتماعی برزیل، مسئلهٔ فساد اداری است که در روزهای پیش از انتخابات مورد بحث گسترده‌ای در جامعه و در شبکه‌های اجتماعی برزیل بود. حتّیٰ آسیو نوز هم که خود در معرض اتهام‌های گوناگون، از زن‌آزاری تا فساد اداری و رانت‌خواری قرار دارد، در تبلیغ انتخاباتی‌اش علیه دیلما روسِف از مسئلهٔ فساد اداری استفاده کرد. برقراری سیستم‌های نظارتی شدید و شفاف‌سازی یکی دیگر از برنامه‌های دولت خانم روسِف بوده است. انتشار هزینه‌های دولت فدرال و معاملات و خرید و فروش‌های دولتی به فاصلهٔ ۲۴ ساعت روی سایت اینترنتی دولت، یکی از راه‌های مقابله با فساد و رانت‌خواری بوده است. نیروی پلیس نیز یکی چالش‌های عمدهٔ دولت برزیل است. خانم روسِف استفادهٔ پلیس از همان روش‌هایی که مجرمان استفاده می‌کنند را درست نمی‌داند و دولت او در پی یافتن راه‌حل‌هایی برای اعمال نظارت بیشتر بر نیروی انتظامی و مسئولیت‌خواهی از آن است.
موج سنگین بحران اقتصادی سرمایه‌داری جهانی در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷ش) نیز بر اقتصاد برزیل بی‌تأثیر نبوده و موجب کاهش رشد آن شده است. از دیگر دشواری‌های برزیل در ماه‌های اخیر، کاهش قیمت نفت است که یکی از صادرات عمدهٔ برزیل و منبع درآمد این کشور است. به‌رغم کاهش فقر در برزیل، و همهٔ تلاش‌های دولت در بهبود زیرساخت‌ها و خدمات اجتماعی همگانی، هنوز بهداشت و درمان، آموزش و خدمات حمل‌ونقل در حد مناسب نیست. ولی این طور که از گزارش‌های رسانه‌ها برمی‌آید، زحمتکشان برزیل که وضعیت زندگی در دورهٔ حکومت ”حزب سوسیال دموکرات“ پیش از به قدرت رسیدن ”حزب کارگران“ را به یاد دارند، و بهبود وضع زندگی خود و حاصل مثبت برنامه‌های رفاهی اجتماعی دولت‌های لولا و روسِف مثل ”کمک هزینهٔ خانواده“ را دیده‌اند، به حفظ دولت حزب کارگران و بهبود اوضاع زیر رهبری این حزب گرایش دارند. با وجود همهٔ اینها، خانم دیلما روسِف و دولت او در دورهٔ چهار سالهٔ بعدی کار سختی در پیش دارند، به‌ویژه آنکه در پارلمان نیز اپوزیسیونی متشکل از چندین حزب کوچک وجود دارد که می‌تواند نیروی خود را در اختیار راستگرایان قرار دهد.
خطر کودتای نظامی
روشن است که پیروزی دیلما روسِف برای محافل راستگرای برزیل و جهان، و محافل مالی و بانکی جهان سرمایه‌داری و ”بازار آزاد“ خوشایند نبوده است، چون پس از اعلام خبر پیروزی او، روز دوشنبه شاخص بازار بورس برزیل و نرخ برابری پول برزیل در برابر دلار آمریکا اُفت کرد. صاحبان شرکت‌های بزرگ برزیلی و بین‌المللی امیدوار بودند که آسیو نِوِز برندهٔ انتخابات شود که هوادار سیاست‌های راستگرایانهٔ بازار آزاد است. انتخاب شدن نِوِز می‌توانست خطر بیرون بردن برزیل از گروه اقتصادهای نوظهور کشورهای ”بریکس“ و وارد کردن آن به بلوک ”ائتلاف پاسیفیک“ را به دنبال داشته باشد که شامل کشورهایی مثل کلمبیا و مکزیک است که دولت‌های راستگرا در آنها حاکم هستند. ولی به نظر می‌آید که مخالفان حزب کارگران دست از تهاجم به هر قیمتی برنداشته‌اند. بر اساس خبری که خبرگزاری پرسنا لاتینا روز پنج‌شنبه ۸ آبان منتشر کرد، حزب کارگران برزیل در یک یادداشت مطبوعاتی هشدار داده است که مخالفان او و دولت که حاضر به پذیرش نتیجهٔ انتخابات اخیر نیستند، در صدد برانگیختن یک کودتای نظامی با حمایت آمریکا هستند، مانند کودتای سال ۱۹۶۴ (۱۳۴۳ش) که دولت منتخب مردم از ”حزب کار برزیل“ را سرنگون کرد. طبق گزارش حزب کارگران برزیل که در رسانه های کوبا انعکاس پیدا کرد، پس از اعلام خبر پیروزی دیلما روسِف، صدها پیام- ظاهراً از سوی هواداران آسیو نِوِز- به صفحهٔ فیس‌بوک ارتش برزیل فرستاده شد که خواستار مداخلهٔ ارتش در حاکمیت بودند. در میان این پیام‌های تحریک‌کننده، عبارت‌هایی از این قبیل دیده می‌شود: ”فقط مداخلهٔ نیروهای مسلّح می‌تواند میهن ما را که در خطر است نجات دهد“، ”کمک. ما به کمک شما [ارتش] نیاز داریم“، ”ما می‌خواهیم که شما قدرت را به دست بگیرید“. یادداشت حزب کارگران اشاره می‌کند که تحریک به کودتا علیه دموکراسی، مطابق قانون جرم و جنایت محسوب می‌شود. همان‌طور که تاریخ معاصر نشان داده است، سرمایهٔ جهانی، و به‌ویژه ابرقدرت آمریکا و هواداران محلی‌اش، برای متوقف کردن جنبش‌های ملّی مترقی از هیج وسیله‌ای روگردان نیستند.
نمایندگان کمونیست در دولت
در جریان انتخاباتِ استانی، یک نمایندهٔ حزب کمونیست برزیل نیز برای نخستین بار در تاریخ برزیل به مقام استانداری مارانهایو برگزیده شد. رفیق فلاویو دینو، که قبلاً به مدت ۴ سال عضو کنگرهٔ نمایندگان از حزب کمونیست بود، توانست با به دست آوردن نزدیک به ۶۴ درصد آرا در برابر ۳۴ درصد رأی رقیبِ راستگرایش، به سلطهٔ ۵۰ سالهٔ الیگارشی سیاسی‌ای که در این استان حاکم بود پایان دهد. به‌علاوه، حزب کمونیست برزیل در این انتخابات توانست ۱۰ نمایندهٔ کمونیست به پارلمان فدرال، و ۲۵ نمایندهٔ کمونیست به پارلمان‌های استانی بفرستد.
به نقل از نامه مردم – شماره ۹۵۹ – ۱۲ آبان ماه ۱۳۹۳
