روز چهارشنبه ۷ تیر ۱۴۰۲ (۲۸ ژوئن ۲۰۲۳ میلادی) همزمان با «عید قربان» پلیس سوئد مجوز برگزاری تجمعی در برابر بزرگ‌ترین مسجد مسلمانان در شهر استکهلم را صادر کرد که سازمان‌دهندگان آن از پیش اعلام کرده بودند در این تجمع، قرآن کتاب مقدس مسلمانان را خواهند سوزاند. پلیس سوئد پیش‌تر در چندین نوبت درخواست برگزاری تجمعی مشابه در برابر سفارتخانههای ترکیه و عراق را به دلایل نگرانی‌های امنیتی رد کرده بود. سال گذشته نیز آتش زدن قرآن از سوی نیروهای راست افراطی سوئد ناآرامی‌هایی در این کشور را دامن زد. با این حال، در نهایت دادگاه استیناف در پاسخ به شکایت سازمان‌دهندگان این تجمع اعتراضی، دلایل پلیس این کشور برای ممنوع کردن «قرآن‌سوزی» را ناکافی و بی‌اساس اعلام کرد.
سالوان مومیکا یک عراقی آسوری در استکهلم سوئد برگهایی از قران را به آتش کشید.
در پی این حکم، پلیس سوئد طی بیانیه‌ای اعلام کرد که دادگاه خطرات امنیتی قرآن‌سوزی را دارای ماهیتی ندانست که رد درخواست مجوز را توجیه کند و صدور مجوز در راستای حمایت از آزادی بیان صورت گرفته است. در مجوز برگزاری این مراسم اما به دلیل گرمای تابستان و خطرات مربوط به دمای هوا قید شده است که اعتراض نباید با آتش زدن چیزی همزمان گردد. در عین حال، بدنبال واقعه سالوان مومیکا، شهروند عراقی‌تبار سوئد از سوی پلیس به دلیل آنچه «تحریک علیه یک گروه قومی» خوانده شده، تحت نظر قرار گرفته است.
برگزاری تجمع روز چهارشنبه و به آتش کشیده شدن چند صفحه از قرآن، واکنش‌های بسیاری را از سوی کشورهای مسلمان‌نشین دنیا به دنبال داشته است. در کنار اعتراض‌های رسمی دول این کشورها، تظاهرات‌ها و تجمع‌هایی در برابر سفارتخانههای سوئد در برخی از این کشورها برگزار شده است. وزیر خارجه ایران از «سازمان همکاری‌های اسلامی» درخواست کرده است که نشستی اضطراری برای رسیدگی به این مسئله در سطح وزرای خارجه در جوار کنفرانس غیرمتعهد ها در باکو برگزار نماید. دفتر آیت‌الله سیستانی نیز طی نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل متحد این اقدام را “تعرض آشکار به مقدسات بیش از دو میلیارد مسلمان در جهان” خوانده و در عین حال هشدار داده که چنین اقدامی منجر به “ایجاد فضای مخرب برای اشاعۀ افکار افراطی و رفتارهای غلط میشود.” وزرای خارجه کشورهای عراق، امارات متحده عربی، مراکش و کویت سفرای سوئد در کشورشان را احضار و مراتب نارضایتی کشور مطبوعشان را به ایشان ابلاغ کردند. وزارت خارجه سوئد نیز شمن محکوم کردن این اقدام از آن ابراز تاسف کرد اما بر حق آزادی بیان بر طیق قانون اساسی در آن کشور تاکید نمود(i).
مقتدی صدر، روحانی بانفوذ شیعه عراق، فراخوان تظاهراتی در مقابل سفارت سوئد در بغداد داد تا خواستار برکناری سفیر این کشور شود که دولتش را “دشمن با اسلام” خواند. در این تظاهرات معترضین عراقی به محوطه سفارت سوئد وارد شدند اما به ساختمان آن صدمه ای نزدند.
وزارت خارجه عربستان گفت: «این اعمال نفرت انگیز و مکرر را نمی توان با هیچ توجیهی پذیرفت». مصر، پرجمعیت ترین کشور جهان عرب، سوزاندن قرآن را در هنگام برگزاری عید “عملی شرم آور که احساسات مسلمانان را تحریک می کند” خواند.
پادشاهی مراکش که تند ترین عکس العمل را نشان داده است، اعلام کرد: این اقدام توهین آمیز و غیرمسئولانه جدید، احساسات بیش از یک میلیارد مسلمان را در زمان مقدس زیارت مکه مکرمه و عید مبارک قربان نادیده می گیرد. مراکش اعلام کرد که در مواجهه با «این تحریکات مکرر که زیر نگاه از خود راضی دولت سوئد انجام شد، کاردار سوئد در رباط را احضار کرده و سفیر خود را از استکهلم فرا می‌خواند.»(ii)
به گزارش خبرگزاری دولتی آنادولو، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز پنجشنبه در یک سخنرانی گفت که این کشور هرگز در برابر «سیاست تحریک‌آمیز» در اشاره به حادثه سوئد، سر فرود نمی‌آورد. او گفت که توهین به مقدسات مسلمانان دفاع از «آزادی اندیشه نیست».
سوزاندن قرآن در استکهلم روز چهارشنبه به دنبال حادثه مشابهی در ژانویه ۲۰۲۳ رخ داد که در آن یک شخصیت راست افراطی دانمارکی-سوئدی نسخه ای از این کتاب مقدس را در خارج از سفارت ترکیه در پایتخت سوئد سوزاند که تنش ها با ترکیه را تشدید کرد. این اقدامات در حالی صورت می‌گیرد که روابط دیپلماتیک بین ترکیه و سوئد تیره شده است و دولت ترکیه درخواست سوئد برای پیوستن به ناتو را متوقف کرده است.(ii)
ایران نیز به این محکومیت پیوست و سوزاندن قرآن را «تحریک آمیز، نسنجیده و غیرقابل قبول» خواند. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران چنین توهینی را تحمل نمی کنند و آن را به شدت محکوم می نمایند. وی افزود: از دولت سوئد انتظار می رود ضمن جلوگیری از تکرار توهین به مقدسات، اصل مسئولیت و پاسخگویی را در این زمینه به طور جدی مد نظر قرار دهد.
آنچه در سخنان کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران به نحو شگفت انگیزی تازه و خلاف انتظار است برخوردی براساس زبان و گفتار دیپلماتیک است که تاکنون از نمایندگان جمهوری اسلامی سابقه نداشته است. در تهران با وجود برگزاری اجتماعاتی عمدتا مسالمت آمیز درمقابل سفارت سوئد پس از نماز جمعه این هفته، در نهایت روز شنبه وزارت خارجه اعلام کرد که اعزام سفیر جدید خود به استکهلم را فعلا به تعویق می‌اندازد. از یادها نرفته است که جمهوری اسلامی با سلمان رشدی فقط بخاطر نوشتن یک رمان چگونه برخورد کرد و چطور فتاوی و احکام و جایزه از چپ و راست برای قتل او سرازیر شد. کسی لغات «تحریک آمیز، نسنجیده و غیرقابل قبول» را در چنین شرایطی از جمهوری اسلامی انتظار ندارد. البته نباید از نظر دور داشت که رابطه ایران و سوئد تحت تاثیر ملاحظاتی قرار دارد و بر حسب اطلاع مذاکره برای مبادله زندانی بین دو کشور در جریان است و دولت رییسی تمایل ندارد که رفتاری «تحریک آمیز، نسنجیده و غیرقابل قبول» نسبت به کشوری که یک زندانی پربها مانند حمید نوری در دست دارد نشان دهد.
بدیهی ست که رهبری سیاسی جهان اسلام در حال حاضر با ترکیه است که انهم فعلا کلید ورود سوئد به اتحادیه آتلانتیک شمالی در دستانش قرار گرفته است. رهبران اقتصادی بلوک کشورهای اسلامی یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی اما به لطف دو رهبر جوانشان محمدبن سلمان و شیخ محمد بن زاید آل نهیان تمایلی به تخریب روابط اقتصادی‌شان با غرب ندارند و به اعتراضات معمول دیپلماتیک بسنده کرده اند.
در مجموع این حادثه بخودی خود حائز چنان اهمیتی نیست که نیاز به تحلیل و یا عکس العملی از سوی سازمان های سیاسی داشته باشد. اما شرایط لحظه ای جهان و اروپا در میان جنگ خانمانسوز اوکرایین باعث میشود که به آن توجه ویژه مبذول داریم. سوال اولیه در پیش رو چرایی تشدید این اقدامات اهانت آمیز آنهم در سوئد در طی سال جاری است. کشور سوئد مانند تمام کشورهای اروپای غربی قوانین بسیار گسترده ای درباره حق آزادی بیان دارد. اما کشوری نیست که مانند فرانسه بر أصول لائیسیته استوار باشد و محدودیتی برای مذاهب و ادیان در محیط عمومی داشته باشد، بویژه که در دهه های اخیر مهاجرین و پناهندگان زیادی از سراسر جهان به این کشور وارد شده اند. آمار بدست آمده وسیله موسسه پیو (PEW) درصد جمعیت مسلمان سوئد را معادل ۸.۵٪ کل جمعیت نشان میدهد. گرچه تعداد مسلمانان در فرانسه بیشتر از سوئد است اما مسلمانان فرانسه در حاشیه شهرهای بزرگ سکونت دارند و از نظر درصد تنها ۴٪ جمعیت ان کشور را در بر می‌گیرند.
آیا میتوان ریشه این اتفاقات را که بسیاری به درستی تحریک آمیز خوانده اند در رابطه با ترکیه و مساله عضویت سوئد در ناتو دید؟ پاسخ من به این سوال هم بله است و هم نه. در درجه اول نگاهی به صفحه اول نشریات و سایت های روسی مانند اسپوتنیک ثابت میکند که هدف گیری این تحرکات در سوئد می تواند مقاصد دیگری را نیز دربر داشته باشد. به این احتمالات در زیر خواهیم پرداخت:
- جنگ در اوکرایین عملا جهان را به سه اردوگاه تقسیم کرده است. اول آنها که خود را بی اما و اگر در سوی ناتو و لشکر ایالات متحده میبینند. دو آنها که خود را در اردوگاه فدراسیون روسیه و عملیات ویژه اش در اوکرایین میبینند. و سوم آنها که هم تجاوز به اوکرایین را محکوم میکنند و هم تحرکات ناتو برای تهدید سرزمینی و امنیتی فدراسیون روسیه. واقعیت اما آنست که این جنگ در عمل باعث تقویت ناتو شده است و سازمانی را که تا ۲۰۲۰ حتی قادر نبود کشورهای اروپایی را مجاب به پرداخت تعهد عضویت شان در مقام مقایسه با مجموع درآمد ناخالص ملی کشورها بنماید اکنون نه تنها با بحران اقتصادی روبرو هستند بلکه دولت هایشان علاوه بر تعهدشان به ناتو بخش عمده ای از درآمد ملی شان را نیز برای توسعه نظامی خرج میکنند. بنابرین منطقی مینماید که طرف مقابل نیز همه توانش را برای پیشگیری از گسترش بیشتر ناتو در اروپا بکار گیرد.
- همانطوریکه در بالا اشاره کردیم قوانین آزادی بیان که به تاکید دادگاه ها اکنون به تحریکاتی مانند آتش زدن قران نیز تسری یافته است تقریبا در تمام کشورهای اروپای غربی کم و بیش یکسان است. اینکه در چند ماه اخیر این آتش زدن قرآن مکررا در سوئد صورت گرفته میتواند بیشتر برای تحریک ترکیه به تشدید ممانعت خود از ورود سوئد به ناتو باشد که برای عضویت لازم است موافقت همه اعضای کنونی ناتو را جلب نماید.
- اقداماتی از این دست باعث عکس العمل مسلمانان در این کشورها میشود که بخودی خود توجیه مناسبی برای محدود کردن پذیرش پناهندگان از کشورهای مسلمان خاورمیانه و آفریقا است، که بخش عمده ای از پناهندگان سالهای اخیر اروپا را شامل میشوند. هم از این روی دست نیروهای فاشیست راست در پشت این تحریکات میتواند قابل انتظار باشد. بطور مثال در همین نمونه اخیر، سالوان مومیکا یک عراقی آسوری است. اینکه پس از رد درخواست وی برای این برنامه وی به دادگاه برای گرفتن تجدید نظر مراجعه کند تایید بر آنست که یک سازمان و تشکل دیگری با امکانات مالی برای تامین هزینه های حقوقی او را برای این اقدام مورد حمایت قرار داده است. بویژه که بعدا معلوم شده که وی در عراق نیز عضو یک میلیشیای آسوری از زیر مجموعه های غیر مسلمان حشدالشعبی بوده است که بر علیه داعش نیز جنگیده است.
- حمایت از آزادی بیان و به خطر نیافتادن امنیت شهروندان، در هیچ کشوری و هیچ شرایطی نمی‌تواند مجوز توهین به اعتقاد و باورهای نزدیک به دومیلیارد عضو معتقد به آن در جهان باشد. سوزاندن قرآن—به عنوان کتابی مقدس، رفتاری افراطی است که به اعتراف خود پلیس سوئد به عنوان «تحریک علیه یک گروه قومی» قابل پیگیری است. تنها نتیجه‌ی این نوع اهانت‌ها و رفتارهای افراطی، تنش بیشترمیان باورمندان به عقاید گوناگون در دورانی از حیات بشر است که درگیری‌ها و جنگ بر سر باورهای گوناگون در بسیاری از نقاط دنیا، هر روزه قربانیان زیادی از میان محرومان جامعه را بر روی دست انسان امروز می‌گذارد.
- در حالیکه ایالات متحده و برخی کشورهای اروپای غربی به این جمعبندی رسیده اند که حضورشان در خاورمیانه عربی و تشدید خصومت های منطقه ای و پروژه ملت سازی آنها پس از بیست و پنج سال نتیجه کاملا معکوس داده است و بهتر است جای پای خود را در منطقه کوچکتر کنند، نیروهایی نیز هستند که برعکس منافعشان را در تشدید این درگیری ها و افزایش خشونت و نابودی بیشتر زیرساخت های اجتماعی در خاورمیانه می‌یابند. تشدید اختلاف های مذهبی و عقیدتی از طریق اسلام هراسی و ایجاد تشنج بین ادیان و اقوام در خدمت این امر هم هست.
- اعلامیۀ جهانی حقوق بشر در اولین بند خود تاکید بر کرامت خدشه‌ناپذیر انسانی دارد و مبنای آزادی بیان را حفظ شأن انسان جدا از هر رنگ، نژاد و عقیده‌ای قرار داده است. از آن سو، دولت‌ها و نیروهای مذهبی و سیاسی اجازه ندارند خود نیز با تحریک بیشتر پیروان قرآن، از آنان برای پیشبرد اهداف سیاسی و افراطی‌شان سوءاستفاده کرده و در آتش تنفرو خشمی بدمند که تنها ثمرش ایجاد تنش بیشتر و رفتارهای افراطی متقابل و ایجاد انزجاری است که تداوم آن تنش‌هایی است که پیروان و معتقدان به باورهای گوناگون را از هم دور و دورتر میکند و زمینه‌ای است برای تشنج بیشتر در سراسر دنیا.
(i) https://www.timesofisrael.com/swedish-government-condemns-islamophobic-quran-burning-outside-stockholm-mosque/
(ii) https://www.nytimes.com/2023/06/29/world/middleeast/quran-burning-stockholm-sweden.html
