محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق جمهوری اسلامی، در یک فایل صوتی اختصاصی که در اختیار ایران وایر قرار گرفته، فاش میکند که اصلاح‌طلبان پروژه برکناری رهبر جمهوری اسلامی علی خامنه‌ای از قدرت را در سال ۱۳۷۸ آغاز کردند که او را بر آن داشت تا در پاسخ، نابودی خود اصلاح طلبان را هدف قرار دهد.
ظریف میگوید: «جریان اصلاح‌طلبی در سال ۱۳۷۸ به دنبال برکناری [رهبری خامنه ای] بود، به عبارت دیگر تمایل داشت که قانون اساسی را تغییر دهد، پس از انتخابات مجلس [۱۳۷۸] آشکار شد که در آن شرایط، تهدید بقای یک طرف دیگری را نیز به خطر می اندازد. ظریف می گوید بدون این تهدید، بین سال های ۱۳۷۶ و ۱۳۷۸، جا برای پیشرفت و توسعه سیاسی وجود داشت. ظریف در این رابطه بر تصمیم خامنه‌ای برای پوشیدن کفیه از سال ۱۳۷۸ به بعد تأکید میکند «زیرا اصلاح‌طلبان می‌خواستند او را از قدرت برکنار کنند». او البته توضیح بیشتری نداده است که ارتباط کفیه با حرکت اصلاح طلبان در چیست.
ظریف در این فایل صوتی افراد حاضر در آن جمع را که به طور غیرمستقیم خامنه‌ای را عامل سرخوردگی ایرانیان از روند انتخابات و نقض حق تعیین سرنوشت خود می‌دانند، خطاب قرار میدهد و با اشاره به اصلاح‌طلبان از آنها می‌خواهد که «اشتباهات خود را به گردن دیگران نیندازند.»
ظریف در این اظهارات دو نکته کلیدی را مطرح می کند. اولاً، او اصلاح طلبان سالهای پایانی دهه ۷۰ را مقصر مخالفت خامنه ای با اراده عمومی در ایران می داند و رهبری او را از هرگونه اشتباهات روندی و مسئولیت مشکلات فعلی کشور مبرا می کند. ثانیاً، ظریف به ویژه در حالی که به شخصیت‌هایی مانند محمدعلی جعفری و حسین طیب، از اعضای بلندپایه سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اشاره میکند، خامنه‌ای را خارج از هسته مرکزی نظام اجرایی معرفی میکند.
واقعیت آنست که برخلاف اظهارات ظریف، خامنه‌ای و منصوبان او از جمله علی لاریجانی، رییس اسبق صدا و سیمای جمهوری اسلامی و رئیس سابق مجلس شورای اسلامی و مغضوب خامنه ای در سالهای اخیر و محمد یزدی، رئیس سابق قوه قضائیه، از آغاز ریاست جمهوری محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶، فعالانه با حمایت عمومی مردم در ایران از دولت او مخالفت کردند. این مدت‌ها پیش از آن بود که اصلاح‌طلبان نفوذ خامنه‌ای را به‌عنوان مانعی برای حق تعیین انتخاب مردم کاملاً باور کنند. بدنبال انتخابات مجلس ششم و در حالیکه مهدی کروبی هنوز در ریاست مجلس بود خامنه ای برای اولین بار با مداخله در امر قانونگذاری مانع از تصویب قانون مطبوعات شد.
خامنه ای در مقابل خاتمی
بلافاصله پس از انتخاب خاتمی خامنه ای ریاست ناطق نوری رقیب او در انتخابات ریاست جمهوری را بر قوه مقننه تامین کرد. حوادثی مانند دستگیری افراد نزدیک به خاتمی، از جمله غلامحسین کرباسچی، شهردار وقت تهران، و تعطیلی روزنامه‌های پرمخاطب مانند جامعه، همراه با دستگیری روزنامه‌نگاران و فعالان متعاقب آن، از ویژگی‌های ماه‌های ابتدایی ریاست جمهوری خاتمی بود.
فراتر از دستگیری کرباسچی و استیضاح عبدالله نوری، وزیر کشور، خامنه ای از برکناری آنها توسط مجلس حمایت کرد. در کنار این، نفوذ خامنه‌ای بر سیاست‌های فرهنگی از طریق بخشنامه‌هایی به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نشان‌دهنده تلاش او برای تحت فشار قرار دادن رئیس‌جمهور است.
ناطق نوری رقیب انتخاباتی خاتمی در سال ۱۳۷۶ بود. بر اساس خاطرات اکبر هاشمی رفسنجانی در همان سال، کاندیداتوری ناطق نوری توسط خامنه‌ای پیشنهاد شد که علاقه زیادی به پیروزی او نشان داد.
یکی از رویدادهای مهم قبل از سال ۱۳۷۸، دوره ای که ظریف آن را “مناسب برای پیشرفت” می داند، سلسله قتل های زنجیره ای در سال ۱۳۷۷ بود که پویایی رابطه بین خاتمی و خامنه ای را تغییر داد.
خاتمی از برکناری قربانعلی دری نجف آبادی، وزیر اطلاعات وقت، و انجام تحقیقات مستقل حمایت می کرد. با این حال، خامنه‌ای با نسبت دادن علنی این کشتارها به «دشمن خارجی»، عملاً این تلاش‌ها را خنثی کرد و تحقیقات داخلی را برای خاتمی چالش‌برانگیز ساخت. هاشمی رفسنجانی در یکی از یادداشت های خود در دیدار با خاتمی در سال ۱۳۷۷، ناراحتی خاتمی را ذکر می کند که گفت: «وضعیت بسیار پیچیده ای است، اگر این را می دانستم کاندیدای ریاست جمهوری نمی شدم.»
در همین حال، اقدامات خصمانه خامنه ای علیه خاتمی و دولتش از طریق پخش رادیو و تلویزیون دولتی تحت نظارت علی لاریجانی از جمله برنامه «چراغ» در سیمای جمهوری اسلامی ادامه یافت. روح‌الله حسینیان، یکی از چهره‌های امنیتی و مسئول سابق وزارت اطلاعات، در جریان این برنامه، یاران خاتمی را مقصر قتل‌ها دانست که باعث ایجاد اصطکاک قابل توجهی شد.
برخلاف ادعای ظریف، روایت رفسنجانی بر عدم همکاری خامنه‌ای با دولت خاتمی تأکید میکند: «ساعت سه و نیم به دفتر رهبری رفتم… تعداد زیادی از مسئولان را دعوت کرده بودند… آقای خاتمی صحبت کرد. انتقادات شدیدی از برنامه «چراغ» از شب گذشته و بیانات حسینیان در حضور رهبری داشت… ایشان خطاب به رهبری گفتند که حداقل انتظار این است که آقای لاریجانی برکنار شود.»
ظریف در باتلاق سیاسی
محمدجواد ظریف همچنین در سخنان خود فاش کرد که در سال ۱۴۰۰ از میان کاندیداهای اصلاح طلب امید اولیه برای ریاست جمهوری را داشته اما نسبت به کاندیداتوری ابراز بی علاقگی کرده است. با این حال، او جاه طلبی های سیاسی خود را انکار نمی کند و معتقد است که از حمایت عمومی برخوردار است. با این حال، او تلاش می کند تا از رهبری خامنه ای حمایت کند و در عین حال اصلاح طلبان را مقصر مشکلات اقتصادی کشور در ۳۴ سال گذشته نشان دهد.
ظریف علیرغم ستایش علنی خامنه ای، متحمل هزینه هایی از جمله کاهش محبوبیت در میان شهروندان ایرانی شده و ظاهراً اعتماد خامنه ای را نیز از دست داده است و بعید است که رویکرد فعلی او مورد پسند خامنه ای یا هسته تندرو نظام قرار گیرد.
محمدجواد ظریف در این فایل صوتی، نظرات منفی خود را درباره تندروهایی که در چند سال گذشته حاکمیت در ایران را بطور انحصاری «تسخیر» کرده‌اند نیز نشان میدهد در ضمن آنکه از اصلاح طلبان بشدت انتقاد می کند و آنها را به افراط گرایی و سوق دادن رهبر به سمت تندروها متهم می کند.
ظریف می گوید دو مقام ارشد سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انتخابات ۱۱ اسفند را سازماندهی کردند. او می گوید حسین طیب، رئیس سابق سازمان اطلاعات سپاه و محمدعلی جعفری، فرمانده سابق کل نیروهای مسلح در انتخابات اخیر «پشت همه چیز» بودند. ظریف فاش می کند که آنها در خط مقدم روند انتخابات و نظارت بر تهیه «کل لیست های انتخاباتی» بودند. جعفری در حال حاضر در قرارگاه فرهنگی و اجتماعی سپاه بقیه الله خدمت می کند و طیب به عنوان مشاور حسین سلامی، فرمانده کل فعلی سپاه مشغول بکار است
ظریف در این فایل صوتی فاش می کند که در انتخابات اخیر شرکت کرده و رای خود را به علی عباسپور داده است که از او به عنوان سیاستمداری «عادل و خردمند» که از دوران جوانی در آمریکا می شناسد، تمجید کرده است.
مشارکت کلی در انتخابات ۱۱ اسفند به ۴۱ درصد کاهش یافت که نشان دهنده ادامه عدم مشارکت عمومی در روندهای انتخاباتی است. بسیاری از رای دهندگان علیرغم درخواست رهبری نظام از مردم برای شرکت در انتخابات از دادن رای خودداری کردند. آنها روند انتخابات را نمایشی نادرست از دموکراسی می دانند که هدف آن تایید حکومتی است که شرایط زندگی یا آزادی شخصی شهروندان را بهبود نداده است.
ظریف با ابراز تاسف از مشارکت کم رای دهندگان می گوید: «مردم امیدوار بودند که اگر از رای دادن خودداری کنند، نگرانی هایشان شنیده می شود، اما چه کسی به این نگرانی ها توجه خواهد کرد؟” او می گوید: “در سال های ۱۳۹۰ و ۱۴۰۰، تعداد بسیار کمی از مردم رای دادند.” او میگوید: “ما با هسته مرکزی نظام سروکار داریم که به مشارکت کم رای دهندگان اهمیتی نمی دهد و نه با رهبری”، اما بلافاصله تاکید میکند که “بالاخره رهبر نیز بخشی از نظام است.”
وزیر خارجه سابق در عین حال تاکید میکند که مردم می خواستند با تحریم انتخابات به نظام پیام بدهند. “مردم قصد داشتند پیامی را منتقل کنند، پیامی برای شخصیت هایی مانند عزیز جعفری یا جو بایدن. او می پرسد “چه کسی مایل به دریافت این پیام است؟ چه کسی پیام را دریافت کرده است؟”
او با اشاره به برگه‌های رای‌گیری میگوید: «اگر ۱۰ میلیون نفر در تهران هرکدام فقط یک نام روی برگه رای می‌نوشتند یا اسامی غیر از نامزدها، آن آرا به عنوان برگه‌های رای باطله شمرده نمی‌شد، بلکه نماینده ۱۰ میلیون صدای متمایز بود.» او در اشاره به سه نماینده تهران توضیح می دهد « در آن صورت، قالیباف و نبویان در دور اول انتخابات نمی توانستند به مجلس وارد شوند و به انتخاب شدن در دور اول افتخار کنند و تهران شرم نداشت که نبویان و رسایی را به عنوان نمایندگان خود انتخاب کرده است که ثابت شده دروغگو و فاسد هستند.» او می افزاید: “رسایی در سال ۱۳۹۸ رد صلاحیت شد، او پرونده ای در حال رسیدگی دارد. برای تهران نشان افتخار نیست که رسایی نماینده اش باشد.”
محمود نبویان، سیاستمدار تندرو، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس و حمید رسایی، نماینده سابق تندرو مورد اشاره ظریف، در جریان انتخابات مجلس شورای اسلامی با موفقیت آرای لازم را از حوزه انتخابیه تهران به دست آوردند و به مجلس راه یافتند.
ظریف در خصوص انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ که ابراهیم رئیسی پیروز شد، خاطرنشان می کند که علی لاریجانی و اسحاق جهانگیری نامزدهای رد صلاحیت شده به همراه علی اکبر صالحی که ثبت نام نکرده اند، نمی توانستند رئیسی را به چالش بکشند و آرای کافی را به دست آورند. لاریجانی سه دوره ریاست مجلس، جهانگیری ۸ سال معاون اول رئیس جمهور و علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی و وزیر امور خارجه بودند.
ظریف اذعان میکند که محبوبیت او از این سه نفر پیشی میگرفت، اما تأکید میکند که نمی‌خواست در انتخابات شرکت کند و در آینده نیز چنین قصدی ندارد.
به نقل از ایران وایر ۱۵ مارس ۲۰۲۴
