واقعا برای اکثریت مردم ایران، چه فرقی دارد که جلیلی و یا پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران شود؟
خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران هم، سرانجام صدای پای «انقلاب» را مانند محمدرضا شنید اما هم محمدرضا دیر شنید و هم خامنه‌ای و هم منتخبین ریاست جمهوری اسلامی.
خامنه‌ای ظهر روز چهارشنبه ۱۳ تیرماه، در دیدار تولیت جدید، مدیران و جمعی از اساتید مدرسه عالی شهید مطهری، میزان مشارکت در مرحله اول انتخابات را کم‌تر از حد توقع و خلاف پیش‌بینی‌ها خواند و گفت: این مسئله عللی دارد که اهل سیاست و جامعه‌شناسان آن‌ها را بررسی می‌کنند.
او گفت: «اگر کسی تصور کند این عده‌ای که رای ندادند به خاطر این بود که با نظام مخالف بودند، سخت در اشتباه است. این برداشت، این فهم صددرصد اشتباه است.»
میزان شرکت در انتخابات مختلف ایران از زمان اعتراضات دی ۹۶ به‌شدت سقوط کرده است، به‌طوری که در دور اول نمایش انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳، این میزان به ۹/۳۹ درصد رسید. پایین‌ترین رقم در تاریخ جمهوری اسلامی بوده است.
رهبر جمهوری اسلامی در ادامه توجیه خود در رابطه با عدم مشارکت اکثریت مردم گفت، «ممکن است از یک مسئول خوش‌شان نیاید» یا «یک تعداد افراد باشند که از اصل نظام خوش‌شان نیاید» و «مشکل دارد، گرفتاری دارد، کار دارد، حوصله ندارد، وقت نمی‌کند، انواع و اقسام موانع برای این کار وجود دارد.»
او تصریح کرد «در مرحله اول انتخابات مشارکت مردم کم‌تر از آن مقداری بود که توقع داشتیم و حدس زده می‌شد. حدس‌ها همه‌اش بیشتر از آن چیزی بود که در واقع اتفاق افتاد»، و خواستار آن شد «کسانی که اهل سیاستند، اهل مسائل نگاه جامعه‌شناسانه هستند»، مشارکت پایین در انتخابات را بررسی کنند.
دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در ایران، روز جمعه ۱۵ تیر ۱۴۰۳-۵ ژوئیه ۲۰۲۴، برگزار می‌شود. به گواه آمار رسمی، در دور اول انتخابات ۶۰ درصد از افراد واجد شرایط پای صندوق‌های رای نرفتند. عدم مشارکت رای‌دهندگان، نارضایتی گسترده مردم را نشان می‌دهد که تا کنون به این شکل در تاریخ جمهوری اسلامی بی‌سابقه بوده است.
ستاد انتخابات وزارت کشور جمهوری اسلامی، صبح شنبه ۹ تیر اعلام کرد در مجموع ۲۴ میلیون و ۵۳۵ هزار ۱۸۳ نفر در رای‌گیری روز جمعه مشارکت کرده‌اند و از این تعداد یک میلیون و ۵۶ هزار و ۱۵۹ نفر رای باطله داده‌اند.
محمود صادقی، نماینده پیشین مجلس، ساعت ۱:۳۰ بعد از ظهر در شبکه ایکس نوشت: او صبح حدود ساعت ۱۱ رای داده است و مشاهداتش نشان می‌دهد مشارکت بسیار پایین‌تر از حد انتظار بود.
امیررضا نظری، خبرنگار نزدیک به پزشکیان هم ساعت ۳ عصر به وقت ایران در شبکه ایکس نوشت: «در ستاد مرکزی دکتر پزشکیان هستم. عدد مشارکت بر اساس آن‌چه از استان‌های مختلف به دست ما رسیده، چندان مطلوب نیست.»
مصطفی فقیهی، روزنامه‌نگار و مدیرمسئول سایت انتخاب، حدود ساعت ۵ روز جمعه در مطلبی در شبکه ایکس که اکنون پاک کرده است، نوشت: «۴ استان تهران، فارس، خوزستان و آذربایجان غربی، که پایگاه اصلی رای پزشکیان هستند تاکنون مشارکت ضعیفی در انتخابات داشته‌اند.»
سیدحمید حسینی، رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق هم ساعت ۶ عصر در شبکه اجتماعی ایکس نوشت تا آن ساعت فقط ۱۲ میلیون نفر رای خود را به صندوق‌ها ریخته‌اند.
وزارت کشور، صبح شنبه، میزان مشارکت را ۲۴ میلیون و ۵۳۵ هزار و ۱۸۵ نفر(۹۲/۳۹ درصد واجدین شرایط) اعلام کرد که با در نظر گرفتن گزارش‌ها و تصاویر رسیده از خلوت بودن حوزه‌های رای‌گیری در روز انتخابات، همخوانی ندارد و درستی آن مورد تردید جدی است.
البته مهم هم نیست که جمهوری اسلامی آمارها را جعل می‌کند از آن‌جا که در ایران هیچ گونه نظارت بی‌طرفی بر شمارش آرا وجود ندارد. بنابراین هر رقمی که حکومت دلش می‌خواهد اعلام می‌کند. در هر صورت حتی آمار حکوم را هم بپذیریم حدود ۶۰ درصد از مردم واجد شرایط در این رای‌گیری شرکت نکرده‌اند و این هشداری بزرگی به حکومت است.
نظارت بر انتخابات ریاست‌جمهوری و تایید صلاحیت کاندیداها بر عهده شورای نگهبان است. شورای نگهبان نقش اصلی در تایید یا رد صلاحیت کاندیداها ایفا می‌کند. نظارت شورای نگهبان بر انتخابات تحت‌عنوان نظارت استصوابی شناخته می‌شود که به‌معنای نظارت همه‌جانبه و تایید نهایی صلاحیت کاندیداها و صحت انتخابات است.
شورای نگهبان که اعضای ۱۲ نفره آن مستقیم و غیرمستقیم توسط «علی خامنه‌ای» تعیین می‌شوند، علاوه‌بر نظارت بر اجرای صحیح انتخابات، صلاحیت کاندیداها را براساس معیارهای قانونی و شریعت اسلامی بررسی می‌کند که هیچ ضابطه دقیقی ندارد و بیشتر به نظر اعضای این شورا و البته رای خامنه‌ای بستگی دارد. به‌طور مثال، صلاحیت «مصطفی پورمحمدی» که برای شرکت در انتخابات مجلس خبرگان در اسفند ۱۴۰۲ رد شد، کم‌تر از چهار ماه بعد در انتخابات ریاست‌جمهوری غیرمنتظره تایید شد.
رییس‌جمهور در ایران تحت حاکمیت جمهوری اسلامی، دومین مقام کشور است اما او، اختیاری از خود ندارد چرا که باید برای اجرای سیاست‌های کلان ار رئیس بالادستی خود، یعنی رهبر اجازه بگیرد. «محمد خاتمی»، «محمود احمدی‌نژاد» و «حسن روحانی»، بارها از وضعیت خود صریحا گلایه کردند و پس از مرگ رئیسی ویدیویی از او منتشر شد که در حال سخنرانی در هیات دولت درباره اختلافاتش با رهبری جمهوری اسلامی است.
راستی‌آزمایی اطلاعات و داده‌های وزارت کشور به دلیل عدم حضور روزنامه‌نگاران و ناظران مستقل و همچنین ناظران بین‌المللی دشوار است. اما طبق همین آمار، مشارکت رای‌دهندگان در دور نخست انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ در تاریخ ۴۵ ساله جمهوری اسلامی، بسیار کم بوده است.برخی از تحلیل‌گران سیاسی احتمال می‌دهند بیشتر افرادی که در دور اول انتخابات ریاست جمهوری به محمدباقر قالیباف، دیگر کاندیدای اصول‌گرایان رای داده‌اند پس از حمایت او از سعید جلیلی در دور دوم، به این کاندیدای تندرو رای دهند.
در صورت درستی این احتمال، جلیلی ۵۹ ساله در موقعیت بالاتری در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری قرار خواهد گرفت. بر اساس اعلام ستاد انتخابات وزارت کشور ایران، از میان آرای شمارش‌شده در این دور از انتخابات، مسعود پزشکیان موفق به کسب ۱۰.۴۱۵.۱۹۱ رای، سعید جلیلی ۹.۴۷۳.۲۹۸ رای، محمدباقر قالیباف ۳.۳۸۳.۳۴۰ رای و مصطفی پورمحمدی ۲۰۶.۳۹۷ رای شده‌اند.
با این وجود، هنوز هم تنور نمایش انتخاباتی ریاست جمهوری داغ نشده است و از چهره‌های سرشناس اکثریت مردم ایران که به این نمایش جمهوری اسلامی «نه» بزرگ گفته‌اند باز برخی از چهره‌های سرشناس سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زندانیان سیاسی، باز هم به این «نه» بزرگ تاکید کرده‌اند.
اسماعیل بخشی، نماینده سابق کارگران شرکت هفت‌تپه گفته است:
«در روزهای گذشته کاندیداهای ریاست جمهوری، از آن‌جایی که هیچ نقطه‌ی درخشانی در کارنامه خود و جریان فکری‌شان ندارند وقیحانه تلاش دارند تا از نام و اعتبار هفت‌تپه و کارگران سرافرازش، برای فریب طبقه‌ی فرودستی که از آنان نه‌ی بزرگ شنیدند، سوءاستفاده کرده و مردم ناراضی را به پای صندوق‌های رای بکشانند.
اول به نامزدها اعلام می‌کنیم دیگر آن روزگار گذشت که با پیشانی سوخته و یقه بسته ادای حامی مستضعفان را در بیاورید و با پوپولیسم بازی رای جمع کنید. نه به فریب، نه به پوپولیسم
دوم به مردم عزیز ایران اعلام می‌کنیم کارگران هفت تپه از هیچ شخص و جریانی حمایت نمی‌کنند و مانند همیشه صدایشان صدای مردم است و در کنار مردم مظلوم و شایسته‌ی ایران می‌مانیم.»
به دنبال تحریم گسترده و موفقیت‌آمیز انتخابات توسط مردم در چهاردهمین دوره ریاست جمهوری حکومت ایران، جمعی از مادران دادخواه کردستان گرد هم‌آمدند و اعلام کردند هرگز با قاتلان و دروغ‌گویان هم‌پیمان نخواهیم شد.
۹ زندانی زن سیاسی که خود را «زنان چپ محبوس در زندان اوین» خوانده‌اند، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند: «بدیهی است که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت نکرده و نمی‌کنیم.»
این ۹ زندانی سیاسی محبوس در اوین در ادامه بیانیه خود آورده‌اند: «این انتخابات به مانند هر انتخابات دیگر در نظام‌های سرمایه‌داری به این معناست که تنها زمانی به مردم حق انتخاب داده می‌شود که از میان ستم‌گران یکی را انتخاب کنند تا برای چند سال دیگر نظم مستقر ارتجاعی را تداوم بخشند.»
آن‌ها در انتها یا‌دآور شدند: «رهایی نه از طریق صندوق‌های رای بلکه فقط به دست خودمان و از طریق مبارزهٔ آگاهانه علیه هر شکلی از استثمار، ستم و تبعیض میسر است.»
شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران با انتشار بیانیه‌ای ضمن اشاره به «بی‌رغبتی» عمومی به انتخابات حکومتی در ایران، سوءاستفاده از نام این شورا توسط جناح‌های مختلف در جمهوری اسلامی را محکوم کرد.
شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران در ادامه این بیانیه «مطالبات واقعی مردم و معلمان» را «اعتراض به نظام آموزشی ایدئولوژیک، اعتراض به کالایی شدن آموزش، مطالبه تشکل‌یابی مستقل، مطالبه حق تجمع و اعتراض، و آزادی‌های اجتماعی و سیاسی، … آزادی معلمان زندانی، مطالبات معیشتی و منزلتی، بیمه کارامد و مطالبات اجتماعی چون حق پوشش اختیاری و دفاع از حقوق زنان و کودکان» را از جمله مطالبات مطرح شده در سالیان اخیر «که همین امروز نیز در تجمعات خیابانی تکرار می‌شوند» عنوان کرده است.
شورا در پایان بیانیه خود نوشت: «ما سوءاستفاده از مطالبات صنفی برای گرم کردن تنور انتخابات و توهین به شعور فرهنگیان بازنشسته و شاغل و همچنین جعل و سوءاستفاده از نام شورای هماهنگی برای مقاصد انتخاباتی از سوی جناح‌های سیاسی را به شدت محکوم می‌کنیم.»
علی کاکاوند، شاعر و عضو هیات دبیران کانون نویسندگان ایران، در مطلبی تحت عنوان «نخبه‌ی «رای»، نخبه‌ی «بی رای»، نوشته است:
روی سخنم با نویسندگان و هنرمندان است. نویسنده و هنرمند پیشرو و معاصر، نگاهش به مردم است، حرفش با مردم و میان مردم و گاهی از مردم است حتی اگر برخلاف اکثر آنان نظر بدهد. منظورم این نیست که پیرو مردم باشد، چه بسا خلاف جریان عموم حرکت کند، فکر کند و حرف بزند، چه بسا از سر خشم مردم را تحقیر هم بکند، همین هم یعنی با مردم و رو در روی مردم سخن گفتن. فکر نکنید شما فقط میراث دار فردوسی و حافظ و‌سعدی یا نیما و هدایت و … هستید، تمام مردم بار این فرهنگ و هنر را بر دوش کشیده‌اند و به من و شما منتقل کرده‌اند. طوری از روی کار آمدن فلان شخصیت جمهوری اسلامی حرف می‌زنید که انگار مردم نشسته‌اند تا دیگران هر بلایی خواستند بر ما و شما نازل کنند، الان که می‌بینید و می‌دانید این مردم دیگر تن به هر تحقیری نمی‌دهند و جنبش از پی جنبش رقم می‌زنند.
اکنون دعوا و کشمکش بین دو جناح شکست‌خورده جمهوری اسلامی، یعنی جناح اصول‌گرا و اصلاح‌طلب و طرفداران ضعیف و عمدتا پاسدار و حزب‌الهی آن‌ها در داخل و خارج کشور بر سر این که جلیلی رئیس جمهور شود یا پزشکیان؛ یک دعوای واقعی است.
نتیجه‌گیری
حکومتی که به هیچ‌‌وجه آزادی سازمان و احزاب سیاسی، آزادی جنبش‌های اجتماعی، آزادی اعتصاب و اجتماعات، آزادی بیان و اندیشه، آزادی‌های فردی و جمعی را به رسمیت نمی‌شناسد و فعالین این عرصه‌ها را دستگیر و زندانی و اعدام و یا ترور می‌کند؛ حکومتی با چنین ویژه‌گی‌هایی، چگونه می‌تواند انتخابات برگزار کند؟ چنین حکومتی چگونه می‌تواند به آرای مردم احترام بگذارید؟
مهم‌ترین ویژگی دور اول این انتخابات، تحریم بزرگ و قاطع بیش از ۶۰ درصدی مردم ایران بود، نکته‌ای که هر دو نامزد راه یافته به دور دوم در اولین مناظره دونفره خود به آن اقرار کردند.
انتخابات آزاد با چندین ویژگی کلیدی مشخص می‌شود تا منصفانه، شفاف و منعکس‌کننده اراده واقعی مردم باشد. این ویژگی‌ها در هیچ‌یک از انتخابات گذشته تاریخ ایران دیده نشده؛ ویژگی‌هایی که تضمین می‌کنند انتخابات طوری برگزار شود که خواست مردم را منعکس کند و از اصول دموکراتیک تبعیت کند.
مجموع نتایج انتخابات و نظرسنجی‌‌ها نشان می‌دهد که ماهیت جمهوری اسلامی به‌عنوان یک حاکمیت اقلیت، بیشتر از گذشته نمایان شده است.
در هر صورت اقرار رهبر جمهوری اسلامی به مشارکت پایین در انتخابات، اتفاقی بی‌سابقه است. او با وجود اذعان به این موضوع، در عین حال انواع و اقسام دلایل را برای کاهش مشارکت بیان کرد تا دلیل اصلی را پرده‌پوشی و توجیه کند. تنها تفاوت این بود که او این بار بر خلاف سابق از نقش «دشمن» در دلسرد کردن مردم سخن نگفت.
پنج‌شنبه چهاردهم تیر ۱۴۰۳-چهارم یولی ۲۰۲۴
