با گذشت چندین ماه از درگیری های مسلحانه میان دولت و نیروهای اپوزیسون در سوریه، که کشور را در یک قدمی جنگ داخلی تمام عیار قرارداده است، بالاخره سازمان ملل متحد تصمیم به اعزام کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل، به سوریه گرفت. کوفی عنان که مورد تائید «لیگ اعراب» نیز است، درابتدا به دیدار بشار اسد دردمشق رفت و پس از آن عازم ترکیه گردید، تا در دیدار با مقامات کشورترکیه، راه های پایان دادن به خشونت و خونریزی میان طرفین را بررسی نماید. بموازات اقدامات کوفی عنان لاوروف، وزیرامورخارجه روسیه نیز دیداری با نمایندگان «لیگ اعراب» در قاهره برگزارنمود و طرفین دراین دیداردرمورد برنامه ای ۵ ماده ای به توافق رسیدند، که در رأس آن پایان دادن به خشونت توسط هردوطرف درگیر، برداشتن تمام موانع از پیش راه کاروانهای کمکهای انسانی در سراسر کشور، پایان دادن به دخالتهای خارجی و حمایت فعال از اقدامات کوفی عنان، از جمله موارد مورد توافق طرفین بودند. روشن است که کوفی عنان هم درسفر دمشق وهم در دیدار با مقامات آنکارا، با مواضعی بسیار متضاد با یکدیگر و تلاش هردو سوی مسئله درانداختن تمام تقصیرها برگردن دیگری روبرو بوده است. بهمین دلیل نیز کوفی عنان در کنفرانس مطبوعاتی اش در آنکارا اعلام نمود که “ما نمی توانیم اجازه دهیم که خشونت ادامه پیدا کند و جامعه جهانی بایستی که دراین رابطه پیام مشخصی را به دمشق ارسال نماید”. مشکل کوفی عنان در این نکته نهفته است که هیچ یک از دو طرف، یعنی نه دولت سوریه و در رأس آن بشار اسد و نه اپوزیسیون مسلح، با آگاهی ازموقعیت استثنائی کشور، قصد آن را ندارد پشت میز مذاکره بنشیند وهریک براین باوراحمقانه است که پیروز نهائی این چالش خونینی است که تا همین امروز نیز تلفات انسانی بسیار داشته و ویرانیهای عظیم ببارآورده است. بشاراسد با آگاهی از موقعیت منطقه ای خویش، یعنی همجواری با اسرائیل، کشوری که خودعمیقاً در بحران است و برای سرپوش گذاشتن برمشکلات داخلی، بر طبل تبلیغات جنگ با ایران می کوبد، و سخت نگران از خطر سقوط بشار اسد و ناروشنی و چه بسا تیرگی چشم انداز حکومت بعدی سوریه قرار دارد، و نیز بحران مالی جهانی و درگیر بودن کشورهای تعیین کننده در تصمیمات مربوط به اقدامات مشخص در قبال سوریه، یعنی اروپا و آمریکا، با مشکلاتی که فرصت کمتری برای تعامل و تفکر در مورد سوریه را به آنان می دهد، از یکسو، و از سوی دیگر، اپوزیسیونی که با حمایتهای بیدریغ عربستان سعودی، قطر و ترکیه، با اطمینان به پیروزی شان درآینده ای نه چندان دور، به شدت از نشستن در پشت میز مذاکره سرباز می زند، وضعیت را به جائی رسانده اند که با همه احترام جامعه جهانی به شخصیت و تلاشهای کوفی عنان برای پایان بخشیدن به خشونت و جلوگیری از وقوع جنگ داخلی تمام عیار، که به شدت مستعد گسترش یافتن به کشورهای منطقه است، این تلاشها همچون” آب در هاون کوبیدن” ارزیابی می شوند. گفته می شود که بشار اسد دست به اقداماتی، هرچند با تأخیر، درجهت رفرم سیاسی زده است. اما “دم خروس” این رفرمهای سیاسی وقتی بیرون می زند که در متن قانون اساسی جدید سوریه که حدود دو هفته پیش به رفراندوم گذاشته شد، با وجود حذف بند هشت آن که مربوط به انحصا رقدرت برای حزب بعث بود، اما در بند ۸۸ آن آمده است که ریاست جمهور فقط با رای همگانی مردم و هر ۷ سال انتخاب می شود و هر کس فقط می تواند ۲ دوره به مقام ریاست جمهوری انتخاب شود؛ اما در بند ۱۵۵ همین قانون اساسی آمده است که تغییرات جدید در متن قانون اساسی، از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴، معتبر خواهند بود. این بدان معناست که بشار اسد قصد آن را دارد که حداقل تا سال ۲۰۲۸ در مقام ریاست جمهوری سوریه جا خوش نماید. (منبع: مقاله ای از آلکساندر گلوبوف در www.politkom.ru ). در اینجا دو نکته وجود دارند که می توانند در به ثمر رسیدن تلاشهای کوفی عنان تاثیر گذار واقع شوند. نخست موضع روسیه است که با وجود پافشاری برعدم استفاده از «سناریوی لیبی» از جانب جامعه جهانی، اما با درک این واقعیت که خشونت نه فقط از جانب اپوزیسیون مسلح، بلکه به میزان زیادی از جانب حکومت، بکار گرفته می شود و بار سنگینی از مسئولیت کشتارها بر دوش حکومت قرار دارد، کوشش می کند که با برگزاری نشستهای پیاپی و دیدار با طیف گسترده ای از نیروهای آشکار و نهان در گیر این مسئله، هم از تبدیل شدن این منازعه داخلی، به یک جنگ تمام عیار منطقه ای و چه بسا فرامنطقه ای که آتش آن به مناطق جنوبی روسیه نیز سرایت خواهد کرد، جلوگیری نماید و در ادامه از این رهگذر، یگانه امکانی را که در منطقه خاورمیانه از دوران اتحاد شوروی سابق به ارث برده را حفظ نماید. سوریه تنها کشورمنطقه است که روسها در آن هنوز یک پایگاه نظامی دارند و از دست دادن این امکان ضربه ای بر معادلات استراتژیک روسیه در منطقه خواهد بود. نکته دوم موضع کشورهای عربستان سعودی و قطر است که حامیان اصلی و تامین کنندگان هزینه های سنگین مالی اپوزیسیون سوریه هستند. این دو کشور با این واقعیت روبرو گشتند که سوریه برخلاف لیبی از قوام بیشتر دولتی برخوردار است و با بکارگیری برخی ظرفیتهای نظامی و امکانات مردمی، که پشتیبانی وسیع ایران و رای وتو از جانب روسیه و چین در شورای امنیت، در آن نقش داشتند، چشم انداز پیروزی “کمی” به عقب انداخته شده است. از این رو، هم قطر و هم عربستان سعودی به این نتیجه رسیده اند که جابجائی در حکومت و به قدرت رسیدن نیروهای مطلوب آنها در سوریه، نیازمند تحرکات دیپلماتیکی که بمراتب وسیعتر و پرهزینه تراز آنچه که در رابطه با لیبی پیش رفت، است. همین را می بایست به فال نیک گرفت و خود فعالیت دیپلماتیک یعنی برگزاری نشستها و جلسات، آنهم نه فقط با “خودی”ها که همانا در جبهه “خودی”ها نیز موضع یکسان وجود ندارد، بلکه با روسیه و چین نیز، می بایست که گفتگو داشت و چاره اندیشی نمود. اما آنچه که در تمامی این رفت و آمدهای دیپلماتیک نادیده گرفته می شود، نقش ایران و ترکیه است که به دلایل گوناگون و متفاوت، در این “میدان” به بازی گرفته نمی شوند و این خطائی است بزرگ که درک هرچه دیرتر آن نتیجه ای به جز تداوم کشتار مردم بیگناه و ویرانی زیرساختهای سوریه نخواهد داشت. این خطاست اگر این گونه تحلیل شود که به بازی گرفتن ایران، یعنی باج دادن به این کشور و بالابردن امتیاز این کشور در مذاکرات مربوط به برنامه هسته ای؛ دررابطه با ترکیه نیز این خطای اروپا خواهد بود، اگر بالا بردن وزن ترکیه را به مثابه عقب نشینی در برابر خواست پیوستن ترکیه به اروپا، ارزیابی نماید. جلوگیری از تداوم خونریزی و کشتار و ویرانی، نیازمند تصمیماتی شجاعانه است که با تلاشهای کوفی عنان آغاز گشته اند و نیازمند کسب پشتیبانی جامعه جهانی اند.
