احزاب سیاسی و تکنولوژی اطلاعاتی (٢)

در مطلب قبلی به رابطه تکنولوژی و “سازمان” پرداخته شد. در این مطلب به تاثیرات تکنولوژی اطلاعاتی در احزاب سیاسی، تغییرات در ساختار و مناسبات درونی آن پرداخته می شود.

ساختار احزاب کلاسیک متاثر از پارادایم “سازمان” در قرن بیستم است و ساختاری مشابه صنایع سنگین، ارتش های مدرن و سیستم بوروکراسی دارد. یعنی ساختار آن ها هرمی و سلسله مراتبی (هیرارشیک) است. 

احزاب سیاسی نیز همانند ساختار هرمی دارای ارگان های “پائین” و “بالا” است که در “پائین” گسترده و در “بالا” که ارگان رهبری به حساب می آید، متمرکز است. لایه های میانی آندو را بهم پیوند می دهند. هم احزاب دمکراتیک از چنین مدلی پیروی می کنند و هم احزاب سانترالیستی. حد تمرکز در “بالا” و گستردگی در “پائین” می تواند متفاوت باشد. در “بالا” تمرکز در ارگان رهبری تا تمرکز در دست یک فرد.

لایه های میانی

چنانچه گفته شد مشخصه اصلی ساختار هرمی وجود لایه های میانی است. ساختار احزاب و سازمان های سراسری چپ در ایران عبارت بودند از: حوزه و یا سازمان محل کار و یا زندگی، سازمان بخش، سازمان ولایت و سازمان ایالت و دستگاه رهبری و کنگره حزب. در احزاب آلمان هم چنین ساختاری وجود دارد. “طبق مقررات مندرج در قانون احزاب کشور آلمان، احزاب بنا بر معیارهای عمودی، منطقه‌ای و کارکردی تقسیم‌بندی می‌شوند. آن‌ها از یک ساخت هرمی (سلسله‌مراتبی) برخوردارند. یعنی از اعضای ساده تا هیأت رهبری. طبق تقسیم‌بندی اداری کل جامعه آلمان، احزاب نیز به چهار حوزه تقسیم می‌شوند: بخش (Gemeinde)، ناحیه (Kreis)، ایالات (Länder) و کشور (Bund). انجمن محلی (Ortsverein)، پائین‌ترین واحد در تشکیلات حزبی است. پس از آن، فدراسیون ناحیه (Kreisverband)، سپس فدراسیون ایالتی (Landesverband) و سرانجام مرکز (کشور Bund).” (“درباره‌ مشارکت سیاسی و حزب” بخش دوم ـ نوشته ب. بی نیاز).

فعالان و کارگزاران لایه های میانی احزاب به عنوان لایه واسط بین رهبری و اعضا عمل می کنند. آن ها از یکسو منتقل کننده اطلاعات سیاسی، تصمیمات و مصوبات رهبری به اعضای حزب بوده و ازسوی دیگر بازتاب دهنده مسائل و مطالبات اعضا به رهبری هستند. فعالان لایه های میانی عمدتا کادرهای حزبی به حساب می آیند و در اداره حزب نقش بالا دارند.

با رشد رسانه های همگانی و انقلاب اطلاعاتی از نقش لایه های میانی در احزاب سیاسی کاسته می شوند و به تدریج عملکرد خود را از دست می دهند. اکنون امکانات دسترسی آزاد و بی واسطه شهروندان عادی و اعضای حزب به رهبران سیاسی و نیز اطلاعات سیاسی بسیار افزایش یافته است. به همین خاطر در احزاب سیاسی هم مسئله کاستن از میزان لایه های میانی مطرح است.  

پایه حزب

ساختار هرمی احزاب کلاسیک و به ویژه احزاب توده ای بر پایه محل کار و محل زندگی و یا منطقه ای پی ریزی می شود (پایه حزب). تکنولوژی اطلاعاتی از الزام جغرافیائی در امر سازماندهی حزبی کاسته است و امکان سازماندهی بدون الزام جغرافیایی را به وجود آورده است. اکنون این امکان فراهم شده است که سازماندهی احزاب بر پایه صرف محل جغرافیائی به سازماندهی محل جغرافیائی و بدون محل جغرافیائی گذر کنند و از حالت عمودی به حالت ضربدری در بیایند.

رابطه میان “بالا” و “پائین”

در احزاب سیاسی کلاسیک با ساختار هرمی، مناسبات در اساس یک طرفه است: از راس هرم به قاعده آن. از فرستنده به گیرنده، از گوینده به شنونده، از تصمیم گیرنده به مجری، از سیاست پرداز به مبلغ، از ارگان رهبری به اعضاء و غیره. اکنون در پرتو انقلاب اطلاعاتی مناسبات در درون احزاب در حال دگرگونی است. مناسبات یک طرفه در حال فراروئیدن به مناسبات دو طرفه و از کنش یکطرفه به کنش متقابل است. رابطه “بالا” ، و “پائین” در حال دگرگونی است و فاصله بین آن دو در حال کاسته شدن است.

موقعیت عضو حزب

موقعیت عضو در حزب درحال تغییر است. برای عضو این امکان فراهم می شود که از وضعیت ساده، گیرنده، شنونده، مجری و غیر فعال به یک عضو کنشگر، تاثیرگذار و فعال تبدیل شود و در حیات حزب وسیاست های آن موثر افتد.

در ساختار هرمی و در دمکراسی نمایندگی امر مشارکت اعضاء در حیات حزب در انتخاب نماینده برای کنگره و در محدوده محل فعالیت خود خلاصه می شود. اما با انقلاب تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، مشارکت اعضا در حیات حزب در حال ارتقاء است. برای اعضای حزب این امکان فراهم می شود که در فاصله بین دو کنگره با شرکت در فرآیند نظردهی، همه پرسی، ارائه پیشنهاد و طرح، تدوین نگرش های خود و درج آن در رسانه ها، به زیر سئوال بردن سیاست ها و تصمیمات ارگانهای مرکزی، وادار کردن مسئولین به پاسخگویی و نقد نظرات، سیاست ها و تصمیمات ارگان های رهبری، در حیات حزب نقش بیشتری داشته باشند.

دمکراسی

با انقلاب تکنولوژیکی امکان گذر از دمکراسی نمایندگی به تلفیق دمکراسی نمایندگی با دمکراسی مشارکتی و مستقیم در احزاب سیاسی فراهم می شود. با حفظ برخی عناصر اصلی دمکراسی نمایندگی ( انتخاب مسئولین و دوره ای بودن آن ها ……) می توان عناصر دمکراسی مشارکتی و مستقیم را وارد ساختار و مناسبات حزبی کرد.

مناسبات آمرانه و دستوری، دیگر کاربرد سابق را ندارد و بحث و گفتگو، تلاش برای اقناع، نقد و روشنگری جای آنها را می گیرد. به بیان دیگر “دمکراسی اقناعی” که خصلت اصلی آن بحث و گفتگو، نقد و روشنگری است، در حزب جریان پیدا می کند.

مدیریت غیرمتمرکز و مشارکتی

انقلاب تکنولوژی امکانات جدیدی را برای گذر از سیستم متمرکز سازماندهی و مدیریت به سازماندهی غیرمتمرکز و مشارکتی، از ساختارهای غیر منعطف تشکیلاتی به ساختار انعطاف پذیر فراهم آمی آورد.

گروه های خودجوش و ابتکارات فردی

جمع ها و گروه های خود جوش و ابتکارات فردی در حزب و در چارچوب برنامه های آن با توجه به امکاناتی که تکنولوژی اطلاعاتی در اختیار همگان گذاشته است، در حال رشد است. به عبارت دیگر “دمکراسی انجمنی” به یکی از وجوه حزب تبدیل می شود.

ارتباطات درون حزب

یکی از رهاوردهای تکنولوژی اطلاعاتی از بین بردن فاصله زمانی و مکانی و فراهم آوردن امکان ارتباطی بین نقاط مختلف در سطح جهان در کمترین فاصله زمانی است. روش های حاصل از کاربرد تکنولوژی اطلاعاتی یعنی:

– سیستم پیام دهنده الکترونیکی (پست الکترونیکی)

– راه اندازی سایت

– برگزاری جلسات، کنفرانس ها، کنگره های مجازی (پالتاک، اسکایپ، یاهو مسنجر، اتاق های کنفرانس  …..)

ـ فیس بوک

ـ …………….

روی ارتباطات و سازماندهی احزاب سیاسی تاثیرات جدی گذاشته و امکان انتقال بخشی از سازماندهی حزبی را به جهان مجازی فراهم می آورد. تشکیل جلسات ارگان های حزبی از جمله شورای مرکزی، هیئت سیاسی، گروه های کار در پالتاک فراهم آمده است که امروزه به طور گسترده مورد بهره برداری قرار می گیرد. حتی کنفرانش حزبی هم گاه درجهان مجازی برگزار می شود.

این امر موجب شده است که فاصله بین اعضاء و ارگان های رهبری کاهش یابد، کارائی حزبی افزایش پیدا کند و از میزان مسافرت ها و صرف وقت زیاد برای تشکیل اجلاس های حزبی کاسته شود.

سازماندهی در جهان مجازی

سازماندهی در جهان مجازی به یک امر سازماندهی حزبی تبدیل شده است. به همین خاطر ساختار حزبی دو پایه می شود:

ساختارهای حزبی در جهان واقعی (آنالوگ) و ساختارهای حزبی در جهان مجازی (سایبر یا دیجیتال).

جلسات هم در جهان واقعی تشکیل می شود و هم در جهان مجازی.

عضو شبکه

جهان مجازی مسئله عضو شبکه ای (شبکه وند) را به میان کشیده است. یعنی حزب دارای دو گونه عضو می شود. عضو در جهان واقعی و عضو در جهان مجازی.