حقی که ربوده شد

تهیه و تنظیم: فروغ سمیع نیا

۸۰ شغل مردانه در مقابل ۷ شغل زنانه

سخنران اول این پنل سارا صحرانورد به تحلیل جنسیتی محتوای متون کتاب های درسی دوره ابتدایی پرداخت: او در بررسی ساختارهای نابرابری جنسیتی در این کتاب ها مفاهیم و عباراتی را که کلیشه های جنسیتی را القا می کردند به شش دسته فعالیت های فردی، فعالیت های گروهی، نقش ها و فعالیت های خانگی، فضا و مکان، شغل ها و ارزش ها تقسیم بندی کرد. همچنین برای هر کدام از این عناوین تصاویری از کتاب های درسی به عنوان نمونه در اسلاید تصاویر نشان داده می شد.

به گفته وی در دسته اول بر اساس متون و تصاویری که استخراج شده تحرک مردان نسبت به زنان پر رنگ تر است مثلا به مردان اجازه کارهایی خطرناک مانند بالارفتن از درخت و موتورسواری و .. داده شده در حالی که زنان به کارهایی مثل نشستن و بافتنی کردن تشویق شده اند .

این فعال حقوق زنان یادآور شد: در دسته بندی دوم با عنوان نقش ها و فعالیت های گروهی تصاویر متنوع زیادی برای نقش های مردان در نظر گرفته شده و برای زنان نقش های خانگی و سنتی. اگر نقشی اجتماعی باشد مکمل نقش های مردانه است مثلا در کتاب های درسی برای مردان پلیس راهنمایی رانندگی و زنان نقش همیار پلیس در نظر گرفته شده است. مردان همیشه نقش های پرخطر را برعهده دارند و مسئله دیگر قدرت نهفته در نقش هاست زیرا مردان در نقش هایی هستند که عاملیت و قدرت زیاد دارند مانند کدخدا و پادشاه و زنان مطیع و فاقد قدرت هستند .

سپس صحرانورد با اشاره به دسته بندی سوم یعنی نقش ها و فعالیت های خانگی گفت: عموما زنان خانه دار هستند و کارهایی چون نگهداری از فرزندان و پختن غذا را برعهده دارند و وظیفه نان آوری از آن مردان است کار مرد در خانه معطوف به خرید کردن و همین طور نقش های تربیتی است. البته تفاوتهای جنسیتی در نقش تربیتی والدین نیز وجود دارد مادران مفاهیم مذهبی و نیایش را به فرزندان می آموزند اما تشویق کردن به فعالیت علمی بر عهده پدرهاست .

صحرانورد ادامه داد: گروه چهارم فضا و مکان است. زنان در مکان های درونی و امن نشان داده می شوند و چنانچه در فضاهای بیرونی حضور یابند به همراه فرد دیگری هستند. اگر در خیابان باشند برای خرید کردن است و در مکانهایی چون میدان جنگ و یا  کنار دریا اصلا نشان داده نمی شوند.

وی به دسته بندی مشاغل زنانه و مرداته اشاره کرد و گفت: در دسته بندی مشاغل در کتاب های درسی کارهایی که به قدرت بدنی یا تخصص و ابزار خاصی نیاز دارند برای مردان تعریف شده و زنان در شغل هایی چون معلمی و خیاطی که شکل اجتماعی نقش های سنتی زنان است، نشان داده می شوند . مشاغل زنانه نیاز به هوش و نبوغ خاصی ندارد در مقابل شغل های مردانه به نبوغ خاص نیاز دارند؛ چون دانشمند هسته ای یا فضانورد .

این مسائل به استثنای پزشکی در بقیه موارد مشاغل نیز صدق می کند. در کل ۷ مورد شغل برای زنان نشان داده شده است : معلمی، پزشکی، مترجمی قرآن، کشاورزی، کتابداری و قالیبافی . در حالی که ۸۰ مورد شغل در کتاب های درسی برای مردان تعریف شده است مانند چوپانی، استاد، داور،  تاجر، قصاب، فضانورد و …

صحرانورد فرد در انتها به بحث به ارزش ها در کتب درسی پرداخت. ارزش های مثبت و منفی در کتاب های درسی برای زنان و مردان به شکل های مختلف نشان داده شده اند. ارزش های مثبت زنان اطاعت محض و ارزش های منفی اسراف کردن است که بر کلیشه مصرف گرایی زنان تاکید دارد.

از ارزش های مثبت دیگر برای زنان می توان به ارزش مادری اشاره کرد. اما ارزش های مثبت که برای مردان نشان داده شده عبارتست از : دانایی، شجاعت، زیرکی،پهلوانی،رفاقت، وفای به عهد ،دوستی و حق طلبی.

صحرانورد در خاتمه اضافه کرد: ارزشهای زنانه محدود کننده و در راستای خدمت به خانواده بیان شده مانند عفاف و حجاب .

دختران یک‌قدم از پسران در تصاویر عقب‌تر هستند

عنوان بحث سخنران دوم این پنل ،فرزانه حاجی ایل تحلیل جنسیتی محتوای تصویریِ کتاب های دوره ابتدایی  بود و وی تلاش کرد نقش امکانات بصری در جهت بازتولید نابراری های جنسیتی را توضیح دهد.  حاج ایل گفت: من در این بخش تلاش می کنم نشان دهم که  ساختار نابرابر چگونه در شخصیت پردازی و عکاسی و تکنیک تصویر سازی ˓آگاهانه  و مطابق با دیدگاه های نظام حاکم بکار گرفته شده است .

این سخنران با اشاره به عکس های کتاب های ابتدایی ادامه داد: مورد اول خلاصه کردن حالات بدن است که تصاویر بدن طبیعی زنان  به طور کامل در طرح ها وجود ندارد و در هنگام دویدن یا فعالیت بدنی دختران بخشی از بدن آن ها نشان داده شده .

دومین مورد منفعل بودن زنان در تصاویر است جاج ایل  خاطرنشان کرد: نکته سوم عقب بودن دخترها در عکس ها در پلان بندی است دخترها همواره یک قدم عقب تر از پسرها نشان داده می شوند و قسمتی از بدنشان با عکس پسر پوشیده شده.

وی به چهره پردازی زنان نیز اشاره کرد و گفت: مورد بعدی حالت چهره زنان و دختران است که تصویرگر با راههای مختلف نجابت و حجب و حیا و همچنین روحانیت را در چهره زن القا کرده است .

همچنین وی به نحوه پرداخت صورت ها و عدم شخصیت سازی اشاره کرد و گفت پرداخت چهره، موها، لباس ها، حالت چهره در پسران به گونه ای است که هر فرد را دارای خصوصیات شخصی و منحصر به فرد می بینیم. اما دختران اغلب صورتی یکسان در تصاویر دارند.زیورآلات و آرایش  تنها در چهره زنان   کفار نشان دیده  می شود .زنان اکثرا یک توده هستند که کاری مشترک مثل درس خواندن و یا اعمال دینی را انجام می دهند .

در ادامه حاج ایل  یادآورشد: نشان دادن زنان در حین انجام اعمال دینی و عبادت از موارد دیگری است که باید به آن اشاره کنم.. همنشینی مکرر زنان با مراسم دینی باعث ایجاد یک تصویر ذهنی در کودک می شود که زن و عبادت لازم و ملزوم یکدیگرند .

وی ضمن اشاره به طراحی آیکن های کتاب ها بیان کرد: که آیکن هایی که مربوط به فعالیت های بدنی و یا مباحثی که نیاز به تفکر، تحلیل مشارکت و فعالیت ویژه دارند و به نوعی به هوش و توانایی بر می گردد، از پسران بیشتر استفاده شده است. مثلا در بیندیشیم، فعالیت … و دختران در مواردی همچون حفظ کنیم، گفت و گو کنیم و از این دست….

حاج ایل  به عنوان نکته آخر این بحث به استفاده از مدیای عکس به جای تصویر سازی در کتب علوم تجربی پرداخت . وی گفت:این مسئله موجب شده که بسیاری از خصوصیات تصویرسازی ها که به عمد در کتاب های دیگر بوجود آمده اند را در کتاب های علوم نبینیم مثلا این تصاویر بزرگنمایی شده و اغراق آمیز نیستند. به همین دلیل کتاب های علوم تجربی به نسبت بقیه کتاب ها تبعیض کمتری دارند .

در پایان پنل اول حضار برسش و پاسخ مطرح شد و در این بین به دوگانگی دختران به خاطر مطرح شدن کلیشه های جنسیتی در کتاب های درسی اشاره شد و همینطور درباره اثرهای  سوء خصوصی سازی در آموزش و پرورش بر دختران دانش آموز صحبت شد .

پنل بعدی نشست درباره سهمیه بندی جنسیتی و حذف دختران در آموزش عالی بود. مجری برنامه به موضوع شکایت ۱۳ نفر از فعالان حقوق زنان به دیوان عدالت اداری در اعتراض به حذف سهمیه زنان اشاره کرد و از سخنرانان این پنل دعوت کرد تا بیشتر به این موضو ع بپردازند

حقی که از زنان ربوده می‌شود

پرستو اله یاری سخنرانی خود را با موضوع «ربودن حق تحصیل زنان» این چنین آغاز کرد: انتخاب این نام برای بحث به این دلیل بود که در واقع حق و سهم زنان از دانشگاه  در حال دزدیده شدن است. در دولت دهم که یکسری سهمیه ها برای زنان حذف شد. مسئولان ذیربط تاکید داشتند که اشتباهی شده و شهرها جابجا شده اند. به همین دلیل به تاریخچه ای از سهمیه بندی های جنسیتی در ایران اشاره می کنیم .

او به تاریخچه موضوع حذف سهمیه های دانشگاهی برای زنان اشاره کرد و گفت: از آبان ۶۱ طبق مصوبه شورای انقلاب فرهنگی برای تغییر رشته دختران در رشته کشاورزی  آغاز شد .در سال ۶۲ کل سهمیه رشته های مامایی و پزشکی زنان برای زنان در نظر گرفته شد . سال ۶۳ از ۱۶۹ رشته  امکان انتخاب ۹۱ رشته برای زنان وجود نداشت .

سال ۶۴ طبق مصوبه مجلس اجازه ادامه تحصیل برای دختران مجرد به خارج کشور لغو شد. و سهمیه ورود دختران به رشته پزشکی ۴۰ درصد شد.

او ادامه داد: سال ۶۷ سهمیه دختران از ۲۰ درصد در رشته های علوم آزمایشگاهی و داروسازی به صد درصد در رشته های پرستاری و پزشکی زنان و مامایی تغییر کرد. سال ۶۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی یک سری از محدودیت ها را لغو کرد.

سال ۷۲ مجلس سهمیه دستیار پزشکی برای زنان اختصاص داد که به نفع دختران بود و این قانون در سال ۹۲ لغو شد.

الهیاری خاطر نشان کرد: سال ۸۲ که از اولین سالهایی بود که درصد قبولی دختران در کنکور از ۵۰ درصد گذشته بود سازمان سنجش اعلام کرد، دختران سهمیه ۵۰ درصدی در رشته کشاورزی داشته باشند که به ضرر زنان تمام شد.

سال ۸۳ سهمیه بندی در دفترچه کنکور اعمال شد که با اعتراض نماینده های مجلس ششم این طرح مسکوت ماند .

این فعال حقوق زنان افزود: سال ۸۴ طرح بررسی تعداددختران دانشجو به مجلس رفت و سال بعد یعنی اولین سال دولت احمدی نژاد سهمیه بندی در ۳۰ دانشگاه اعمال در سال ۸۷ سهمیه بندی علنی و بصورت رسمی اتقاق افتاد . همچنین سال ۸۹ بومی گزینی در خصوص دختران علاوه بر سهمیه بندی  جنسیتی اجرا شد .

وی به بدترین سال سهمیه بندی برای زنان اشاره کرد و گفت: سال ۹۰، سی و شش دانشگاه سهم رنان را در برخی رشته های حذف کردند. از جمله اینکه ۵۱۷۸ رشته برای مردان در نظر گرفته شد و این رشته ها برای زنان حذف شد. همچین۴۲۷۸ رشته مهندسی و مجموعه رشته های کاردانی حتی در کشاوری برای زنان حذف گردید . مدیریت و علوم پایه و حقوق و حسابداری نیز از جمله رشته های حذف شده برای زنان بود.

از محموعه رشته های مهندسی حدف شده برای زنان می توان به رشته های شهرسازی  برق،عمران،صنایع،کامپیوتر، مکانیک ومعماری اشاره کرد. همچنین در  رشته های کاردانی که فضای بین دانشگاه و بازار کار را کم می کند ˓ حتی رشته کاردانی بافت فرش نیز برای زنان حذف شده است. ازدیگر رشته های جذف شده می توان به کلیه رشته های مدیریت و ۱۰۴ ظرفیت حسابداری اشاره کرد .

الهیاری بیان کرد: اکثر رشته های حذف شده در نوبت روزانه دانشگاه ها بود و رشته های شبانه که هزینه تحصیل توسط دانشجو پرداخت می شود با حذف کمتری مواجه بودند.

در سال ۹۲ و ۹۳ علاوه بر این اججاف ها  زمان و شرع ترم زنان و مردان را  نیز تغییر دادند.مثلا زنان ورودی مهر و مردان بهمن ماه شدند  که تفکیک زمانی بر رشته ها اعمال کردند . همچنین در سال ۹۳ ˓۲۰ تا ۵۰ درصد سهمیه بندی ها  بر رشته های مختلف اعمال شده است. .

برررسی دانشگاه هایی که این سهمیه بندی را اعمال کرده اند نشان می دهد که دانشگاه محقق اردبیلی بیشترین حذف را داشته است.

اله یاری درباره عدم اعتراض به این سهمیه بندی ها گفت: داوطلبان کنکور تا قبل امتحان تمام دغدغه شان شرکت در آزمون است و پس از عدم موفقیت نیزتصور می کنند که مشکل از کم توانی خودشان بوده یا مرکزی که برای انان تعیین رشته کرده جای مناسبی نبوده. در حقیقت انها خبری از تبعیض های موجود ندارندو دلیل آن را جستجو نمی کنند. در فضای دانشگاه ها نیز بهخاطر  وجود جو امنیتی حاکم امکان اعتراض زیادی وجود ندارد.

وی همچنین به نتایج این سهمیه بندی پرداخت که از جمله عواقب آن مهاجرت دختران و همین طور حضور بیشتر آنان در دانشگاههای غیر دولتی است این تبعیض در شهرستان های کوچکتر می تواند به ترک تحصیل دختران  و تغییر مسیر زندگی آنان منجر شود .

اله یاری پس از صحبت درباره بومی گزینی دختران و پرداخت هزینه های اضافی اقلیت های مذهبی برای تحصیل در پایان سخنانش گفت: با یک نگاه کلی تمام این تبعیض ها به صورت زنجیروار به هم پیوسته اند زیرا رشته های پول ساز برای زنان حذف می شود و طرح های دور کاری و استخدام نیمه وقت برای زنان مطرح می شود و پس ار آن سیاست های  افزایش جمعیت در جامعه پیش می آید.حق آموزش ابتدایی ترین حق شهروندان است.

حق آموزش ابتدایی ترین حق شهروندان است

سخنران پایانی نشست زهرا مینویی، وکیل پایه‌یک دادگستری و وکیل پرونده شاکیان به دیوان عدالت اداری درباره سیر شکایت پرونده به دیوان به ایراد صحبت پرداخت.

زهرا مینویی با این مقدمه که از ابتدایی‌ترین حقوق انسان، حق آموزش است و دولت موظف به فراهم نمودن امکانات برابر برای دختران و پسران است، به قوانین بین‌المللی و داخلی پرداخت که بر تعمیم آموزش عالی برای همه به‌تساوی دسترسی یکسان همگان به آموزش تأکید دارند. وی به این نکته اشاره کرد که تساوی پذیرش به‌صورت مساوی به معنی ۵۰- ۵۰ نیست بلکه اصل بر رقابت است.

وی گفت: قوانین درباره زنان نابرابر است و بعد از ورود به دانشگاه با این چالش مواجهیم و متوجه نابرابری‌ها می‌شویم؛ بنابراین مسئولان از این شناخت زنان نسبت به حقوقشان نگران به نظر می‌رسند. مردسالاری به‌عنوان نظام حاکم و فراگیر که تسلط بر ساختارهای آموزشی دارد، سعی می‌کند تنها راه برای تغییر فرودستی زنان را از آنان دریغ کند؛ و همه این عوامل باعث می‌شود که یکسری از افراد درباره این تبعیض‌ها شکایت کنند. دادخواست ارائه شده با تأکید بر قوانین داخلی مانند قانون اساس و بین‌المللی همچون کنوانسیون منع تبعیض در آموزش و میثاقین است که دولت به آن پیوسته و قبل از ارائه به دیوان توسط حقوق‌دانان زیادی تهیه و بازبینی شد.

این وکیل خاطرنشان کرد: در ماده ۱۰ دیوان آمده که رسیدگی به شکایات از تصمیمات وزارتخانه‌ها، آیین‌نامه‌های دولتی و … به عهده دیوان عدالت اداری است درنتیجه مرجع رسیدگی به دادخواست فوق، این دیوان است و من چون وکیل افرادی بودم که ذینفع نبودند قبل از مراجعه به دیوان عدالت اداری نگران ثبت این دادخواست بودم که خوشبختانه انجام شد و مشکلی پیش نیامد.

مینویی ادامه داد: دادخواست را در ۳۸ نسخه به دیوان تحویل دادیم که خواندگان آن سازمان سنجش – وزارت علوم و ۳۶ دانشگاه هستند. پرونده به شعبه ۱ دیوان به ریاست قاضی منتظری ارجاع شد و دادخواست‌ها برای دانشگاه‌ها ارسال شده است. دانشگاه‌ها یک ماه از زمان دریافت دادخواست فرصت دارند که به آن پاسخ دهند؛ و رسیدگی در دیوان نیز غیرحضوری است. بر اساس آخرین بررسی که داشتم، ۵ دانشگاه هنوز به دادخواست پاسخی نداده‌اند. تنها دانشگاهی که با ما تماس گرفت دانشگاه علامه بود که بخش حقوقی آن خواستار جلسه و مذاکره بود. آن‌ها و عنوان کردند که به‌شرط پس گرفتن شکایت با رییس دانشگاه هم می‌توانیم دیدار داشته باشیم که درنهایت با عدم انجام آن و به توافق نرسیدن درباره جلسه؛ که ما دوست داشتیم در فضای عمومی برگزار شود و آن‌ها نمی‌پذیرفتند، توافقی حاصل نشد.

وی در پایان گفت: پرونده زمانی آماده برای صدور رأی است که پاسخ همه خواندگان البته در مهلت قانونی به دیوان ارسال شده باشد. درهرحال بعد از پاسخ همه دانشگاه‌ها می‌توان خواستار صدور رأی شد.

در پایان جلسه نیز حضار به طرح سؤال‌هایشان درباره روند پرونده پرداختند و پیشنهادهایی برای ادامه کار صورت گرفت. مینویی در پاسخ به این سؤال که اگر رأی به نفع شاکیان صادر شود این حکم شامل حال افراد قبل نیز می‌شود، گفت: در صورت صدور رأی به نفع ما، این حکم از زمان صدور و ابلاغ قابل اجراست و عطف به ما سبق نمی‌شود؛ بنابراین شامل حال افرادی که در گذشته آسیب دیده‌اند نیست مگر اینکه مورد خاص باشد.