در ۴ ماه و نیمی که از جلوس سلطان سلمان بن عبدوالعزیز آل سعود بر تخت پادشاهی عربستان می گذرد، او دست به ایجاد تغییرات عمیقی در رهبری کشور زده است. او سلطان عبدالله را به نفع یک ولیعهد جوان از ولایتعهدی عزل کرده، پرسابقه ترین وزیر امور خارجه در دنیا را کنار گذاشته، به تسهیل روندهای تصمیم سازی دست زده، و دو کمیتۀ قدرتمند را برای نظارت بر امور دفاعی و اقتصادی بنا نهاده است. مهمتر از همه این که پسر ۲۹ ساله اش را به وزارت دفاع منصوب کرده و فرماندهی عربستان سعودی در “جنگ در یمن” را به شاهزاده محمد بن سلمان سپرده است. این تغییرات شاخص یک انتقال نسلی در قدرت اند: انتقال از نسل شاهزادگانی که پادشاهی متروک و دورافتاده ای در شبه جریرۀ عربستان را برگرفتند و به غول انرژی جهانی و قدرتمندترین دولت دنیای عرب تبدیل کردند، به نسل جدیدی از شاهزادگان که در ثروت و قدرتی افسانه ای پرورش یافته اند.
پس تعجب آور نیست که در درون و بیرون قلمرو پادشاهی شاهد گمانه زنی های روزمره در مورد آن چه پس از این خواهد شد، باشیم. آیا سلطان در صدد تغییرات بیشری در رهبری خانوادۀ سلطنتی و در ساختار قدرت است؟ در میان مونارشیهای همسلک عربستان، در اردن و دولتهای حاشیۀ حلیج فارس، تصور بر این است که شاهزاده متعب بن عبدالله فرزند محبوب سلطان عبدالله، که در حال حاضر پست وزارت گارد ملی را به عهده دارد، ممکن است نفر بعدی باشد که باید صحنه را ترک کند. به گزارش نیویرک تایمز اطرافیان متعب بر این نظر اند که ممکن است سلمان او را برکنار کند. دیگران حدس می زنند که احتمالاَ گارد ملی عربستان سعودی تجدید سازماندهی شود یا زیر کنترل وزارت دفاع درآورده شود.
گارد ملی عربستان سعودی از سال ۱۹۶۲، که عبدالله به فرماندهی گارد ملی عربستان سعودی منصوب شد، به پایگاه خصوصی شاخۀ وابسته به عبدالله در خاندان سلطنت تبدیل شده است. او تا نوامبر سال ۲۰۱۰ همچنان فرماندهی گارد را در دست داشت و در این سال متعب را به جای خود نشاند. این گارد همواره از دیگر نیروهای مسلح و از وزارت دفاع عربستان مستقل بوده، وظیفۀ محافظت از پادشاهی در برابر کودتاهای احتمالی و ناآرامی های داخلی را به عهده داشته، و در اطراف ریاض، ایالت نفت خیز شرقی و دیگر نقاط و مؤسسات کلیدی مستقر بوده است. گارد ملی عربستان سعودی همچنین در بحرین برای حفظ اقلیت سنی بر اریکۀ قدرت حضور دارد.
گارد ملی از ۱۹۷۵ به بعد توسط امریکائیان تعلیم دیده و تسلیح شده است. این گارد همچنین عهده دار نظارت بر یک سیستم ملیشیای قبیله ای است، که وظیفۀ تضمین وفاداری قبایل به خاندان سلطنت را به عهده دارد. کادر تعلیم دیدۀ گارد حدود ۱۰۰ هزار نفر را شامل می شود.
متعب، که اینک ۶۳ سال دارد، دومین پسر عبدالله است. او در بیروت و جده تحصیل کرده و از آکادمی نظامی سلطنتی در سندهورست (در نزذیکی لندن) فارغ التحصیل شده است. او پیش از ورود به کار در گارد ملی، مدتی نیز در کالج نظامی سلطان خلید به تحصیل پرداخت. در ماه می ۲۰۱۳ برای آن که از موقعیت بالاتری برخوردار شود، پست جدید “وزیر گارد ملی” ایجاد و او به این پست منصوب شد. برادر او شاهزاده مشعل تا سال جاری والی مکه بود و برادر دیگر او، شاهزاده ترکی، والی ریاض. هر دو برادر در ژانویۀ امسال توسط سلمان عزل شدند.
در ابتدای جنگ یمن گارد ملی نقش کمی در آن به عهده داشت. اما با کشیده شدن کار به بن بست کنونی، این نقش تغییر کرده است. نیروهای گارد ملی در مرز با یمن تقویت شده و در ختثی کردن حملات مرزی هفتۀ گذشتۀ حوثی ها و متحد آنان، علی عبدالله صالح رئیس جمهور پیشین یمن، نقش یافته است. این حملات توسط فرماندهان گارد جمهوری پیشین – متعلق به صالح – رهبری می شدند. روز ۶ ژوئن نیز حوثی ها یک موشک اسکود را به خمیس مشیط شلیک کردند. خمیس مشیط شهری است که بزرگترین پایگاه نیروی هوائی عربستان در جنوب غربی این کشور است. سعودی ها موفق شدند با دو موشک پاتریوت راه موشک شلیک شده را قطع کنند.
سخنگوی سلمان پیشتر اعلام کرده بود که نیروی هوائی عربستان تمام ظرفیتهای موشکی یمن برای شلیک موشکهای اسکود نابود کرده است.
سلمان در ۴ ماه گذشته تمایل حاد خود را به خطر کردن نشان داده است. بسیاری از سعودی های جوانتر از ترفیع شاهزادگان جوان توسط او خشنود اند و جنگ یمن هم یک موج ناسیونالیستی “تجمع در گرد پرچم” را ایجاد کرده است. با این حال سلمان احتمالاً رفتار احتیاط آمیزی را با گارد ملی پیشه کند. عزل متعب می تواند به رویگردانی یک شاخه قدرتمند خاندان سلطنتی از او بیانجامد؛ خاصه این که هم اکنون هم بابت عزل دو شاهزادۀ نامبرده، از سلمان دل چرکین است. گارد به خانوادۀ عبدالله عمیقاً وفادار است. به علاوه شاهزادگان ناراضی دیگری نیز در خانوادۀ عبدالله وجود دارند؛ شاهزادگانی که پس از مرگ عبدالله نفوذشان را از دست داده اند. سر آخر این که تغییر ساختار فرماندهی در گارد ملی در زمان جنگ می تواند نشانه ای از قصور رهبری باشد؛ امری که ممکن است سلمان و پسرش آن را غیر سازنده تشخیص دهند.
حملات موشکی و زمینی حوثی ها حاکی از آن است که این شورشیان طرفدار ایران مرعوب عربستان نشده اند. آنها اخیراً موفق به برقراری ارتباط مستقیم با امریکا هم شده اند. دیپلماتهای امریکائی و نمایندگان حوثی در عمان دیدار داشتند؛ دیداری برای مبادلات پشت صحنه تا بتوان همۀ طرفها را به گفتگوهای سازمان ملل که از ۱۴ ژوئن در ژنو آغاز خواهند شد، جلب کرد. نشانۀ ضعیفی هم وجود دارد دایر بر این که حوثی ها و علی صالح برای اجرای قطعنامۀ ۲۲۱۶ شورای امنیت آماده اند. این قطعنامه آنها را به عقب کشاندن نیروهایشان از صنعا و دیگر شهرهای بزرگ فرخوانده است.
جنگ سلطان به پیروزی قاطعی که قولش داده شده بود، نیانجامید. این که او با متعب چگونه رفتار کند، می تواند شاخصی باشد از خطرهای دیگری که سلطان آماده است به آنها دست یازد.
