بە دنبال کشتە شدن هزاران زائر*، از جمله صدها ایرانی، در حادثە “منا” کە هنوزعلت واقعی آن بە درستی روشن نشدە، رابطە متشنج میان ایران و عربستان کە بە قدر کافی از پیش متشنج بود، بسی متشنج تر شده و حملات لفظی مقامات هر دو کشور بە هم دیگر شدت کم سابقەای یافت یافتە و بە موضوع حادثە منا محدود نماندە است. مقامات عربستان کە بە نظر می آید از تحول مناسبات میان ایران و غرب ناخرسندند، به جای اخذ موضعی مسئولانه و همدلانه با قربانیان و دولتهای ذیربط، از واکنش خامنەای و برخی دیگر از مسئولین حکومتی برای ابراز نارضایتی و خشم شان از روند تحولات و نتایج مذاکرات هستەای بهرە گرفتند و با متهم کردن حکومت ایران بە سوء استفادە سیاسی از حادثە منا بە سختی نقش ایران درسوریە و یمن را مورد حملە قرار دادند و ایران را عامل جنگ و نا امنی در منطقە معرفی کردند.
اما در ایران این بار نیز برخورد مقامات حکومتی با این حادثە بر خلاف مقامات سعودی، هماهنگ و یگانە نبود. در ابتدا و تا پیش از موضع گیری تهدید آمیز دوم خامنەای، ابتدا، مقامات دولتی بە رغم رفتار غیر مسولانە و مغرورانە مقامات سعودی کوشش کردند با توسل بە دیپلماسی و عدم توسل بە تهدید، قضیە را با عربستان بە نحوی و در حدی کە ممکن است رفع و رجوع کنند. شاید همین رویکرد باعث شد تا مقامات سعودی با رفتن وزیر بهداشت ایران بە عربستان و مذاکرە با وی بر سر این قضیە، از خود نرمش نشان دهند.
وزیر بهداشت نیز متقابلا پس از بازگشت از عربستان در گزارشی کە از نتایج سفر و مذاکراتش بە رسانە ها داد، کوشس کرد التهابی را کە بخاطر این حادثە و برخورد مقامات سعودی بوجود آمدە بود، کاهش دهد ، اما پس از موضعگیری تند خامنەای، دولت ظاهرا یک گام عقب نشینی کرد و روحانی در آخرین موضع اش شاید از روی اجبار عنصر “اقتدار”را هم بعنوان گزینە آخر مطرح کرد.
موضع گیری نخست خامنەای، در ظاهر موضعی دوپهلو بود کە در آن هم استفادە از دیپلماسی و هم استفادە از زور وجود داشت، اما ظاهرا بە دنبال واکنش های متقابل مقامات سعودی، واکنش خامنەای سخت‌تر شد و گزینە تهدید پر رنگتر. موضعگیری خامنەای بە سردار جعفری فرماندە سپاە نیز فرصت داد تا با این پشت گرمی، دوبارە بە صحنە بیاید و دولت عربستان را بخاطر کشتە شدن ۴۶۴ زائر ایرانی در حادثەای کە گفتە شدە غیر عمد بودە، تهدید بە انتقام جوئی کند.
این موضع گیری تهدید آمیز خامنەای و سردار جعفری، آنهم در مورد حادثەای کە هنوز عمدی بودن آن محرز نشدە، و تاکید خامنەای بر بی ثمر بودن نرمش، در واقع مخالفت با بن مایە رویکرد سیاست خارجی دولت روحانی است کە در آن بر مذاکرە و دیپلماسی تاکید شدە،و همین رویکرد در توافق هستەای نقش کلیدی را داشتە است.
با وجود گسترش بیسابقە جنگ و تروریسم و آنارشی در تعداد زیادی از کشورهای منطقە، بدست آمدن توافق هستەای دشوار بود. اکنون نیز نە حفظ توافق بە دست آمدە بدون کنار نهادن “دیپلماسی زور و تهدید” ممکن است و نە ایران پس از این همە افلاسی کە بخاطر دیپلماسی زور و تهدید و میدانداری ولی فقیە و پاسدارانش بە آن مبتلا شدە، اسباب لازم را برای ادامە این رویکرد در اختیار دارد، و حتی اگر هم داشتە باشد ابلهانە است کە مانند گذشتە در این راە صرف شود.
رقابت و جنگ قدرت میان ایران و عربستان بر سر نفوذ و موقعیت در منطقە پدیدەای است کهن کە در آیندە نیز بە اشکال مختلف از جانب دوطرف ادامە خواهد داشت. این قسم درگیری ها میان کشورهای دیگردرهمە قارە ها و درسطح جهان وجود دارد و حداقل همە آنها لزوما همیشە برای برتری بر رقیبانشان از ابزار زور و تهدید نظامی بهرە نمی گیرند. ایران و عربستان هم می توانند رقابت هایشان را مانند، روسیە و آمریکا، چین و آمریکا، هند و چین، کوبا و آمریکا… بدون توسل بە رویارویی و تهدید نظامی دنبال کنند.
حادثە منا را می شود با گفتگو و مذاکرە بطور جداگانە با وجود داشتن اختلافات در زمینە های دیگر با تشکیل کمیسیون مشترک و یا بی طرف و راە های دیگر دنبال کرد. اصولا اگر غرض دیگری بە غیر از پیگیری قضیە در میان نباشد و خامنەای و پاسداران اش قصد نداشتە باشند از این قضیە برای تحکیم موقعیت و مواضعشان در داخل و در منطقه و حفظ فضای امنیتی سوءاستفادە نمایند، کە بە نظر می رسد دارند این کار را می کنند، قبل از روشن شدن چند و چون قضیە، نابخردانە و غیر قابل قبول است کە بە صرف داشتن اختلافات پیشین، بر سر موضوعات دیگر طرف را تهدید بە اقدام نظامی کرد.
بیشترین قراین حاکی از آن اند که فاجعۀ منا صرفاً یک حادثه بوده که پیشتر از این، مشابه آن – اگرچه در ابعادی کوچکتر – به کرات رخ نموده است. در این اوضاع، تیز کردن آتش خصومت که گاه ابعاد خصومت ملی نیز یافته است، طریق وزینی برای مدیریت بحران از جانب هیچ یک از طرفین نیست.
—————–
* مقامات ایران و عربستان آمار کاملاً متفاوتی از تعداد کشته شدگان و مجروحان این فاجعه ارائه داده اند.
