هشت مارس برابر با ۱۷ اسفند در تقویم بین المللی به عنوان روز جهانی زن نامگذاری شده است. بنا بر اسناد تاریخی نخستین باری که روزی به عنوان روز زن برگزار شد، در تاریخ ۲۸ فوریه سال ۱۹۰۹ در آمریکا (۱)، زیر شعار “حق رای برای زنان”، بود. این روز ۴۵ سال پیش به دلیل مبارزهٔ زنان ترقی‌خواه و پیشرو در سراسر جهان و نیروهای مدافع سوسیالیسم، از سوی سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی زنان به رسمیت شناخته شد. هشت مارس نقطه کانونی در جنبش حقوق زنان برای کسب حقوق و امتیازات برابر با مردان و مناسبتی برای تجلیل از دستاوردهای فعالیت اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زنان در جهان است. موقعیت و وضعیت زنان در همه جای جهان یکسان نیست. این روز در ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود و فعالانی که برای تحقق حقوق زنان بر اساس معیارهای جهانی، به مثابه بخشی از حقوق بشر تلاش میکنند مورد آزار و تعقیب کیفری قرار می‌گیرند. اما علیرغم همه فشارها و محدودیت های سرکوبگرانه رژیم، زنان و فعالان حقوق زنان همواره برای دستیابی به حقوق برابر با مردان و تغییر فرهنگ و قوانین تبعیض‌آمیز تلاش کرده اند.
شعار امسال سازمان ملل متحد برای روز جهانی زن «برابری جنسیتی امروز برای فردایی پایدار» است (۲). روز جهانی زن (آی دبلیو دی)، شعار«جهانی متنوع، عاری از تبعیض جنسیتی، تعصب و کلیشه، عادلانه و فراگیر» را اعلام کرده است (۳). این شعارها ایده آلی است که با وضعیت زنان در ایران وحقوق آنان فاصله زیادی دارد. حقوق اولیه و انسانی زنان ایران سال‌هاست، به خصوص در خلال چهار دهه‌ی گذشته، در حلقه انواع تبعیض‌ها ونابرابری‌ها گرفتار و زیر پا گذاشته شده است. زنان در ایران به مثابه شهروندانی برابر، مستقل و آزاد به رسمیت شناخته نمی شوند، کنترل بدن و رحم زنان، تبعیضات جنسی، حجاب اجباری، خشونت (۴)، و تفاوت حقوق شغلی (۵) نمونۀ های آنهاست. ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺁﻣﻴﺰ مربوط به ازدواج وطلاق، بارداری و سقط جنین، سرپرستی و حضانت فرزندان و خروج از کشور ازنمونۀ های دیگر آن است (۶،۷). در بسیاری موارد اصولاً زن نصف مرد محسوب می‌شود. نمونه‌های فراوان آن در موضوعات ارث، شهادت زن، دیه و احکام قصاص قابل ذکر است (۶،۷).
مشارکت زنان در امور جامعه و سهم عادلانه آنان از امکانات در ایران نیزبا موانع فراوانی مواجه است. بعنوان نمونه میتوان از سهمیه‌بندی جنسیتی دردانشگاه‌ها برای کمرنگ کردن حضور زنان در فضای دانشگاه‌ها مشکلات زنان تحصیل‌کرده و دارای مدرک دانشگاهی برای راهیابی به بازار کار و مشارکت سیاسی نام برد (۸). زنان با اجرای طرح‌هایی از قبیل، دورکاری، استخدام نیمه‌وقت، بازنشستگی پیش ازموعد (۹)، تشویق به باروری بیشتر (۱۰) تاکید بر نقش‌های سنتی مادری و همسری عملا از بازار کار و مشارکت سیاسی کنار گذاشته شده اند.
مشارکت سیاسی زنان یکی از نشانه‌های اصلی توسعه‌ی سیاسی و اجتماعی است که راه را برای توسعه‌ی پایدار نیز هموار می‌کند. توانمندسازی و کاهش انسداد اجتماعی در بحث توسعه، ترکیبی از سه مولفه آگاهی، توان تصمیم گیری و سازماندهی است، مشارکت سیاسی مستلزم افزایش آگاهی سیاسی، افزایش توان تصمیم گیری سیاسی و سازماندهی سیاسی زنان است (۱۱ـ۱۳). بنابراین افزایش تحصیلات، راهیابی به بازار کار و افزایش بسترهای فعالیت های انجمنی می تواند در افزایش مشارکت سیاسی زنان تاثیرگذار باشد. مشارکت پایین زنان در مسائل سیاسی و اجتماعی موجب تدوین قوانین توسط مردان شده، و تصمیم گیری ها عموما مردانه هستند (۱۲). تنها از طریق مشارکت هرچه بیشتر زنان در عرصه های مختلف اجتماعی و حضور موثر آنان در جامعه است که امکان فرایند توسعه در جهت تامین عدالت اجتماعی و اقتصادی میسر خواهد شد.
یکی از شاخص های مهم برای سنجش پیشرفت و توسعه هر کشور، وضعیت زنان آن کشور است. نابرابری جنسیتی دستمزد ﻣﻮﺟـﻮد ﺑـﯿﻦ زن وﻣـﺮد در ﺑـﺎزار ﮐـﺎر، ﯾﮑـﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺸـﺎرﮐﺖ زﻧـﺎن در ﺑـﺎزار ﮐﺎر، ﭘﯿﺶ روی آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ.
ساختار و الگوی خشونت علیه زنان در ایران با سیستماتیک شدن تبعیض جنسیتی در حوزه حقوق زنان بسرعت در حال تغییر است (۱۴,۱۵). بطور مثال سیاست پایین آوردن سن ازدواج (۱۶) و قانون حمایت از خانواده وجوانی جمعیت (۱۷) ازنمونۀ های آن است. خشونت خانگی در ایران مستقلاً جرم انگاری نشده و به دلیل امنیت پایین زنان در قوانین خانواده، بسیاری از موارد وقوع خشونت و خشونت جنسی مسکوت میماند (۱۸,۱۹). بخش بزرگی از این خشونت‌ها از سوی شرکای جنسی، همسران زن، پدر و یا برادر به آنان تحمیل می‌شود (۱۴,۱۹). هم‌زمان شرایط پسا کرونا سبب بروز مشکلاتی بسیار جدی و چند وجهی در حوزه زنان شده است. به دلیل فقر رو به افزایش، تنش در خانواده ها افزایش یافته ودر اغلب موارد زنان هستند که از این وضعیت متاثر می شوند. خشونت در خانواده، ازدواج های اجباری، کار کودکان، بارداریهای نوجوانان از این جمله اند.
قتل‌های فجیع ناموسی از مصادیق جنایات عمد است، ابعاد متعددی از آسیب های اجتماعی را در خود جای داده که کودک همسری یکی از همین موارد است (۲۰،۲۱). قتل‌های ناموسی عمیقاً ریشه در سنت‌های باستانی پدرسالارانه و بنیادگرایانه دارد. قتل‌های ناموسی که شدیدترین شکل خشونت علیه زنان است به حدی گسترش یافته که دیگر هر ماه را میتوان به نام یک زن قربانی قتل‌های ناموسی ثبت کرد. در جوامع مردسالار، یک زن می‌تواند به دلایل مختلف از جمله امتناع از ازدواج موقت یا درخواست طلاق یا جدایی حتی از شوهر بد سرپرست، هدف قتل قرار گیرد. با توجه به مجازات خفیف برای مردان در قوانین کیفری ایران، یک قاتل ناموسی با خیالی آسوده نسبت به مجازات خود در محضر دادگاه حاضر می شود و حتی بدون پرداخت دیه، رضایت اولیای دم را به راحتی فراهم کرده، و نهایتا به سه تا ۱۰ سال زندان محکوم شود (۲۲).
به دلیل وجود نابرابری های جنسیتی و خشونت در لایه‌های زندگی اجتماعی و خانوادگی، زنان نخستین قربانیان بسیاری از آسیب ها و انحرافات اجتماعی هستند. در این میان اعتیاد اگر نه اولین اما یکی از مهمترین آنها است. بنابر داده ها، وقتی آزاردیده ازهمه‌ی راه‌حل‌های ممکن ومقاومت‌ها خسته و ناامید شده باشد، چه بسا برای ترک موقعیت آسیب‌زا، تصمیم به فرار از منزل با تمام پیامدهای آن بگیرد. تعداد زنان کارتون خواب در تهران که علت اصلی آن اعتیاد است بیداد میکنند. به طوری که سن شروع به کارتن خوابی در میان دختران نوجوان معتاد به ۱۵ سال (۲۳) و سن فحشا در دختران به دوازده سالگی رسیده است (۲۴).
برابری جنسیتی نه تنها حق اساسی بشر بوده وبا دموکراسی و تحقق تحول دموکراتیک رابطه تنگاتنگ دارد، بلکه پایه و اساس ضرور برای جهانی صلح آمیز، همراه با توسعه سالم برای محیط زیست و رشد اقتصادی پایدار است. زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﯿﻤـﯽ از ﺟﻤﻌﯿـﺖ، ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷــﻨﺪ. اگر اراده جدی برای رفع تبعیض علیه زﻧﺎن وجود نداشته باشد جهان به سختی رنگ توسعه پایدار، متوازن و همه جانبه را به خود خواهد دید. تبعیض جنسیتی خود بسترساز انواع نابرابری هایی خواهد بود که بیشترین مقاومت را نه تنها در برابر توسعه دموکراتیک بلکه در صورت تداوم و بی توجهی، فروپاشی جوامع را نیز به دنبال خواهد داشت.
یکی از معضلات اساسی در ایران در مورد خشونت علیه زنان اینست که زنان به عنوان انسان برابر با مرد به رسمیت شناخته نشده‌اند. مشکل نبود قانون و در صورت وجود قانون، عدم حاکمیت آن به این مفهوم که دوایر اجرای احکام دادگاه ها و مسئولین اجرایی کشور به دلایل عدیده از جمله فساد اداری و مدیریتی، قادر به اجرای احکام و قوانین نیستند. پایان دادن به پدیده کودک همسری، ایجاد خانه های امن به عنوان سر پناه برای زنانی که در خطر خشونت هستند، حمایت اجتماعی و اقتصادی از حداقل های ضروری در این زمینه و از وظایف دولت است.
اصول تبعیض آمیز در حوزه زنان در قوانین مدنی و کیفری باید مورد بازنگری واقع شود! تجدید نظر در قوانینی که ورود زنان را در عرصه‌های مختلف آموزشی و تحقیقاتی، در تمام سطوح مختلف علمی، محدود می‌کند ضروری است! پذیرفتن حضور زنان در ارگان‌ها مناصب حکومتی! نیز باید صورت بگیرد.
منابع:
۱. ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. [Online] [Cited: مارس ۸ , ۲۰۱۱.] https://fa.wikipedia.org/wiki/روز_جهانی_زنان.
۲. UN WOMEN. [Online] December 3 , 2021. https://www.unwomen.org/en/news-stories/announcement/2021/12/internation….
۳. International Women’s Day (IWD). [Online] 2022. https://www.internationalwomensday.com/Theme.
۴. نسیم مقرب / صحرا, پژوهشگر تاریخ. بی بی سی. . [Online] نوامبر ۲۴, ۲۰۱۸. https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-46330859.
۵. روزنامه دنیای اقتصاد. [Online] ۰۹ ۸, ۱۳۹۹. https://donya-e-eqtesad.com/بخش-وب-گردی-۹۶/۳۷۱۴۶۴۴-خانم-ها-حقوق-بیشتری-دریافت-می-کنند-یا-آقایان-دلیل-این-شکاف-جنسیتی-در-پرداخت-حقوق-چیست.
۶. مصوبات, سامانه جامع. پایگاه ملی اطلاع رسانی قوانین و مقررات کشور. معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری. [Online] ۱۴۰۰. https://dotic.ir/news/5271.
۷. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران. موسسه حقوقی زعیم عدالت . [Online] ۱۳۹۶. https://zaeemedalat.com/قانون-مدنی/.
۸. رادیو زمانه. [Online] آبان ۱۳, ۱۳۹۹. https://www.radiozamaneh.com/550175/.
۹. تازه های حسابداری. [Online] دی ۲۷, ۱۳۹۵. http://www.accpress.com/news/tag/کار-نیمه-وقت-زنان-سرپرست-خانوار/.
۱۰. ایلنا. ایلنا. [Online] ۲ ۳۰, ۱۳۹۹. https://www.ilna.news/بخش-استان-ها-۱۵/۹۱۵۶۹۳-ضرورت-کاهش-سن-ازدواج-تشویق-به-فرزندآوری.
۱۱. عظیمی هاشمی مژگان, قاضی طباطبایی محمود, هدایتی علی اصغر. مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی . SID. [Online] زمستان ۱۳۹۴ ، دوره ۶ ، . https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=256064.
۱۲. تجربه زیسته زنان از موانع و چالشهای پیشروی نقش آفرینی در سیاستگذاری ایران . شیرخانی, معصومه پیرویسی و علی. s.l. : فصلنامه علمی – پژوهشی سیاستگذاری عمومی، دوره ۱ , ۱۳۹۹ بهار , Vol. شماره، ۶ .
۱۳. نرگسی, رضا رمضان. تحلیلی از مشارکت سیاسی زنان ایرانی در تاریخ معاصر. [Online] ۱۳۸۳. http://ensani.ir/fa/article/68807/تحلیلی-از-مشارکت-سیاسی-زنان-ایرانی-در-تاریخ-معاصر.
۱۴. UN WOMEN. [Online] January 2022. https://www.unwomen.org/en/what-we-do/ending-violence-against-women/fact….
۱۵. خبرگزاری دانشجویان ایسنا. ایسنا. [Online] مهر ۱۸, ۱۳۸۳. https://www.isna.ir/news/8307-07024/نتایج-طرح-ملی-بررسی-خشونت-خانگی-علیه-زنان-در-۲۸-استان-اعلام.
۱۶. بی بی سی. [Online] فروردین ۱۳ , ۱۳۹۷ . https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-43618722.
۱۷. بی بی سی. [Online] ۱مرداد ۱۴ , ۱۳۹۸ . https://www.bbc.com/persian/iran-49230665.
۱۸. مرجان زهرانی. میدان. [Online] دی ۷, ۱۳۹۹. https://meidaan.com/archive/75792.
۱۹. میدان. ایسنا. [Online] آذر ۴, ۱۴۰۰. https://meidaan.com/archive/81348.
۲۰. رادیو زمانه. [Online] بهمن ۱۷, ۱۴۰۰. https://www.radiozamaneh.com/703148/.
۲۱. ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. [Online] [Cited: فوریهٔ ۷, ۲۰۲۲.] https://fa.wikipedia.org/wiki/قتل_رومینا_اشرفی .
۲۲. امتداد نیوز. [Online] بهمن ۱۹, ۱۴۰۰. http://emtedad.news/1400/11/19/وکیل-پرونده-رومینا-اشرفی-طرح-و-لایحه-بر/.
۲۳. سلامت نیوز. [Online] دی یکشنبه ۸, ۱۳۹۸. https://www.salamatnews.com/news/286962/کاهش-سن-کارگری-جنسی-دختران-در-ایران-۵۰-از-کارگران-جنسی-ایران.
۲۴. فرارو. [Online] خرداد ۱۶, ۱۴۰۰. https://fararu.com/fa/news/491165/سن-کارتن-خوابی-زنان-در-ایران-به-۱۵-سال-رسید.
