آن‌ها نمی‌توانند همهٔ ما را بکشند و ما نمی‌توانیم همهٔ آن‌ها را بکشیم…

پرزیدنت بایدن دو سال پیش در یک سخنرانی در ورشو اعلام کرد «نبرد بزرگ برای آزادی» یک نبرد «میان نظم مبتنی بر قوانین و نظمی‌ست که با زور وحشیانه اداره می شود.[i]»

حال خواهیم دید آیا منظور واقعی او این بوده است یا خیر.

دیوان بین‌المللی دادگستری با ۱۳ رأی در برابر ۲ به اسرائیل دستور داد فوراً تهاجم نظامی خود در رفح را متوقف کند[ii] و گذرگاه‌های مرزی را برای «ارائهٔ بدون مانع» کمک‌های بشردوستانه باز نماید. اما حکم دادگاه، اگرچه الزام‌آور است، هیچ مکانیسم اجرایی ندارد – این در عمل به این معنی‌ست که اجرای آن بر عهدهٔ شورای امنیت سازمان ملل متحد و به ویژه بایدن است.

این می‌تواند یک فراخوان آسان باشد و به بایدن فرصتی برای نجات سیاست شکست‌خوردهٔ خود در غزه بدهد[iii]، زیرا در این مورد، بایدن و دادگاه جهانی اساساً همسو هستند: هر دو مخالف تهاجم همه‌جانبه به رفح هستند و هر دو می‌خواهند اسرائیل به کمک‌های بشردوستانهٔ بیشتر اجازهٔ ورود به غزه دهد. اما بایدن ماه‌هاست به خود اجازه داده است که توسط نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو نادیده گرفته شود که عملاً خواسته‌های او را زیر پا گذاشته است. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که آیا حکم دادگاه به بایدن کمک می‌کند تا بتواند بر اسرائیل فشار بیاورد تا از این تصمیم تبعیت کند؟

اهرم تحت کنترل بایدن آشکار است: او می‌تواند ارائهٔ تمام سلاح‌های تهاجمی به اسرائیل را تا زمانی که قوانین بین‌المللی را نقض کند[iv]، به حالت تعلیق درآورد و بر این اساس صدور بمب‌های ۲۰ تنی را متوقف کند. این امر در عین حال ادامهٔ امکان انتقال تسلیحات دفاعی را فراهم می‌کند تا اسرائیل در معرض خطر جدی موشکی یا تهدیدات دیگر قرار نگیرد و این اقدامی‌ست که ۴۰ دموکرات مجلس نمایندگان از جمله نانسی پلوسی نیز ماه گذشته خواستار آن شدند.

دیپلماسی به همان اندازه که با متقاعد کردن طرف مقابل صورت می‌گیرد، به پیچاندن مچ هم می‌پردازد، اما به نظر می‌رسد بایدن تمایلی به عمل به شیوه‌هایی که به سخنانش نیرو می‌بخشد، ندارد. به زبان ساده، نتانیاهو کاخ سفید را نادیده می‌گیرد، زیرا انجام این کار هیچ هزینه‌ای ندارد.

این البته امر جدیدی نیست. موشه دایان، وزیر دفاع اسرائیل در سال ۱۹۶۷ به یک رهبر صهیونیست‌های آمریکایی که به دیدارش آمده بود، گفت: «دوستان آمریکایی ما به ما پول، اسلحه و نصیحت می‌دهند، ما پول را می‌گیریم، اسلحه را می‌گیریم، ولی مشاوره را پس می‌زنیم.» آوی شلیم، مورخ اسرائیلی نقل می‌کند که بازدیدکننده پرسید اگر آمریکا بگوید که اسرائیل فقط در صورتی که نصیحت را بپذیرد، کمک را دریافت خواهد کرد، چه اتفاقی می‌افتد؟ دایان پاسخ داد: «در آن‌صورت ما هم باید نصیحت را هم بپذیریم».

در زمان رؤسای جمهور جدی‌تر این اتفاق گاهی رخ داده است. اولین سفر من به خاورمیانه شامل دیداری از لبنان آسیب‌دیده پس از تهاجم اسرائیل در سال ۱۹۸۲ بود که باعث کشته شدن بسیاری از فلسطینی‌ها شد، اما امنیت اسرائیل را بهبود نداد. من نمی‌دانستم که در پشت صحنه، رئیس‌جمهور رونالد ریگان، نخست‌وزیر مناخیم بگین را پس از یک تهاجم توپخانه‌ای هولناک فراخواند و به جای درخواست برای توقف عملیات به او دستور داد.

همان‌طور که در نشریهٔ بررسی کتاب نیویورک اشاره شده است، ریگان در دفتر خاطرات خود نوشت: «من عصبانی بودم. به او گفتم که باید حملات متوقف شود وگرنه کل رابطهٔ آیندهٔ ما به خطر می‌افتد. من عمداً از کلمهٔ هولوکاست استفاده کردم و گفتم نماد جنگ او در لبنان تبدیل شدن به عکس یک نوزاد ۷ ماهه است که بازوانش از بدنش جدا شده است». ریگان افزود، «بیست دقیقه بعد او زنگ زد و به من گفت که دستور داده است به عملیات جنگی پایان داده شود و برای ادامهٔ دوستی ما ابراز امیدواری کرد».

ای کاش بایدن هم چنین استعدادی از خود نشان می‌داد. او می‌تواند محدودیت‌های استفادهٔ نهایی برای محموله‌های تسلیحات تهاجمی ارسالی را اعمال و نحوهٔ استفاده از آن‌ها را محدود کند (همان‌طور که در مورد اوکراین انجام می‌دهد). همان‌طور که هشت سناتور تاکید کرده‌اند، او می‌تواند به سادگی به قانون آمریکا پایبند باشد که به حمایت نظامی از هر کشوری پایان می‌دهد، زمانی که رئیس‌جمهور متوجه شود که «مستقیم یا غیرمستقیم، حمل و نقل یا ارسال کمک‌های بشردوستانهٔ ایالات متحده را محدود کرده‌اند.» گرچه این کارکرد ممکن است، اما شاید در ژنتیک بایدن نباشد تا به او اجازهٔ اعمال فشار مشابه را بدهد.

در حالی که بایدن عمیقاً در مورد روابط بین‌الملل آگاه است و به طور کلی بر یک سیاست خارجی هوشمندانه، به ویژه در آسیا نظارت داشته است، ولیکن او خاورمیانه را به هم ریخته و به اقتدار اخلاقی آمریکا آسیب رسانده است. وقتی او در اوکراین از «نظم بین‌المللی مبتنی بر قوانین» علیه دشمنی دفاع می‌کند که قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند[v]، هنجارهای جنگ را تضعیف و به زیرساخت‌ها حمله می‌کند تا به غیرنظامیان صدمه بزند، اما از سوی دیگر هم‌زمان سلاح و حفاظت دیپلماتیک برای جنگ نتانیاهو در غزه فراهم می‌کند. دنیا فقط در او یک هیپوکریت ریاکار می بیند.

به صراحت، سیاست بایدن در غزه یک شکست اخلاقی، عملی و سیاسی بوده است. این امر ایالات متحده را در کشتار غیرنظامیان، از جمله در گرسنگی دادن به کودکان، شریک جرم کرده است. این موضع ما در اوکراین را تضعیف کرده است. به نظر من، این اقدامات هیچ کمکی به اسرائیل برای از بین بردن حماس، یافتن گروگان‌ها یا بهبود امنیت طولانی مدت نکرده و ممکن است به شانس بایدن برای پیروزی در ایالت‌های کلیدی مانند میشیگان لطمه بزند.

یک نگاه به شکست بایدن در این روند اسکلهٔ موقتی‌ست که او به ارتش ایالات متحده دستور داد تا برای ارسال کمک به غزه راه‌اندازی کند. دولت بایدن به جای فشار قاطعانه به اسرائیل برای اجازه دادن به هزاران کامیون که در مرز منتظر ورود به غزه‌اند، در ماه دسامبر عملاً قطعنامهٔ سازمان ملل را که یک سیستم کنترل بی‌طرف برای دور زدن گلوگاه بازرسی اسرائیل را ایجاد می‌کرد، مسدود کرد[vi]. در نتیجهٔ این بی‌عملی کودکان زیادی از گرسنگی مردند.

بایدن ارتش آمریکا را برای ایجاد این اسکله با هزینهٔ گزارش‌شدهٔ ۳۲۰ میلیون دلار مأمور کرد[vii]. پس از بیش از دو ماه، اسکله در جای خود قرار دارد، اما سیستم خوبی برای رساندن غذا به افرادی که به آن نیاز دارند، وجود ندارد – بنابراین تفاوت چندانی ایجاد نکرده است[viii]. این یک ژست پرهزینه است، جایگزینی برای عمل بدون آن‌که انگیزهٔ مناسبی برای گرفتن نتیجه از آن وجود داشته باشد.

در همین حال، برنامهٔ جهانی غذا وابسته به سازمان ملل هشدار می‌دهد[ix] که اکنون قحطی تمام‌عیار در بخش‌هایی از غزه وجود دارد و سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که از زمانی که اسرائیل عملیات رفح را آغاز کرده است، وضعیت بدتر شده است[x]. برنامهٔ جهانی غذا در این هفته گفت: «به سختی سوخت یا کمکی وارد بخشی از بخش‌های غزه می شود» و افزود «عملیات بشردوستانه در غزه در آستانهٔ فروپاشی است[xi].»

اسرائیل در استدلال خود در مقابل دادگاه به یک نکتهٔ مشروع اشاره کرد: «این واقعیت باقی‌ست که شهر رفح هم‌چنین به عنوان یک دژ نظامی برای حماس عمل می‌کند، که هم‌چنان تهدیدی قابل توجه برای دولت اسرائیل و شهروندان آن است. اسرائیلی‌ها در اثر حملهٔ وحشیانهٔ تروریستی ۷ اکتبر صدمه دیده‌اند و من عزم آن‌ها را برای ریشه‌کن کردن همهٔ بقایای حماس درک می‌کنم.

اما همان‌طور که من قبلاً هم استدلال کرده‌ام، بعید است اسرائیل حتی از طریق با خاک یکسان کردن رفح نیز به هدف ریشه‌کن کردن حماس دست یابد یا موفق به بازیابی گروگان‌ها شود. طولانی شدن این جنگ به نفع نتانیاهوست، اما به نفع اسرائیلی‌ها، آمریکایی‌ها یا فلسطینی‌ها نیست.

زمانی که دادستان دیوان کیفری بین‌المللی به دنبال صدور حکم بازداشت برای رهبران اسرائیل و حماس به دلیل جنایات جنگی بود، بایدن از این که این اقدام «ظالمانه» بود، خشمگین شد. ای کاش او به جای آن بر تهیهٔ غذا برای کودکان گرسنه تمرکز می‌کرد، اما اکنون دوباره رئیس‌جمهور فرصتی دارد تا قوانین بین‌المللی را حفظ کند و خود را از یک کابوس سیاسی رهایی بخشد.

بدون هیچ طرح روشنی برای غزهٔ پس از جنگ یا برای کرانهٔ باختری، سیاست خاورمیانه‌ای بایدن در حال فروپاشی‌ست. این امکان وجود دارد که هدف او از یک معاملهٔ سه‌جانبه با اسرائیل، عربستان سعودی و ایالات متحده با هم جمع شود و راهی برای خروج از این آشفتگی ایجاد کند، اما به نظر دور از دسترس است و هیچ طرح بدیل آشکاری وجود ندارد.

بنابراین من پیش‌نهاد می‌کنم زمان آن فرا رسیده است که بایدن قاطعانه عمل کند و از صدور سلاح‌های تهاجمی به‌عنوان یک رویکرد ناقص خودداری کند. این رویکرد ممکن است گامی در جهت کاهش فاجعهٔ انسانی، پایان دادن به جنگ و حفظ «نظم مبتنی بر قوانینی باشد» که به گفتهٔ خودش او به آن اعتقاد دارد.

من در چند هفتهٔ گذشته در یک تور کتاب‌خوانی[xii] بودم و در سراسر کشور صحبت می‌کردم و یکی از سؤالاتی که اغلب از من پرسیده می‌شد اصلاً در مورد کتابم نبود، بلکه در این زمینه است: من در مورد جنگ چه فکر می‌کنم. در غزه؟

بحث عمومی توسط افرادی با دیدگاه‌های پرشور از هر دو طرف تحت سلطه است، اما اکثر افرادی که من ملاقات می‌کنم عمیقاً این زخم و درد را احساس می‌کنند و مطمئن نیستند که چگونه تراژدی‌ای را که در حال وقوع است پردازش کنند. این برای من منطقی‌ست، با توجه به این‌که نگرش اخلاقی در دنیای واقعی چقدر پیچیده است درست به همان اندازه که ممکن است ما مشتاق داستان‌های اخلاقی سیاه و سفید باشیم.

با در نظر گرفتن این موضوع، من می‌خواهم این نقشهٔ راه بسیار شخصی را برای تفکر در مورد جنگ ارائه دهم. در اینجا مجموعه‌ای از اصول اخلاقی پیچیده و گاه متناقض برای رویکردی ظریف در حل مسائل وجود دارد.

۱. ما مسائل اخلاقی را عموماً تعارض بین حق و باطل می‌دانیم، اما این تضاد حق با حق است. اسرائیلی‌ها اقتصاد و جامعهٔ قابل توجهی ساخته‌اند و باید این حق را داشته باشند که فرزندان خود را بدون ترس از حملات تروریستی بزرگ کنند، در عین حال فلسطینی‌ها نیز باید از همان آزادی‌ها برخوردار باشند و بتوانند فرزندان خود را با خیال راحت در کشور خود بزرگ کنند.

۲. همهٔ زندگی‌ها دارای ارزش یکسانی هستند و همهٔ کودکان باید بی‌گناه فرض شوند. بنابراین در حالی که هیچ معادل اخلاقی بین حماس و اسرائیل وجود ندارد، بین غیرنظامیان اسرائیلی و غیرنظامیان فلسطینی معادل اخلاقی وجود دارد. اگر از حقوق بشر فقط اسرائیلی‌ها یا فقط فلسطینی‌ها دفاع می‌کنید، در واقع به حقوق بشر اهمیت نمی‌دهید.

۳. برای رئیس‌جمهور بایدن گام مثبتی‌ست که پیش‌نهادی را در روز جمعه (۳۱ ماه مه) برای آتش‌بس موقت ارائه کرد که می‌تواند به پایان دائمی جنگ و آزادی گروگان‌ها منجر شود. همان‌طور که او گفت: «زمان آن است که این جنگ تمام شود.» بیایید امیدوار باشیم که او از اهرم خود برای رسیدن به این هدف استفاده کند[xiii]. هم‌چنین درست است که ناکامی بایدن در اعمال اهرم کافی در هفت ماه گذشته، ایالات متحده را در نقض حقوق بشر در غزه شریک ساخته است[xiv]، زیرا سلاح‌هایی را که در کشتار دسته‌جمعی غیرنظامیان استفاده می‌شود، فراهم کرده است و به این دلیل که در حفاظت از اسرائیل در سازمان ملل بسیار فراتر از نیاز رفته است.

۴. ما می‌توانیم طرفدار اسرائیل یا طرفدار فلسطین باشیم، اما اولویت باید اقدام علیه قتل عام، علیه گرسنگی و علیه تجاوز باشد.

۵. حماس یک سازمان سرکوبگر، زن‌ستیز و همجنس‌گراهراس است که حکومت نادرست آن به فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها آسیب رسانده است. اما همهٔ فلسطینی‌ها عضو حماس نیستند و غیرنظامیان نباید مشمول مجازات دسته‌جمعی شوند. به قول یک دختر ۱۶ سالهٔ غزه: «مثل این‌که ما مجبورشده‌ایم بهای گناهی را بپردازیم که مرتکب نشده‌ایم[xv]»

۶. هیچ بهانه‌ای برای حملهٔ حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر و قتل، شکنجه و تجاوز به غیرنظامیان اسرائیلی وجود نداشت. و هیچ بهانه‌ای برای استفادهٔ بی‌رویهٔ اسرائیل از بمب‌های دو هزار پوندی و مهمات دیگر وجود ندارد که کل بلوک‌های شهرها را ویران کرده و تعداد زیادی از مردم بی‌گناه از جمله بیش از ۲۰۰ امدادگر را کشته است.

۷. زمانی که اسرائیل پس از هفتم اکتبر عملیات نظامی خود را آغاز کرد، این یک جنگ عادلانه بود.

۸. آن‌چه به عنوان یک جنگ عادلانه شروع می‌شود، می‌تواند به ناحق ادامه یابد.

۹. اسرائیل حق داشت بعد از حملهٔ هفتم اکتبر به غزه حمله کند، اما نه آن‌که هر کاری که می‌خواست انجام بدهد. به ویژه، نباید هیچ استدلالی در مورد رویهٔ اسرائیل در ممانعت از ورود کمک‌های غذایی وجود داشته باشد. استفاده از گرسنگی به عنوان سلاح جنگی علیه غیرنظامیان[xvi]، همان‌طور که دادستان دیوان کیفری بین‌المللی ادعا می‌کند اسرائیل انجام داده است[xvii]، نقض قوانین جنگ است.

۱۰. هر یک از طرفین وحشیگری خود را با اشاره به ظلم قبلی طرف مقابل توجیه می‌کند. اسرائیلی‌ها ۷ اکتبر را می‌بینند. فلسطینی‌ها «زندان در فضای باز» را می‌بینند که پیش از آن بر غزه تحمیل شده بود. این به آوارگی فلسطینی‌ها در زمان تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، کشتار یهودیان در ۱۹۲۹ در الخلیل و غیره بازمی‌گردد. چسبیدن به گذشته بس است! بیایید به جای آن بر نجات جان افراد در ماه‌ها و سال‌های آینده تمرکز کنیم.

۱۱. خشونت حماس در قبال گروگان‌های اسرائیلی، مانند موارد موجود در گزارش‌های تعرض جنسی و گرسنگی، خشونت غیراخلاقی است. وحشیگری اسرائیل نسبت به اسرای فلسطینی، مانند موارد ذکرشده در گزارش‌های سی ان ان (CNN) مبنی بر این‌که برخی از فلسطینی‌ها به دلیل دستبند زدن مداوم و شکنجه دست و پای خود را از دست داده‌اند[xviii]، نیز همین‌طور غیراخلاقی و وحشیانه است.

۱۲. جنگ باعث غیرانسانی دیدن طرف مقابل می‌شود که جنگ بیش‌تری تولید می‌کند. من شنیده‌ام بسیاری از فلسطینی‌ها یهودیان را فاقد انسانیت می‌بینند و بسیاری از یهودیان نیز فلسطینی‌ها را انسان نمی‌بینند. وقتی دیگران را از انسانیت خارج می‌کنیم، انسانیت خود را نیز از دست می‌دهیم.

۱۳. صهیونیسم نوعی نژادپرستی نیست. و انتقاد از اسرائیل یهودستیزی نیست. هر دو طرف برای استناد چنین القابی به طرف مقابل خیلی سریع هستند.

۱۴. هر یک از طرفین خود را قربانی می‌بیند، که درست است – اما هر یک از طرفین یک متخاصم نیز هستند.

۱۵. «آپارتاید» واژهٔ مناسبی برای اسرائیل امروز نیست، جایی که با فلسطینی‌ها مانند شهروندان درجهٔ دوم رفتار می‌شود، اما هم‌چنان می‌توانند رأی دهند، در کنست خدمت کنند و از آزادی‌های سیاسی بیشتری نسبت به اکثر کشورهای عربی برخوردار شوند. اما «آپارتاید» تعریف تقریبی از حاکمیت اسرائیل در کرانهٔ باختری‌ست، جایی که اعراب برای مدت طولانی تحت یک رژیم تبعیض و نابرابری تحت ستم قرار گرفته‌اند[xix].

۱۶. «از رودخانه تا دریا» به رؤیای یک کشور واحد از رود اردن تا دریای مدیترانه اشاره دارد که اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی را در بر می‌گیرد. شعاری که معترضان به کار می‌برند می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد، برخی مسالمت‌آمیز و برخی دیدگاه نظامی منشور حماس[xx]، در حالی که یک دیدگاه موازی در پلاتفرم اصلی حزب لیکود نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو وجود دارد[xxi]. حماس یک کشور فلسطینی را تصور می‌کند که جایی برای اسرائیل ندارد، و نتانیاهو خواهان حاکمیت دائمی اسرائیل از رودخانه تا دریاست تا هر امکانی را برای تشکیل کشور فلسطینی رد کند. من فکر می‌کنم به جای هر یک از نسخه‌های راه حل یک دولت، راه حل دو دولت بی‌نهایت ارجحیت دارد.

۱۷. برگزارکنندگان تظاهرات طرفداران فلسطینی اغلب انواع شعارهای یهودی‌ستیزی را تحمل‌کرده‌اند، که در ماه‌های اخیر خود را بیش‌تر از تصور بسیاری به رخ کشیده است. جنبشی که مدعی جایگاه عالی اخلاقی‌ست، چگونه می‌تواند برای پذیرش هر نوع تبعیض بهانه بیاورد؟

۱۸. احتمالاً می‌دانیم که یک توافق صلح نهایی اسرائیل و فلسطین چگونه خواهد بود. این طرح در پارامترهای کلینتون در سال ۲۰۰۰ و در توافق ژنو در سال ۲۰۰۳ مشخص شد. تنها سؤال این‌ست که قبل از رسیدن به آن‌جا، چند نفر از افراد بی‌گناه از هر دو طرف خواهند مرد.

۱۹. برای برقراری صلح، هم اسرائیل و هم تشکیلات خودگردان فلسطین به رهبران جدید با بینش و شجاعت نیاز دارند. این خواست فردا محقق نخواهد شد، اما در هر طرف صلح‌جویان وجود دارند.[xxii] برای درک این‌که چگونه مسیری به سوی صلح ممکن است پدیدار شود، به سخنان بیش از یک قرن پیش نویسندهٔ چینی لو ژون توجه کنید: «امید مانند مسیری در روستاست. در اصل، چیزی وجود ندارد – اما وقتی مردم بارها و بارها در این راه قدم می‌زنند، مسیری ظاهر می‌شود.»

یک فلسطینی عاقل اهل جنین، محمد ابوجعفر، که برادر ۱۶ ساله‌اش به ضرب گلولهٔ نیروهای اسرائیلی کشته شده بود، سال گذشته به من گفت: «آن‌ها نمی‌توانند همهٔ ما را بکشند و ما نمی‌توانیم همهٔ آن‌ها را بکشیم.[xxiii]” او گفت این حقیقت تنها یک گزینهٔ عملی برای همهٔ ما باقی می‌گذارد: تلاش برای صلح.

بگذارید همهٔ به سوی آن حرکت کنیم.

نیکلاس کریستوف @NickKristof  در سال ۲۰۰۱ ستون‌نویس میز افکار تایمز شد. او برندهٔ دو جایزهٔ پولیتزر شده است. خاطرات جدید او «به دنبال امید: زندگی یک گزارشگر» است.

به نقل از نیویورک تایمز، اول ژوئن ۲۰۲۴

[i] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/2022/03/26/remarks-by-president-biden-on-the-united-efforts-of-the-free-world-to-support-the-people-of-ukraine/

[ii] https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/192/192-20240524-ord-01-00-en.pdf

[iii] https://www.nytimes.com/2024/04/19/opinion/biden-gaza-war.html

[iv] https://www.hrw.org/news/2024/04/09/gaza-israels-imposed-starvation-deadly-children

[v] https://www.icc-cpi.int/news/situation-ukraine-icc-judges-issue-arrest-warrants-against-vladimir-vladimirovich-putin-and

[vi] https://apnews.com/article/un-resolution-gaza-humanitarian-vote-hostilities-da661ff3fcb6481c1b763e77424ecf38

[vii] https://www.reuters.com/world/us/us-militarys-pier-gaza-cost-320-million-2024-04-29/

[viii] https://www.nytimes.com/2024/05/23/us/politics/pentagon-gaza-pier-aid.html

[ix] https://www.nytimes.com/2024/05/04/world/middleeast/cindy-mccain-gaza-famine.html

[x] https://www.ochaopt.org/content/hostilities-gaza-strip-and-israel-flash-update-170

[xi] https://www.wfp.org/stories/gaza-updates-wfp-targets-soup-kitchens-supplies-dwindle-and-bakeries-close-rafah

[xii] https://www.penguinrandomhouse.com/books/720814/chasing-hope-by-nicholas-d-kristof/

[xiii] https://www.nytimes.com/live/2024/05/31/world/israel-gaza-war-hamas-rafah

[xiv] https://www.icc-cpi.int/news/statement-icc-prosecutor-karim-aa-khan-kc-applications-arrest-warrants-situation-state

[xv] https://www.nytimes.com/2023/10/28/opinion/israel-gaza-hamas-invasion.html

[xvi] https://www.hrw.org/news/2024/04/09/gaza-israels-imposed-starvation-deadly-children

[xvii] https://www.icc-cpi.int/news/statement-icc-prosecutor-karim-aa-khan-kc-applications-arrest-warrants-situation-state

[xviii] https://www.cnn.com/2024/05/10/middleeast/israel-sde-teiman-detention-whistleblowers-intl-cmd/index.html

[xix] https://www.nytimes.com/2024/05/16/magazine/israel-west-bank-settler-violence-impunity.html

[xx] https://www.middleeasteye.net/news/hamas-2017-document-full

[xxi] https://www.jewishvirtuallibrary.org/original-party-platform-of-the-likud-party

[xxii] https://www.nytimes.com/2023/11/08/opinion/israel-palestine-war-family-loss.html

[xxiii] https://www.nytimes.com/2023/11/01/opinion/israel-hamas-gaza-children.html

چاپ متن