صد سال قبل، در سال ۱۳۰۳، زنی جوان با شجاعت و جسارت تمام، در تهران در سالن گراند‌هتل لاله‌زار بدون حجاب به روی صحنه رفت، کنسرت اجرا کرد، و تحسین و شگفتی همگان را برانگیخت، و با استقبال بی‌نظیری روبرو شد.
این زن قمرالملوک وزیری نام داشت. او نخستین زنی بود، که بدون حجاب در مقابل عموم به هنرنمایی پرداخت. قمر در مورد این کنسرت می‌گوید: آن شب یکی از خاطره‌انگیزترین شب‌های زندگی من است که هرگز فراموش نمی کنم. وقتی وارد سالن شدم همه‌جا را جمعیت گرفته بود. من با تاج گل زیبایی روی صحنه ظاهر شدم. حاضران با کف زدن و شور و شوق ورودم را به صحنه گرامی داشتند و این همه استقبال ناگهان به من اعتماد به نفس بخشید و جان داد… دیگر از عهده برنمی آیم که بگویم مردم در پایان چه کردند.(۱) او تمام درآمد خود در این کنسرت را به امور خیریه اختصاص داد.
قمرالملوک وزیری پس از اولین کنسرت به نظمیه احضار شد و از او تعهد گرفتند که از آن پس بدون حجاب کنسرت ندهد، و البته قمر هرگز به این هشدار و تعهد اعتنایی نکرد. او در آن زمان نوزده ساله بود.این حرکت جسورانه در آن زمان که زنان از بسیاری از حقوق اجتماعی محروم بودند، سرمشق شجاعت و استقلال زنانه بود.
قمرالملوک وزیری در سال ۱۲۸۴ هجری شمسی در تاکستان قزوین به دنیا آمد. قبل از تولد پدرش را، و در هجده ماهگی مادرش را نیز از دست داد، و نزد مادربزرگش زندگی می‌کرد.
قمرالملوک وزیری، که جامعهٔ هنری ایران او را با نام “قمر” می شناسد، یکی از شناخته‌شده‌ترین خوانندگان زن ایرانی در اوایل قرن بیستم می‌باشد. او نه تنها با صدای بی‌نظیر و دلنشینش، بلکه با شجاعت و جسارتش در شکستن مرزهای اجتماعی زمان خود، نقش مهمی در فرهنگ و هنر ایران ایفا کرد.
مادربزرگ‌ِ قمر که خود صدایی زیبا داشت، اولین مشوق قمر، برای وارد شدن به دنیای موسیقی بود.
قمر با علاقه‌ای وافر به موسیقی، نزد استاد مرتضی‌خان نی‌داوود به یادگیری آواز پرداخت. نی‌داوود که از نوازندگان برجستۀ تار بود، تأثیر زیادی بر قمر گذاشت و او را با ردیف‌های موسیقی ایرانی آشنا کرد. این آموزش‌ها قمر را به یکی از خوش‌صداترین خوانندگان زمان خود تبدیل نمود.
صدای او که در آغاز فقط در مجالس خصوصی شنیده می‌شد، به زودی در سراسر ایران طنین‌انداز شد. و کنسرت‌های به یادماندنی اجرا کرد. قمرالملوک وزیری با گشاده‌دستی تمام به نیازمندان یاری و کمک می کرد.(۲)
قمر به خراسان سفر کرد، و در مشهد کنسرت برگزارکرد، و درآمد آن را به آرامگاه فردوسی هدیه کرد.
در سال ۱۳۱۰ در همدان کنسرت برگزار کرد و ترانه‌هایی از عارف خواند.
در شامگاه پنجشنبه پانزدهم مردادماه ۱۳۳۸ قمرالملوک وزیری، بر اثر بیماری قلبی در خانهٔ یکی از نزدیکانش در شمیران درگذشت، و از جامعهٔ زنان ایران، زنی جسور و خواننده‌ای بی‌نظیر و انسان دوست کاسته شد.
قمرالملوک وزیری با صدای جاودانه، و تبحر شگفت‌انگیزش در هنر و موسیقی سنتی، جرأت و جسارتش در شکستن مرزهای اجتماعی و فرهنگی، نه تنها یک خوانندۀ بزرگ، بلکه یک شخصیت پیشرو در تاریخ ایران بود. میراث او به عنوان یک هنرمند و یک زن شجاع، همچنان زنده و پویا باقی خواهد ماند.
قمر با اجرای آوازهای مختلف در دستگاه‌های مختلف موسیقی ایرانی، توانمندی و احساسات عمیق خود را به نمایش گذاشته است.
از ترانه‌های معروف قمرالملوک وزیری با مضمون اجتماعی، ترانۀ “مرغ سحر”(۳) است. این ترانه که توسط محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا) سروده شده و موسیقی آن را مرتضی نی‌داوود ساخته است، نمونه‌ای بارز از موسیقی اعتراضی و اجتماعی است.
یکی دیگر از تصنیف‌هایی که قمر اجرا کرده است، تصنیف “تا رخت مقید نقاب است”(۴) از عارف قزوینی، که در نکوهش حجاب زنان گفته شده است .
از زمره ترانه‌های زیبای دیگری که قمر اجرا کرده و به یادگار مانده‌اند، می توان به “عاشقی محنت بسیار کشید”(۵)، “اگر تو رخ بنمایی ستم نخواهد شد”(۶) و “زمن نگارم”(۷) اشاره کرد.
ما یاد قمر، زنی که صد سال قبل با جسارت و‌شجاعتش تابوی حجاب را شکست و با صدای بی‌نظیر و تکنیک‌های فوق‌العادۀ خود در آسمان هنر ایران درخشیدن گرفت و هنوز به عنوان یک الگوی اجتماعی و هنری برای زنان و نسل‌های آینده باقی مانده را گرامی می داریم.
پی‌نوشت‌ها:
(۱) https://hoseinnazari.blogsky.com/page/22
(۲) نه به زندان نه به اعدام: داستان زیبایی از قمرالملوک یک درشکه چی فقیر
(۳) متن کامل شعر مرغ سحر ناله سر کن –
Google Suche(۴) تا رخت مقید نقاب است گنجور » عارف قزوینی » تصنیف‌ها » شمارهٔ ۲۷
(۵) گنجورhttps://ganjoor.net › iraj › masnaviایرج میرزا » مثنوی‌ها » شمارهٔ ۱۲ – هدیۀ عاشق
(۶) ملک الشعرا بهار (غزلیات)/اگر تو رخ بنمایی ستم نخواهد شد – ویکی‌نبشته
(۷) شعر زمن نگارم
https://ganjoor.net/bahar/tasnifbk/sh17
