نگرانیهایى که تاکنون بازار نفت براى جهانیان ایجاد کرد را میتوان بانى خیرتحول و تلاش براى دستیابى به سایر انرژیها دانست. جهان کم کم یاد میگیرد که با انرژى فراوان و ارزانى مثل نفت خدا حافظى کند. ترک عادتى که دردآور ولى اجباریست. هم اکنون قیمت یک لیتر بنزین در اروپا تقریباً یک و نیم یورو فروخته میشود، یک لیتر بنزینى که قادراست به اندازه کار ده کارگر در تمام روز و یا چیزى معادل ۶٠ ساعت کارى، انرژى تولید کند که بهاى آن چیزى حدود ۶٠٠ یورو است. رشد روزافزون قیمت نفت، دنیاى آینده نگر را تکانى جدى داده است و خطرات زیست محیطى که کره خاکى ما بدان دچار شده است را میتوان مزیدى بر علت دانست که نگاهها را به سوى انرژى سالمتر و کم خطر، چرخانده است.
بدون تردید هیچ قدرتى قادر نیست که در کوتاه مدت، جانشینى براى نفت بیابد. جهان معتاد به نفت را نمیتوان به همین زودى و به سادگى ترک اعتیاد داد ولى گامهایى که به سوى فرداى بدون نفت برداشته میشود را میتوان از هم اکنون یک به یک شماره کرد. .کارشناسان انرژى معتقدند که انرژى واحدى جایگزین نفت نخواهد شد بلکه مجموعه اى از انواع انرژى که هر یک کاربرد خود را خواهند داشت را میتوان جایگزین هایى براى طلاى سیاه نامید. هم اکنون از هیدروژن نام برده میشود که در صورت امکان استفاده از آن، بار دیگر چهره جهان تغییر خواهد کرد و خود به تنهایى انقلابى در حوزه انرژى خواهد بود. اما راههاى ممکن تر و عملى ترى از هیدروژن نیز مورد بحث است، راههایى چون استفاده از پروانه هاى بادى براى تولید برق که به سرعت در حال گسترش است یا کاستن ٢۵ درصد از مصرف انرژى الکتریکى تا سال ٢٠١٠ به وسیله تکامل وسایل برقى و مبارزه با به هدر دادن برق مصرفى، از برنامه هایى هستند که از هم اکنون افقهاى آن مشخص گشته است.
مى توان گفت که انقلاب پس از نفت هم اینک آغاز شده است ،زیرا که افکار عمومى در کشورهاى بزرگ صنعتى بیشتر از همیشه متوجه شده اند که دستیابى به انواع دیگر انرژى یک نیاز مبرم است . آنها دریافته اند که با تقاضاى روزافزون کشورهاى آسیایى تا سال ٢٠٣٠، بازارانرژى با بیش از ۵٠ درصد افزایش تقاضا روبرو خواهد شد واین به معنى انفجار تقاضاى نفت و به همان نسبت رشد روزافزون بهاى آن خواهد بود. همین دلیل کافیست تا قبل ازیک فاجعه اقتصادى، تصمیم به راهگشایى و تشویق به دگرگونى در حوزه انرژى بگیرند. چنانچه مرورى به چند دهه گذشته در استفاده از سوختهاى فسیلى کنیم، در میابیم که انواع آلودگیهاى زیست محیطى با مرگ میلیونها آبزى و پرنده، مرگ هزاران انسان به خاطر آلودگى هوا و حوادث ناشى از ذخیره سازى نفت از قبیل حداقل ١٠ آتش سوزى عظیم به طور متوسط در سال، به ناگزیر ما را به سوى استفاده از منابع کم خطرتر انرژى میکشاند. پیمان کیوتو و تاکید آن به ایمن سازى این محیط ها و جلوگیرى از مرگ آرام طبیعت، خود ناشى از این نگرانى است.
گامهاى بلند به سوى جهان پس از نفت
در ١٢ سپتامبر ٢٠٠۵ کارخانه بزرگ اتومبیل سازى آو دی در آلمان با همکارى فولکس واگن و پورشه، برنامه خود را براى به تکمیل رساندن و تولید یک موتورهیبرید اعلام میدارند. بیش از دو هفته از این اعلام نگذشته بود که بقیه تولید کنندگان اتومبیل در آلمان به این برنامه مى پیوندند. این برنامه مدتها به خاطر قیمت زیاد تمام شده، مورد انتقاد قرار داشت. موتورهاى هیبرید همزمان قادر به استفاده از انرژى الکتریکى و فسیلى خواهند بود که اولى براى استفاده در داخل شهرها و سوخت فسیلى براى استفاده در مسیرهاى طولانى و خارج از شهرها در نظر گرفته شده است.
در همان روز که مردم جهان خبر این تحول در صنعت اتوموبیل سازى را میشنیدند، کشور فنلاند ساختن نخستین سانترال اتمى از نوع اى پى ار در جهان را کلید زد. این همان نسل سوم راکتورهاى اتمى است که از کارایى و ایمنى بیشترى نسبت به انواع قبلى خود برخوردار است. تنها چند روزپس از این حادثه بود که یک شرکت بزرگ فرانسوى در حوزه اتم اعلام کرد که با هدف گسترش و اقتصادى کردن این تکنولوژى در آمریکا با یک شرکت آمریکایى، شرکتى مشترک ایجاد خواهد کرد. قابل توجه است که آمریکا کشوریست که پس از سال ١۹۷٠ هیچ مرکز اتمى براى تولید برق نساخته است. این تحولات پیاپى نشان از گام نهادن در مسیر دنیاى بدون نفت است و کشورهاى تولیدکننده نفت نیز به روشنى این پیامها را شنیده اند و مفهوم این سیگنالها را درک کرده اند.
حق ایران براى دستیابى به تکنولوژى اتمی
با توجه به پیشگفته ها، گام نهادن همه کشورها از جمله تولیدکنندگان نفت درجهت دستیابى به تکنولوژیهاى نوین انرژى را نمیتوان امرى غیرعادى قلمداد کرد. حساسیتى که در مورد ایران به خرج داده میشود را نمیتوان به دلیل دارا بودن منابع فراوان نفت و گاز دانست. ایران نیز به مانند همه کشورهاى جهان حق دارد که آینده بدون نفت را پیش بینى کند. بحران هسته اى ایران داراى دو جنبه متضاد است. از یک طرف حاکمیتى که بارها بى مسئولیتى خود را در زمینه هاى ایمنى و استاندارد نشان داده است. حمل و نقل زباله هاى اتمى با توجه به وضعیت عمومى حمل و نقل و ایمنى راهها میتواند خطرات بزرگى را متوجه مردم و کشور کند.
حمل و نقل زباله هاى اتمى و توجه به موارد ایمنى و تکنیکى آن هم اینک از مشکلات کشورهاى پیشرفته در زمینه هسته اى محسوب میشود. تامین ایمنى لازم و رعایت استانداردهاى جهانى از سوى جمهورى اسلامى ایران، چه از نظر توان و چه از نظر مسئولیت پذیرى، با تردیدهاى جدى روبروست. از سوى دیگر تعدد مراکز قدرت عملاً زاینده مشکلات فراوانى در داخل و خارج از کشوربراى مردم ایران بوده است. جهان باید بداند با چه کسى طرف است و آنها تا چه حد قدرت دارند و مسئولیت میپذیرند. تخطى جمهورى اسلامى از برنامه صلح آمیز هسته اى و تلاشهاى پنهان براى دستیابى به بمب هسته اى، کلیت برنامه هسته اى ایران را زیر سئوال برده است. اینها مسائلى هستند که در تضاد با منافع مردم ایران براى دستیابى به تکنولوژى صلح آمیز هسته اى عمل میکنند. سئوالاتى از این دست که وجود اسرائیل هسته اى را در منطقه مطرح میکند، گرچه از نظر اصولى میتواند درست باشد ولى نه از زبان کسانى که نابودى اسرائیل را مطرح میکنند. این نوع تبلیغات و شعارهاى تبلیغاتى، بهانه هاى اسرائیل براى حفظ و گسترش سلاحهاى اتمى را، مدلل میکند و فشار افکار عمومى را از روى آنها برمیدارد. افکار عمومى، اسرائیلى که تهدید به نابودى میشود را محق خواهد دانست تا از موجودیت خود دفاع کند.
آینده تکنولوژى هسته اى و انواع دیگر انرژى در جهان
در مقایسه با سوخت فسیلى، روند تحول تکنولوژى انرژى هسته اى با توجه به دارا بودن مطمئن ترین منابع انرژى ، هم اکنون از جایگاه روبه رشدى برخوردار است. پس از حادثه چرنوبیل، به دلیل تاثیرات روانى این حادثه، استفاده از انرژى هسته اى در افکار عمومى چندان مقبول نبود، اما این نگرش چه در میان متخصصین و چه در میان مردم عادى در حال دگرگونى است.
در تحول تکنولوژى هسته اى در کشورهاى مختلف جهان دو روند متفاوت مشاهده میشود.
١-رویکرد نخست، تکمیل تدریجى تکنولوژى موجود در جهت ارتقاء ایمنى، کاهش هزینه و ارتقاء کارایى بدون تغییرات اساسى در طرح سازه هاى اصلى راکتور و در نتیجه بدون نیاز به ساخت نمونه هاى آزمایشى و صدور پروانه جدید میباشد.
٢-تحول بنیادى با طرحهاى کاملاً جدید و راکتورهایى با تفاوت اساسى در مقایسه با راکتورهاى متداول و یا همان نسل سوم راکتورها.
نمودار مصرف انرژى در جهان
بزرگترین مشکل انرژى هسته اى و ضرورت یک بحث دموکراتیک پیرامون آن
اگر اروپا و در راس آن فرانسه در کیوتو به خاطر تولید پایین دى اکسید کربن که براى کره خاکى ما زیانبار است، مورد توجه قرار گرفتند، نباید فراموش کرد که این تنها به دلیل استفاده از انرژى هسته اى است که یک سرى از این کشورها را متمایز میکند. نباید فراموش کرد که این کشورها بزرگترین تولیدکنندگان زباله هاى اتمى هستند. مشکلات تکنیکى بسیارى براى حمل و نقل و از بین بردن این زباله ها وجود دارد . این زباله ها میتوانند میلیونها سال باقى بمانند و نه تنها بشر امروز بلکه آیندگان را نیز با مشکل مواجه خواهند کرد. سازماندهى یک بحث دموکراتیک در جهان با موضوع زباله هاى اتمى، لازم و ضرورى به نظر میرسد. بحثى که مشارکت تمامى محققین و دانشمندان و سازمانهاى غیر دولتى که در این زمینه کار میکنند راطلب خواهد کرد.
رضا باقرى
rez2940@yahoo.com
سیامک فرید
siamakf@gmail.com
